بایدها و نباید های انتخاب لاستیک مخصوص خودروهای آفرود

حتما شما هم خودروهای آفرودر بلند قد را دیده اید که لاستیک های بزرگشان پشت چراغ قرمز تا شیشه خودروی سواری شما می رسد. این تغییرات هر چند خودرو را خشن تر و جذاب تر کرده ایت اما، آیا به موارد ایمنی و فنی آنها توجه کرده‌اید! در سال‌های اخیر تب استفاده از خودروهای آفرود و برگزاری تورهای سافاری تا به آنجا بالا گرفته است که کمتر خودروی شاسی بلند استانداردی در شهری مثل تهران دیده می‌شود.

قصد داریم معضلات این حوزه را با بررسی موراد علمی آن بررسی کنیم.

در این مقاله با دیجیاتو همراه باشید.

در این مطلب اطلاعاتی کلی در خصوص انتخاب  سایز لاستیک مناسب برای خودروهای شاسی بلند، مزایا و معایب آن را با هم مرور می‌کنیم.

آیا به لاستیک‌های غول آسا نیاز داریم؟

رسم که بعد از خرید یک خودرو شاسی بلند، باید چند میلیون تومان هم صرف خرید خرید لاستیک‌های بسیار بزرگ (Over سایز) کنیم! اما تا به حال از خود پرسیده‌اید که لاستیک‌های غول آسا چه مزایا و معایبی دارند؟ شاید توجه به اصل مهندسی محصول هر خودرو توسط سازنده اش بتواند پاسخ مناسبی برای این سوال باشد.

هر خودرویی که از خطوط تولید یک کمپانی خودروسازی خارج می‌شود، دارای استانداردهایی در بخش‌های مختلف فنی، ایمنی، محیط زیست و ...است. از جمله مهمترین استانداردهای این خودرو، استانداردهای فنی هستند. این استانداردها از طریق تحقیقات و آزمایشات مهندسی در دو حالت استاتیک ( ایستا) و دینامیک ( در حال حرکت) بررسی می‌شوند.

هدف از انجام این آزمایشات به حداقل رساندن استهلاک قطعات مختلف محصول است. در واقع با این توضیح باید گفت هر خودرویی که از خطوط تولید یک کمپانی خارج می‌شود ( به جز بعضی از خودروهای داخلی!) این استانداردها را پاس کرده و خودرو به عنوان یک محصول مهندسی شده وارد بازار شده است.

در این خودرو به عنوان یک محصول مهندسی، به طور مثال سایز رینگ و لاستیک، قدرت کمک فنرها، ضرایب گیرباکس و دیفرانسیل، استهلاک صفحه کلاچ، قدرت و گشتاور موتور، نوع مواد روان کننده مناسب قطعات و ... همگی با توجه به خواص فنی، حرارتی، تنش‌های قطعات، جنس قطعات و... انتخاب شده است.

این انتخابات با استفاده از فرمول‌ها و تست‌های مهندسی انجام شده است. در نتیجه با ایجاد کمترین تغییر در یک مجموعه مهندسی شده، نظم حاکم بر این مجموعه را بر هم زده‌ایم و به معنایی واضح‌تر چیزهایی به دست آورده‌ایم و چیزهایی از دست داده‌ایم.

افزایش سایز لاستیک به چه قیمتی؟

انتخاب لاستیک و رینگ برای هر خودروی از جمله تغییراتی است که باعث افزایش قابلیت‌ها و زیبایی ظاهری آن خودرو می‌شود، گفتیم افزایش قابلیت‌ها اما چگونه؟ شاید برای پاسخ به این سوال بهتر باشد ابتدا از کاهش قابلیت‌ها صحبت کنیم.

لاستیک‌ها در حالی که با زمین تماس دارند، قدرت و گشتاور تولید شده در پیشرانه را از طریق دیفرانسیل و پولوس‌ها دریافت کرده و به کمک همین سطح تماس به زمین انتقال می‌دهند. میان سطح تماس لاستیک و زمین، تنش‌های مختلفی ایجاد می‌شود و اما مهمترین نیرو همان نیروی اصطکاک است که باعث به حرکت درآمدن خودرو بر روی سطح می‌شود.

