دکمه فیلترینگ تنها در دست وزیر ارتباطات نیست

حسن روحانی، رییس‌جمهور دولت دوازدهم در اولین اجلاس ملی گزارش پیشرفت ها و راهکارهای رفع موانع تحقق حقوق شهروندی که دیروز برگزار شد درباره عدم فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی در دولت دوازدهم خبر خوشی را به مردم داد.وی در این کنفرانس در کنار وزیر ارتباطات ضمن اشاره به وی گفت: «فضای ارتباط با جهان حفظ خواهد شد، ما دنبال فیلتر کردن شبکه های اجتماعی نخواهیم بود. وزیر ما همینجاست و به مردم قول می‌دهد که دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت.» اما آیا همان‌طور که رییس‌جمهور گفت، این قول را وزیر ارتباطات می‌تواند به طور صد در صد به کاربران بدهد و دکمه فیلترینگ را فشار ندهد؟

وزیر تلاش زیادی بری رفع فیلتر توییتر انجام داده است

اگر کمی به گذشته برگردیم و نگاهی به اظهارات گذشته وزیر ارتباطات کنونی داشته باشیم، درباره مساله رفع فیلتر توییتر که این روزها با حضور و فعالیت رجل سیاسی گوناگون دولت همراه شده، به نکات جالبی برمی‌خوریم. وی در گفتگویی با روزنامه ایران در این‌باره گفته بود: «در کشور ما برای فیلتر شدن سرویس‌ها دو نوع مساله وجود دارد. یک مسالۀ حاکمیتی و دیگری هم مساله فرهنگی و اخلاقی.» وی در ادامه این گفتگو خاطرنشان کرده بود که «تصمیم گیر اصلی این موضوع مرجعی به نام شورای عالی فضای مجازی است و وزارتخانه نیز براساس رهنمودها ودستورات این شورا اقدام‌های لازم را انجام خواهد داد.»

عوامل موثر بر فیلترینگ در ایران چه کسانی هستند؟

شاید تا قبل از 8 سال پیش، بیشتر موضوع فیلترینگ بر دوش وزراتخانه ارتباطات بود ولی امروزه بیشتر تصمیمات پیرامون مساله فیلترینگ بر عهده سازمان دیگری به نام «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» است. سازمانی که اعضای آن به شرح زیر هستند:

• دادستان کل کشور (رئیس کارگروه)
• رئیس یا نماینده سازمان صدا و سیما
• وزیر یا نماینده وزیر اطلاعات
• وزیر یا نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
• وزیر یا نماینده وزیر دادگستری
• وزیر یا نماینده وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
• وزیر یا نماینده وزیر علوم تحقیقات و فناوری
• وزیر یا نماینده وزیر آموزش و پرورش
• فرمانده نیروی انتظامی
• یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی
• یک نفر از نمایندگان عضو کمیسیون قضائی و حقوقی به انتخاب این کمیسیون به تأیید مجلس شورای اسلامی
• رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
• نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی

هشت سال پیش تغییرات زیادی در زمینه فیلترینگ صورت گرفت

همانطور که از خواندن این سِمَت‌ها فهمیده‌اید، می‌توان سهم وزارت ارتباطات در این باره را کمتر از 8 درصد دانست، بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای، اعضای این گروه هر دو هفته یک بار جلسه تشکیل می‌دهند و درباره فیلترینگ وبسایت‌ها و شبکه‌های اینترنتی گوناگون به تبادل نظر می‌پردازند.

هر یک از اعضا به موجب وظیفه‌ی ذاتی خودش، موارد مجرمانه‌ای را که می‌بیند یا به او گزارش می‌شود، برای این کارگروه گزارش می‌کند و کارگروه هم طبق نظر اکثریت اعضا، تصمیم به فیلتر یا همان فشردن دکمه فیلترینگ می‌گیرد.

تلاش های وزیر ارتباطات برای رفع فیلترینگ

از همان روزهای اول نشستن جهرمی بر کرسی وزارت وی خبر از پیگیری و مذاکره برای رفع فیلتر توییتر داده بود: «باید درباره این موضوع رفع فیلتر توییتر مذاکره و صحبت کنیم ما تلاش خودمان را می‌کنیم تا در این زمینه به یک جمع‌بندی مناسب برسیم.» به نظر می‌رسد بعد از گذشت بیش از 4 ماه این پیگیری‌ها به نتیجه نرسیده است.

پلتفرمها توسط کشورهای دیگر ساخته می شود و محتوا توسط کاربران منتشر خواهد شد

در مناظره‌ای که مردادماه امسال از صدا و سیما پخش شد، میان آذری جهرمی و عبدالصمدخرم آبادی درباره مدیریت فضای مجازی نظرات مختلفی رد و بدل شد. دفاع از عدم فیلترینگ در این مناظره از سوی دولت و از زبان جهرمی به وضوح دیده می‌شد. جهرمی در این مناظره از مدیریت غلط فضای مجازی گفته بود: «اینکه استناد کنیم سرویس‌های مجازی در دست بیگانه است، غلط مصطلحی است. پلتفرم صرفا توسط کشورهای خارجی درست شده و محتوا در دست آنها نیست، محتوای تولید شده در دست کاربران شبکه‌های اجتماعی یعنی خود ملت است.»

