استارتاپ های ایرانی به کجا می روند؟

چندی پیش شاهد برگزاری اولین استارتاپ ویکند نوآوری اجتماعی در ایران بودیم؛ رویدادی که در آن افراد متخصص و صاحب ایده دور هم جمع شدند تا راه حلی برای مشکلات اجتماعی پیدا کنند. همانطور که پیش تر در گزارش دیجیاتو از این رویداد خواندید، ایده های مختلفی در آن مطرح شدند که البته هم موافقان و هم مخالفان خود را داشتند. خیلی افراد از نوآوری های تیم های این دوره استقبال کردند و بسیاری هم از تکراری و سطح پایین بودن ایده ها گله داشتند.

نمی توان یک نظر کلی در این رابطه داد اما واضح است که رویدادهای استارتاپ ویکند به سرعت در حال رایج شدن هستند و می توان گفت استارتاپ و شرکت کردن در استارتاپ ویکند دارد «مد» می شود. این مسأله از جهاتی خوب است چرا که می تواند باعث افزایش سرعت رشد و رقابت آفرینی می شود اما از طرف دیگر قادر است آسیب های بسیاری را به این جامعه وارد کند.

نکته مثبتی که استارتاپ های ایرانی دارند، این است که با اشتیاق بسیار زیادی کار می کنند اما شور و شوق به تنهایی کافی نیست. جامعه استارتاپ به فرهنگ سازی نیاز دارد تا بتواند در مسیر درست حرکت کند. در این راستا، دیجیاتو با چند تن از مربی های شاخص استارتاپ ویکند مصاحبه ای را ترتیب داده است. در این مطلب، نظر پیمان دیانی، رضا غیابی و کریستین اسپرنبایر را درباره فرهنگ استارتاپ ها و توصیه هایی را برای رشد و فرهنگسازی آنها جویا شده ایم.

در ادامه مطلب با دیجیاتو همراه باشید.

کریستین اسپرنبایر

کریستین اسپرنبایر بیش از سه سال در حوزه ی کارآفرینی اجتماعی فعالانه حضور داشته است. اسپرنبایر در حال حاضر مدیریت برنامه های Social Impact Start Incubation و Impact Hub's Accelerator وین اتریش را بر عهده دارد. او دارای سابقه درخشانی در مدیریت کسب و کارهای بین‌المللی است.

خانم اسپرنبایر، چطور شد که تصمیم گرفتید به ایران بیایید و در رویداد استارتاپ ویکند به عنوان سخنران و مربی حضور پیدا کنید؟

من افتخار می کنم که اینجا هستم. این اولین بارم است که در تهران و ایرانم. برای آمدن به ایران خیلی کنجکاو و هیجان زده بودم و بابت فرصتی که برگزارکنندگان استارتاپ ویکند برایم مهیا کردند بسیار سپاسگزارم. فکر می کنم دلیل اصلی دعوت شدنم این است که من در ایمپکت هاب وین کار می کنم که شبکه ای جهانی برای کار کردن با کارآفرینان اجتماعی و شتابدهی استارتاپ هاست.

بنابراین در 3 سال با استارتاپ های زیاد کار کرده ام، مشاوره داده ام و به افراد متخصص و سرمایه گذار وصلشان کرده ام. دلیل آمدنم هم این است که کار کردن با افرادی که به کارشان علاقه دارند را دوست دارم؛ شوق برانگیر است.

شما تجربه زیادی در این زمینه دارید. چطور می خواهید به تیم های استارتاپ کمک کنید؟

استارتاپ ویکند بیشتر برای فعال کردن آن هاست، برای مجهز کردن شان به ابزار و تکنیک و بازخورد دادن به آن ها. در نهایت تیم ها باید خودشان کار را انجام دهند و کمک کردن ما بیشتر نشان دادن راه درست و ایجاد انگیزیش بیشتر است. کار سخت محسوب می شود و یک دفعه انجام نمی شود؛ یک فرآیند است و ما اینجاییم تا در طول این پروسه به آن ها کمک کنیم.

