گفتگوی دیجیاتو با وزیر سابق ارتباطات: مسئول حفاظت از کودکان آنلاین کیست؟

موضوع کودکان و رابطه آنها در فضای مجازی مسئله داغ این روز‌هاست که دیجیاتو پیشتر نیز آن را مورد کنکاش قرار داده است. این دغدغه ملی هر فردی در ایران است که کودکان نسل جدید بتوانند در مواجهه با فضای مجازی، بدون خطر در کنار آن رشد کنند. حوادث اخیر در جامعه نشان می‌دهد که این مسئله مهم‌تر از آن چیزی است که پیش‌تر تصور می‌شد و تلنگری به دولتمردان زده شده تا در راستای صیانت از کودکان آنلاین گام‌هایی را بردارند.

در آخرین واکنش‌ها وزیر ارتباطات‏، «محمدجواد آذری جهرمی» خبر از برنامه‌های جدیدی از سوی این وزارتخانه به همراهی سازمان‌هایی چون آموزش و پرورش در رابطه با حفظ کودکان در فضای مجازی داده است. برنامه‌هایی که پیش از این قرار بود تا آخر مهرماه به نتایجی دست یابد ولی طبق روال تاخیرهای همیشگی دولت و با توجه به پاسخ وزیر به خبرنگار دیجیاتو قرار است همزمان با روز دانش آموز در ۱۳ آبان از آنها رونمایی شود.

عموم کارشناسان معتقد هستند که «کانون خانواده» اصلی‌ترین گروه در قبال موضوع کودکان و فضای مجازی است. اما تاثیر و اقداماتی که دولت هم در این راه باید به آن دست بزند بر هیچ کس پوشیده نیست. سوال اصلی اینجاست که دولت چه کارهایی انجام داده و چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد؟ در این رابطه با دکتر «رضا تقی‌پور»، وزیر ارتباطات دولت دهم و عضو فعلی شورای عالی فضای مجازی به گفتگو پرداختیم.

وی معتقد است که اساسا از بدو ورود اینترنت به ایران، این مسئله باید جدی گرفته می‌شد؛ ایران هم باید مثل سایر کشورها محتوای اینترنتی را طبقه بندی می‌ساخت:

در اکثر نقاط دنیا قوانین مدونی در قبال موضوع کودکان و اینترنت تهیه شده و التزام عملی به آن وجود دارد. ما از اول در برابر اینترنت مفعول واقع شدیم و هرگاه هم درباره مشکلات و عواقب آن سخن می‌گوییم، واکنش‌های تندی در برابر این حرف‌ها پیش می‌آید درحالی که ترس از عواقب هر تکنولوژی و پیامدهای آن لزوما مخالفت با آن نیست. ما باید قبول داشته باشیم که در برابر اینترنت ضعیف عمل کردیم و نه شهروندان آموزش لازم را دیدند و نه مقامات اقدامات درخور توجهی را انجام دادند.

تقی‌پور اشاره می‌کند که رویداد جهانی ITU 2012 نیز به مسئله «محافظت از کودکان در اینترنت» اختصاص داشت اما رویکرد ایران با سایر کشورها در زمینه استفاده از اینترنت کاملا متفاوت است:

اینترنت برپایه فرهنگ لیبرالیستی غربی پایه‌ریزی و بنا گذاشته شده است. سبک زندگی خانواده‌های غربی و ایرانی هم تفاوت زیادی دارد. جهان بینی این کشورها و فرهنگ آنها و... هم همگی با فرهنگ ایرانی ما مغایرت دارد. بسیاری از موارد موجود در اینترنت مثل موارد جنسی در جوامع غربی به شکل کسب و کار در آمده‌اند و در کشور ما جزو خط قرمزها محسوب می‌شود. اینترنت بستری است که تمام فرهنگ‌ها از آن استفاده می‌کنند. نمی‌شود دو فرهنگ کاملا متضاد در کنار هم با یک نوع محتوای اینترنتی سروکار داشته باشند. این مسئله خارج از بحث فواید اقتصادی اینترنت است و ملاحظاتی باید در آن صورت بگیرد تا بتوانیم بهره‌بردای مناسبی از اینترنت در این زمینه هم داشته باشیم.

تقی‌پور: باید قبول کنیم در برابر اینترنت ضعیف عمل کردیم

وزیر اسبق ارتباطات سرعت بالای رشد اینترنت و تکنولوژی را یکی از عوامل نظارت نداشتن درست دولت بر آن دانست: «قانون‌گزاران در این حوزه عقب هستند و فقر سواد فضای مجازی در قانون ما هم رخنه کرده است.» وی باور دارد فرهنگ غنی ایرانی می‌تواند تاثیر مناسبی در قالب اینترنت داشته باشد. اصولا به جای مصرف‌کننده می‌توانیم خودمان تهیه‌کننده باشیم چه در زمینه تولید محتوا و چه در زمینه بازی‌های رایانه‌ای، گرچه همه این‌ها مستلزم زیرساخت‌های مناسب است که در کنار توانایی فعلی کشور بتواند چاره‌گشای این کار باشد.