دسترسی آزاد به تلگرام و اینستاگرام، تا به امروز به یمن تلاش‌های دولت در برابر فشارها است

البته وزیر پیشین ارتباطات به دست‌های پنهانی که به دولت برای فیلتر شدن برخی شبکه‌های اجتماعی محبوب فشار می‌آوردند خبر داده بود. «محمود واعظی» که هم‌اکنون به عنوان رییس دفتر ریاست جمهوری فعالیت می‌کند، پیش‌تر گفته بود: «سیاست دولت یازدهم فراهم نمودن دسترسی آزاد مردم به اطلاعات بوده است و علیرغم تمامی فشارهایی که تا الان روی این دولت بوده، کوچک ترین عقب نشینی در این زمینه نداشته است.»

پس باید نتیجه گرفت که دسترسی آزاد به تلگرام و اینستاگرام، تا به امروز به یمن تلاش‌های دولت در برابر فشارها است. سوالی اصلی اینجاست که اگر سیاست وزارتخانه تا به این حد در برابر مسئولین دیگر برش دارد، چرا در زمینه رفع فیلتر سایر شبکه‌های اجتماعی و یا سایت‌هایی همچون یوتوب و بلاگ‌اسپات به نتیجه‌ای نرسیده است؟

نظر کارشناسان درباره دکمه فیلترینگ چیست؟

«مهدی صرامی»، مدیرعامل مجمع فعالان فضای مجازی در گفتگو با دیجیاتو عنوان می‌کند که این ضد و نقیض گویی‌ها فقط اعتماد مردم را نسبت به مسئولان و دولت از بین ‌می‌برد و به ضرر دولت است:

«از نظر قانون وزارت ارتباطات برای سامانه‌های پالایش فضای مجازی و مدیریت فعالیت می‌کند و مصادیق این پالایش‌ها توسط کارگروه مصادیق مجرمانه در چندین بند صورت می‌گیرد. این مصادیق تا به امروز شامل هفت بخش محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی، محتوا علیه مقدسات اسلامی، محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی، محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی، محتوای مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی و محتوایی که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم کند می‌شود. درضمن در کنار این کارگروه حتی قضات وجود دارند که می‌توانند با استناد پیشگیری از وقوع جرم، فیلتر شدن مجموعه‌ای، مثل ویز، یا بخشی از آن، مثل تماس صوتی تلگرام را تشخیص دهند.»

مصادیق مجرمانه برای وبسایت ها تا به امروز شامل هفت بخش محتوا هستند

از نظر صرامی وزارت ارتباطات باید بر مبنای قانون عمل کند و تعارفات در اینجا وجود ندارد. او استفاده از استعاره دکمه فیلترینگ را یک اصطلاح ژورنالیستی بیان می‌کند و آن را غیرکارشناسانه می‌داند:

«بازی با کلمات و ساخت اصطلاحی مثل دکمه فیلترینگ صرفا توقعات مردم را از وزیر بالا می‌برد. مردم وقتی می‌بینند که همه چیز در اختیار وزارتخانه نیست، نسبت به عملکرد آن ناامید می‌شوند. قانون دایره اختیارات مسئولین مختلف دولتی را تعیین کرده و مطرح مباحثی این چنینی به پای عدم صداقت مسئولان محاسبه می شود.»

تعارض سیاست‌های اعلامی با سیاست‌های اعمالی در برخی مسایل کشور وجود دارد

وی باور دارد که حضور رجل سیاسی در توییتر هیچ ارتباطی با رفع فیلتر شدن آن ندارد و این موضوع را نیز سازنده ابهام دیگری برای عموم مردم می‌داند، صرامی معتقد است که تعارض سیاست‌های اعلامی با سیاست‌های اعمالی در این مبحث بیشتر از همیشه دیده می‌شود:

«اگر استفاده از سایتی مشکل ندارد، چرا فیلتر است؟ بهتر است مسئولین شفاف‌تر با مسائل برخورد کرده و اگر مشکلی در این بین وجود دارد آن را با صراحت در کمیسیون‌ها و مجلس اعلام کنند چون حتما جوابی برای آن پیدا می‌شود.»

بنابراین به نظر می‌رسد اگرچه مردم در موارد متعدد وزیر ارتباطات را متولی فیلترینگ و رفع آن می‌دانند، اما در اصل کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه و حتی در برخی موارد قضات هستند که برای این موضوع تصمیم‌گیری می‌کنند. وزیر ارتباطات نیز تنها عضوی از  کارگروه محسوب می‌شود و رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توییتر یا تصمیم برای فیلتر شدن یا نشدن تلگرام و دیگر پیام‌رسان‌ها و وب‌سایت‌ها، از صافی این کارگروه می‌گذرد و نباید توقعات خود را از این وزارتخانه با صحبت‌هایی که دیروز مطرح شد، بالا ببریم.