کیفیت ایده های استارتاپ های ایرانی در مقایسه با دیگر استارتاپ های دنیا چطور است؟

فکر می کنم کیفیت ایده ها بسیار خوب است. البته استارتاپ ها [و موضوع نوآوری اجتماعی] در مراحل اولیه هستند و مسلماً فضای بیشتری برای توسعه وجود دارد. اما به نظر من ایده یک مسئله است و کاشت و پروش آن مسئله دیگری. بنابراین اگر نتوانیم ایده را به خوبی مدیریت کنیم و توسعه دهیم، ارزشی ندارد. اگر افراد مناسب را دور هم جمع کنید و خوب ایده را توسعه دهید، حتی از قبل هم بهتر می شود. در حقیقت، رقابت اصلی در بخش توسعه ایده است نه خود ایده.

عملکرد افراد اینجا را در مقایسه با تیم هایی که در اروپا دیده اید، چطور ارزیابی می کنید؟

چنین مقایسه ای آسان نیست و من نمی توانم مستقیماً این افراد را با دیگر استارتاپ های دنیا مقایسه کنم اما اینجا احساس می کنم مردم تشنه هستند، می خواهند کاری انجام دهند. این چیزی است که ما در اروپا نداریم. آنجا همه امکانات فراهم شده و ساکن است، کارها خیلی آرام و پله پله پیش می رود و مردم اینقدر اشتیاق ندارند. اینجا شور و شوق بسیاری بیشتری را می بینم. افراد واقعاً می خواهند کار را به سرانجام برسانند و این یکی از عوامل مهم در رسیدن به موفقیت است.

توصیه شما برای استارتاپ ها چیست؟

چیزی را بیابید که به آن علاقه دارید. یک مربی یا هر کسی که می توانید از او یاد بگیرید، پیدا کنید. تا می توانید سوال کنید، حتی اگر باعث شود خنگ به نظر برسید. تا زمانی که روشن نشده اید سوال بپرسید. هیچ کسی به شما چیزی را توضیح نمی دهد مگر بپرسید. و از شکست هم نترسید.

پیمان دیانی

پیمان دیانی  از سال ۱۳۸۹ تا ١٣٩٣ معاون مدیرعامل توسعه سازمان و سرمایه انسانی شرکت ارتباطات سیار ایران و از سال ٢٠٠۴ تا ٢٠٠٩ مدیر برنامه های جهانی منابع انسانی شرکت نوکیا بوده. او فارغ التحصیل برنامه روابط کار دانشگاه کورنل امریکا، کارشناس ارشد MBA از دانشگاه لیورپول انگلستان و کارشناسی از دانشگاه ایالتی ماساچوست آمریکا است.

آقای دیانی اصلاً چرا مربی استارتاپ ویکند شدید؟

این رویداد به خاطر موضوع نوآوری اجتماعی برای من جذابیت داشت. اکثر رویدادهای قبلی مربوط به حوزه تکنولوژی و IT بودند اما نوآوری اجتماعی نیازی مهم است به چند دلیل. ما جمعیت 80 میلیونی و جمعیت جوان خوبی داریم به طوری که از لحاظ آماری، یکی از 12 کشور بزرگ نیروی انسانی جوان در دنیا هستیم. جمعیت اروپا و آمریکا در حال پیر شدن است و در کشورهای شرق آسیا به خصوص ژاپن، افراد بیشتر به حوزه های هنری و تجارت علاقه دارند تا به علم و مهندسی.

ایران جزو سه کشور برتر دنیا در تولید فارغ التحصیلان رشته های فنی و مهندسی است اما بیش از 18 درصد دانش آموختگان ما بیکارند. ما استعداد و پتانسیل فراوانی داریم اما در عمل، در خاورمیانه در پایین ترین رتبه قرار داریم. مانند این است که معدن طلا داشته باشید و نتوانید استخراج کنید. برای حل این مشکل، نیازمند نوآوری اجتماعی هستیم تا بتوانیم با ایده های نسل جوان، راهکارهایی برای هدایت این پتانسیل به مسیر درست پیدا کنیم.