همانطور که چرخ‌ها به زمین نیروی وارد می‌کنند، زمین نیز به چرخ‌ها نیرو وارد می‌کند که یکی از این نیروها همان اصطکاک است. حال یک نکته ساده را در نظر بگیرید، هر قدر سطح تماس لاستیک با زمین بیشتر می‌شود، نیروی اصطکاک نیز بیشتر می‌شود.

بنابراین نیرویی که از طریق زمین به چرخ‌ها منتقل می‌شود نیز افزایش می‌یابد. قبلا ذکر شد که خودرو یک مجموعه است که از نظر کاری با هم ارتباط و پیوستگی دارند.

با توجه به این فرضیه، سوال اینجاست که آیا قطعات مختلف سیستم تعلیق، ترمز، فرمان و ... تحمل این نیروی منفی بیشتر را دارند؟ آیا بوش‌های سیستم تعلیق در اثر اعمال نیروی بیشتر طول همرشان کاهش نخواهد یافت؟

آیا کمک فنرها می‌توانند ضربات ناشی از رینگ و لاستیک‌های سنگین‌تر را جذب کنند؟ و یا جعبه فرمان و متعلقاتش می‌توانند لاستیک‌های بزرگ خودرو را بدون افزایش استهلاک جابجا کنند؟

برای مثال نیسان پاترول به عنوان یکی از شناخته شده ترین خودروهای شاسی بلند بازار ایران به تایر هایی با سایز 31/10.5/15 مجهز است. حال گاهی مشاهده می‌شود که مالکین از رینگ و لاستیک‌هایی با سایز 35/12.5/15 برای این خودرو استفاده می‌کنند.

به این ترتیب ارتفاع لاستیک این خودرو بیش از 10 سانتی متر افزایش می‌یابد. از طرفی عرض لاستیک هم حدود نزدیک به 5 سانتی متر افزایش می‌یابد. این رینگ و لاستیک جدید چهره خودروی شما را قدرتمند‌تر نشان می‌دهد اما این همه ماجرا نیست!

زیرا اگر سیستم تعلیق خودرو هنوز استاندارد باشد، در هنگام فرمان دادن به خودرو، لاستیک‌های بزرگ به گلگیرها برخورد خواهند کرد. این اشکال وقتی پای خودروی شما به مسیرهای ناهوار و آفرود باز شود بیشتر هم خواهد شد.

اگر به نحوه کارکرد فنرهای شمش یا همان برگی آشنا باشید، می‌دانید که این فنرها وقتی در اثر ناهمواری به سمت بالا حرکت می‌کنند، کمی هم به سمت عقب مایل می‌شوند یعنی گوشواره‌های فنر به سمت عقب خودرو و بالا حرکت می‌کنند. در واقع باید گفت فنرهای شمش با زاویه رو به بالا و عقب حرکت کرده و ضربات را جذب می‌کنند.

حال تصور کنید چرخ‌های خودروی شما آنقدر بزرگ است که قبل از این که فنرهای شمش بتوانند ضربات را جذب کنند، با قسمت عقب گلگیرها برخورد کند. این مهم باعث می‌شود کیفیت سواری خودرو به شکل بسیار زیادی کاهش یابد.

این در حالی است که حتی جعبه فرمان و سیستم هیدرولیک هم تحت فشار هستند چون باید برای فرمان دهی به پاترول شما، بر سطح اصطکاک زیاد لاستیک‌ها غلبه کنند. این در حالی است که سوپاپ‌های سیستم هیدرولیک فرمان هم برای حرکت دادن لاستیک‌هایی با این سایز طراحی نشده‌اند.

گاهی همین موضوع باعث می‌شود حرارت روغن هیدرولیک افزایش یابد و بر اثر این حرارت در روغن حباب‌های هوا ایجاد می‌شود که به مرور زمان باعث خرابی روغن هیدرولیک و سوختن پمپ آن خواهد شد.