تقی‌پور باور دارد که رسیدگی به این مسائل کمی دیر صورت گرفته ولی بازهم قابل بررسی است. به گفته وی بسیاری از افراد با نصب تلگرام توهم داشتن سواد فضای مجازی را پیدا می‌کنند در صورتی که واقعیت به شکل دیگری‌ است: «امروزه بسیاری از کودکان  و نوجوانان در حوزه اینترنت دانش بالاتری نسبت به والدین‌شان دارند. در حالی که بسیاری از کودکان به دلیل نداشتن تجربه و علم‌های دیگر در کنار این دانش، قربانی فضای مجازی می‌شوند.»

عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به برنامه‌های نافرجامی چون شبکه رشد در آموزش و پرورش که کلید آن در زمان وزارت وی خورده بود به دیجیاتو می‌گوید:

«ما پهنای باند بسیار عظیمی هم برای ساخت چنین شبکه‌های اختصاص دادیم ولی متاسفانه هیچ کدام به سرانجام نرسید و امروزه هم خبری از آنها نیست. اقداماتی که دولت در این راستا انجام می‌دهد صرفا شکل یک رفع تکلیف را دارد و موضوعیت اصلی از بین رفته است. با حرف مشکلات حل نمی‌شود و باید مدیریت فضای مجازی را جدی‌تر تلقی کرد. مسائلی چون سیم‌کارت‌های دانش‌آموزی و... با اینکه عرضه شده‌اند ولی در جامعه به علت ناآگاهی‌های متعدد با استقبال روبرو نشده‌اند و اقداماتی هم برای بهبود اوضاع آنها صورت نمی‌گیرد.»

کودک هوشمند امروزی اینترنت را به سرعت فرا‌می‌گیرد

اما با تمام این تفاسیر، چرا هنوز دولت‌های اخیر اقدام موثری در راستای حفظ کودکان در فضای مجازی انجام نداده‌اند؟ «یاسمن اسماعیل افجه»، روانشناس و رفتارشناس فضای مجازی در پاسخ به این پرسش به دیجیاتو می‌گوید: «جذاب بودن اینترنت باعث کشش کودکان به سمت آن شده و به علت هوش یادگیری بالای کودک در سنین پایین، فوری راه و روش استفاده از آن را می‌آموزد و با همسالان خود به اشتراک می‌گذارد.»

افجه معتقد است امروزه هیچ‌کس را نمی‌توان از ورود به این فضا منع کرد و ممانعت کودک از استفاده تکنولوژی نتیجه معکوسی خواهد داد. او «هوشمندسازی مدارس» را یکی از راهکارهای مناسب برای دولت می‌داند:

فضای هوشمند مدرسه به شرط آنکه در بستر اینترنت ملی و کاملا ایمن باشد، می‌تواند حس کنجکاوی بچه‌ها را نسبت به استفاده از اینترنت و گجت‌ها ارضا کند. ترکیب آموزش با فضای سایبر در تمامی مراحل آن اعم از تدریس و تکلیف و... با استفاده از وسایل هوشمندی چون تبلت دانش‌آموزی و... می‌تواند آینده بهتری را برای فرزندانمان رقم بزند.

البته در این مورد دو بحث هزینه‌ و زمان مطرح می‌شود که باید گفت حداقل درباره زمان‌بر بودن آن تصورات اشتباهی وجود دارد، چرا که کودکان بیشتر از آن چیزی که ما فکر می‌کنیم قدرت یادگیری و خو گرفتن با تکنولوژی را دارند. بحث هزینه‌بری این کار اما موضوعی است که با توجه به بودجه دولت در حوزه ICT باید بررسی شود ولی بهتر است بدانیم این هزینه‌ها برای صیانت کودکان آنلاین واجب است و باعث می‌شود تا بدون منع کردن، آنها را وارد مسیر درست فضای مجازی کنیم.

«نیکلاس کار»، نویسنده کتاب «اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟» می‌نویسد:

«کاری که اینترنت با مغز می‌کند اینست که ذره‌ذره مسیر تمرکز را تغییر می‌دهد. ذهن‌های امروزی اکنون توقع دارند که اطلاعات را به آن شیوه‌ای که اینترنت توزیع می‌کند، یعنی به شکل جریان سریعی از ذرات، جذب کنند و دیگر خبری از غواصی در دریای واژگان و کتاب‌ها نیست و موج‌سواری در سطح دریای اطلاعات جایگزین آن شده است؛ این تغییرات ذهنی تمام بشر و به‌خصوص کودکان را دربرمی‌گیرد.»

جهزمی، وزیر جوان ارتباطات خود پدر دو کودک است و بارها هم به عنوان یک پدر و هم به عنوان یک مقام مسئول نگرانی‌های خود را نسبت به موضوع استفاده کودکان از فضای مجازی اظهار داشته است.

به گفته کارشناسان کمان مشکلات صورت‌گرفته برای کودکان نباید صرفا به سمت خانواده‌ها نشانه برود و دولت هم باید نقش خود را در بسترسازی مناسب این فضا برای شهروندان و فرزندان آنها ایفا کند. با توجه به جوان‌گرایی کنونی در وزارت ارتباطات، آیا جوانانی که امروز دانش بالاتری درباره فضای مجازی نسبت به دیگر مقامات مسئول دارند، می‌توانند تدبیری برای این معضل اندیشیده و این تهدید را برای همه خانواده‌ها و نسل آینده ایران تبدیل به یک فرصت کنند؟ این پرسشی است که پاسخ آن را با ارائه طرح جهرمی در ۱۳ آبان دریافت خواهیم کرد.