نظام آموزشی ما در دبیرستان و دانشگاه هدفمند نیست. بنده 2 سال پیش در همایش نخبگان در صدا و سیما حضور داشتم. از بین 150 نفر اول کنکور ریاضی، 141 نفر آن ها رشته برق را انتخاب کرده بودند. مگر تولید ناخالص مملکت ما چه قدر به برق وابسته است؟ 40 درصد GDP کشور ها به نفت وابسته است و انتظار می رود 40 درصد افراد به رشته های مرتبط با نفت مثل مهندسی نفت بروند.

استارتاپ ویکند راهی است برای شکوفا کردن این استعداد نفهته. البته با توجه به ایده هایی که در اینجا دیدم، باز هم ایده ها هدایت شده نیستند و جای تأسف است که نمی توانیم در چنین رویدادهایی، افراد را از مدزدگی دور کنیم.

توصیه شما برای هدایت جامعه استارتاپ ها چیست؟

1- از دوران دبیرستان و حتی ابتدایی، ابزار لازم برای خودشناسی بچه ها را فراهم کنیم تا برای آینده خودشان چشم انداز و هدف داشته باشند. باید بدانند چه منابعی نیاز دارند؛ از وقت و پول گرفته تا ارتباطات و ... . وقتی بچه ها خودشان را بشناسند و آزادانه فکر کردن را یاد بگیرند، این کمک می کند تا به مسیر درست تری بروند.

2- زنده کردن سنت خوب مرید و مرشدی، فرهنگ خوبی که ما داشتیم و از دست داده ایم. مثلاً در حوزه علمیه می گویند یک حجت الاسلام شاگرد یک آیت الله بوده است. هیچ وقت نمی گویند آن شخص در کدام حوزه و چند سال درس خوانده است بلکه می گویند شاگرد چه کسی بوده است. اگر در دبیرستان و دانشگاه این شبکه مرید و مرشدی را ایجاد کنیم، مسلماً بچه ها بهتر مسیر خودشان را پیدا می کنند تا این که بخواهند آزمون و خطا کنند. باید سیستم آزاد انتخاب مربی به وجود بیاید. در قدیم، وقتی بچه ها را می خواستند بگذارند مکتب خانه، بهترین معلم شهر را پیدا می کردند و برای آزمون پیش او می رفتند و اگر فرد استعداد و علاقه لازم را داشت، معلم او را به شاگردی می پذیرفت. کلی کار آفرین و استاد داریم که در خانه نشسته اند و دانش شفاهی بسیاری نزد آن هاست که ارزش زیادی دارد.

رضا غیابی

رضا یک فرصت آفرین است. او به وجود فرصت های بیشمار برای همه و توانایی ما برای فعالسازی آن ها باور دارد. اگر چه رضا بیشتر به عنوان برگزارکننده کنفرانس TEDxTehran شناخته شده، اما این تنها کار او نیست. او در مجموعه بیشتر از ۱۴ سازمان و استارتاپ به عنوان موسس، رییس هییت مدیره، مربی کسب و کار و مشاور، ایفای نقش می کند.

رضا، تو تجربه کارکردن با استارتاپ ها و شرکت های زیادی را داری، چطور شد که تصمیم گرفتی به تیم های استارتاپ ویکند کمک کنی؟

جامعه ای که الان دارد ساخته می شود، خیلی کوچک است. من فکر می کنم شما وقتی می خواهید فرهنگ یک جامعه را بسازید، باید از وقتی کوچک است رویش کار کنید. این بچه هایی که اینجا هستند دارند روی یک فرهنگ کار می کنند. استارتاپ ویکند راجع به این نیست که شما یک شرکت بزنید. راجع به این است که شما فرهنگ کار تیمی را یاد بگیرید. این فرهنگ کار تیمی اگر بخواهد شکل بگیرد، الان وقتش است که جامعه دارد شکل می گیرد. فردا مانند سیلیکون ولی بزرگ شد، نمی توانید آنجا راه بروید و بگویید آمده ام یاد بگیرم.