این در حالی است که عمر کمک فرمان هم به درازا نمی‌کشد و به زودی باید آن را تعویض کنید. صبر کنید، هنوز ماجرا تمام نشده است. سیستم تعلیق استاندارد خودرو که با توجه به وزن خودرو  و سایز لاستیک‌های استاندارد آن طراحی شده است، نمی‌تواند کورس واقعی خودرو را داشته باشد و ضمنا باید فشار بیشتری ناشی از افزایش وزن رینگ و لاستیک را تحمل کند.

در اینجا اتفاقی که برای روغن سیستم هیدرولیک افتاد در کمک فنرها نیز روی می‌دهد زیرا بر اثر اعمال نیروی زیاد روغن درون آنها نیز به مرحله جوش می‌رسد و کیفیت و خاصیتش را از دست می‌دهد.

وقتی ارتفاع لاستیک افزایش می‌یابد، باعث برهم خوردن محاسبات مهندسی در دینامیک حرکتی خودرو می‌شود. به طور مثال ممکن است خودرویی با پیشرانه 4 سیلندر و گیرباکس 4 سرعته داشته باشیم که ضریب خروجی دیفرانسیل آن 3.7 به یک باشد.

لاستیک‌های بزرگ می‌تواند محاسبات نهایی این ضرایب را تغییر دهند. زیرا مهندسین این ضرایب را برای استفاده از لاستیک‌های با سایز فرضی 31/10.5/15 در نظر گرفته‌اند. این خودرو می‌تواند با استفاده از لاستیک‌های استانداردش به طور مثال در 13 ثانیه از حالت سکون به سرعت 100 کیلو متر در ساعت دست پیدا کند.

در حالی که وقتی در زیر خودرو از لاستیک‌هایی با سایز 31/12.5/15 استفاده کنید، به دلیل بزرگ شدن قطر لاستیک، شتاب اولیه خودرو حتی می تواند تا 15 ثانیه هم بالا برود. این اتفاق به این دلیل رخ می‌دهد که قطر زیاد و عرض زیاد لاستیک‌های مقاومت بیشتری ( اصطکاک ) ایجاد کرده‌اند و در نتیجه با اعمال نیروی منفی ( مخالف) نیروی موتور، به پیشرانه اجازه دورگیری سریع را نمی‌دهند. ناگفته پیداست که

برای رسیدن به شتاب بالاتر باید پیشرانه سریع‌تر به دورهای نهایی برسد.

همچنین وقتی خودروی شما با لاستیک‌های اور سایز به مسیر شیب دار می‌رسد، به دلیل ثابت بودن گشتاور تولیدی موتور و بزرگ شدن سایز لاستیک‌ها و عدم تغییر در ضرایب خروجی گیرباکس و دیفرانسیل، مجبور هستید از دنده معکوس‌های بیشتری استفاده کنید چون پیشرانه خودروی شما گشتاور کافی برای بالا رفتن از شیب را ندارد.

در اثر استفاده بیشتر از دنده‌های معکوس، استهلاک پیشرانه افزایش یافته و مصرف سوخت بالا خواهد رفت، از طرفی عمر صفحه کلاچ هم کاهش می‌یابد.

اگر هم خودروی شما از آن دست شاسی بلندهایی است که پولوس‌های ضعیفی دارد، پس نباید زیاد به آنها فشار بیاورید زیرا ممکن است پولوس‌ها ببرند و در خیابان و بیابان گرفتار شوید.

اینها فقط اشاره‌ای کلی به مشکلات ناش از بزرگ‌تر کردن رینگ و لاستیک خودروها به شکل غیر اصولی است. آنچه که در بالا ذکر شد، همه می‌توانند با جیب شما سر جنگ داشته باشند زیرا استهلاک خودروی شما افزایش می‌یابد.

بنابراین در نهایت می توان گفت که بزرگ کردن تایرها به جز افزایش ارتفاع و کاهش احتمال آسیب دیدن کف خودرو ، مزیت فنی دیگری ندارد و برای استفاده تخصصی توصیه می کنیم به جای افزایش سایز به فکر استفاده از تایرهای مخصوص (متناسب با مسیر حرکت) باشید.

[این مطلب توسط تیم خودروی دیجیاتو و با همکاری آریا فرهمند به رشته تحریر در آمده است.]