الان بحث هایی در استارتاپ ها مطرح می شود؛ مثلاً طرف می پرسد سرمایه گذار از کجا پیدا کنم. این می تواند ضد ارزش باشد چون فرد اول به فکر حل مشکل نیست. این یک چالش محسوب می شود. پس به عنوان یک منتور، کسی که در 13-14 استارتاپ و سازمان های بزرگ تر کار کرده ام، مربی یا مشاورشان بوده ام، احساس می کنم می توانم اینجا هم در زمینه کارآفرینی خلق ارزش کنم.

به نظر می رسد راجع به وضعیت فعلی استارتاپ ها خیلی خوش بین نیستی. چه انتقادی داری؟

جدیداً کارآفرینی مد شده که خیلی بد است. نمی شود که همه طرفدار کارآفرینی باشند. به همین دلیل اقتصاد آمریکا کمتر از 1 درصد به کارآفرینی وابسته است. درست است که آن ها خیلی تشویق می کنند اما بیشتر درآمدشان از طریق اجاره دادن منابع مالی به دست می آید. ما اگر جامعه ای می سازیم باید از ویژگی ها و خطرهای آن آگاه باشیم و البته از انرژی هایش هم بهره بگیریم.

من آرزو دارم بتوانم روی جامعه ای که انتخاب کرده ام در آن زندگی کنم یعنی ایران، تأثیر بگذارم. پس سعی می کنم زیرساخت های فکری را فراهم کنم که اگر این تیم در آینده توانست زندگی ده نفر را تغییر دهد، من هم احساس کنم در آن سهمی داشته ام.

در استارتاپ ویکندهای قبلی که بیشتر به تکنولوژی و IT مربوط بودند، اکثر افراد به فکر کسب درآمد و سود بودند تا حل مشکل. اما در استارتاپ ویکند نوآوری اجتماعی به نظر می رسد افراد واقعاً به دنبال حل مشکلات هستند. ارزیابی شما از این تفاوت در هدف گذاری چیست؟

تجربه من نشان داده که کارآفرین ها 7 هدف دارند. عموماً نه به دنبال پول، نه به دنبال تغییر اجتماع، بلکه به دنبال استقلال هستند. اکثر این آدم ها از این که یک نفر به آن ها دستور بدهد خسته شده اند یا این که روحیه شان چنین شرایطی را نمی طلبد. این همان میل عمیقی است که باعث شده این افراد دور هم جمع شوند.

استقلال، میل به قدرت و نفوذ، میل به منابع مالی در رتبه سوم یا چهارم، میل به باقی گذاشتن میراث در جامعه، چالش طلبی و ... همگی از انگیزه های این افراد هستند. انگیزه اصلی حتی می تواند تنوع طلبی باشد. بعضی ها کارآفرین سریالی می شوند، مثل خود من.

بنابراین اگر رک و پوست کنده به سوالت جواب دهم، اینجا به خاطر تم برنامه اش رنگ اجتماعی گرفته ولی نیازهایی که باعث می شود ما در رویداد اجتماعی شرکت کنیم، ممکن است صرفاً اجتماعی نباشند. پس هدف سازمان اجتماعی است ولی هدف افراد فرق دارد.

توصیه شما برای استارتاپ ها؟

بسیار عالی است که کار انجام می دهند و باید هم انجام دهند ولی سوار موج نشوند. کارآفرین ها دو دسته اند: یک عده کسانی که واقعاً کار می کنند و عده دیگر، کسانی که بقیه کار می کنند و آن ها می گویند «آفرین». افراد واقعاً کار کنند، به نیازهای جامعه خودشان توجه نمایند و نروند از ایده های خارجی به کپی کردن بپردازند. کارآفرینی را ابزاری برای خروج از کشور نکنیم، واقعاً به فکر حل مشکل مردم باشیم.