ثبت ماهانه یک میلیارد و 500 هزار تراکنش مالی در ایران؛ اسکناس‌ها رنگ می‌بازند

تا چند سال قبل پول شکلی جز اسکناس و سکه نداشت. کارمندان برای دریافت حقوق‌شان صف می‌کشیدند، دسته‌های هزار تومانی داخل پاک را به زیر بغل می‌زدند و  دفتر حسابرسی محل کارشان را امضاء می‌کردند؛ یعنی عملیات تراکنش با موفقیت انجام شد. اما در چند سال اخیر تراکنش‌های مالی الکترونیکی جای خود را در میان مبادلات روزمره مردم باز کردند و کارت‌های بانکی آهسته آهسته جایگزین اسکناس‌ها شدند.

این روند یعنی حذف اسکناس و سکه از کیف پول افراد در برخی کشورها روند سریعتری داشته، مانند کشورهای دانمارک، نروژ، سوئد و فنلاند که پیشگام این پدیده هستند. طبق اخبار منتشر شده در کشور سوئد تقریباً یک درصد از پرداخت‌ها با اسکناس یا سکه انجام می‌گیرد و بانک مرکزی این کشور اعلام کرده که تبدیل شدن سوئد به جامعه‌ای که پول نقد در آن به‌طور کل پذیرفته نشود، دور نیست.

نروژ هم در این ماجرا کم از سوئد ندارد، آنطور که بانک مرکزی نروژ اعلام کرده کمتر از ۱۰ درصد از مردم این کشور از اسکناس و پول کاغذی در معاملات خود استفاده می‌کنند و ظرف ۱۰ سال آینده استفاده از اسکناس در نروژ به‌طور کامل از بین خواهد رفت.

استفاده از تراکنش‌های مالی الکترونیکی در همه جای دنیا و ایران رو به افزایش است منتها ایران تا رسیدن به جامعه‌ای که پول فیزیکی در آن جایگاه کمرنگی داشته باشد، فاصله دارد. به عقیده «محمد مراد بیات» مدیر عامل «فابا» بسترهای تراکنش‌های مالی الکترونیکی در پرداخت‌ها خرد هنوز به حد مطلوب نرسیده است. مراد بیات در گفتگو با دیجیاتو توضیح می‌دهد:

«ما در همه بخش‌ها اعم از کشاورزی، تجاری، صنعتی و مبادلات ارزی به سیستم تراکنش‌های الکترونیکی نیاز داریم منتها یکی از بخش‌هایی که نیاز بیشتری به پرداخت‌های الکترونیک دارد، میکروپیمنت‍‎ها یا پرداخت های خرد است. پرداخت های خرد باید سر و سامان بهتری بگیرد. برای مثال در تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها و پرداخت‌های کمتر از 50 و 20 هزار تومان.

اگر بستر استفاده از تراکنش‌های مالی الکترونیکی را در حوزه تراکنش‌های خرد بیشتر کنیم، مردم کمتر از اسکناس استفاده خواهند کرد. چون الان مردم بیشتر در دریافت و پرداخت های خرد از اسکناس استفاده می‌کنند. بنابراین اگر این اتفاق بیفتد قطعا میزان حجم استفاده از پول‌های فیزیکی کاهش بیشتری خواهد داشت.»

او همچنین معتقد است اسکناس و پول فیزیکی به شدت در جامعه ایران کم رونق شده‌است. به نظر او اگر قرار بود این حجم از مبادلات مالی امروز با پول فیزیکی انجام می‌شد، با مشکلات عدیده ای مثل افزایش ترافیک روبرو می‌شدیم.

مدیر عامل فابا اعتقاد دارد که رشد تراکنش های الکترونیکی در ایران و حتی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم بی‌نظیر است و برای اثبات ادعای خود به آمارها استناد می‌کند:

«در نیمه دوم دهه 80 ما در هر پایانه فروش روزانه یک تراکنش موفق هم نداشتیم ولی تا امروز این رشد بسیار چشمگیر بوده، به گونه‌ای که ما در ایران ماهانه حدود یک و نیم میلیارد تراکنش الکترونیکی مالی داریم. گردش اقتصادی مردم سالانه چندین برابر تولید ناخالص ملی است که در حجم تراکنش‌ها دیده می‎شود. مردم در سال‌های اخیر استقبال خوبی از تراکنش‌های الکترونیکی در پایانه‌های فروشگاهی و اینترنتی و بسترهای دیگر نشان دادند به گونه‌ای که اگر این بسترها قطع شود مردم معترض می‌شوند.»

هرچه حجم تراکنش‌ها بیشتر شود باید زیرساخت‌های بیشتری شکل بگیرد. البته در پروسه رشد و فراگیر شدن تراکنش‌های مالی الکترونیکی مشکلات مختلفی وجود دارد. در ابتدای راه اندازی این سیستم یعنی اوسط دهه 80 بیشتر اقشار جامعه نسبت به تغییر مقاومت نشان دادند. به گفته مراد بیات در همان سال‌ها مردم، صاحبان کسب و کار و حتی کارمندان بانک‌ها نیز در برابر این موضوع مقاومت نشان دادند منتها مراکزی مثل فابا، فرهنگ‌سازی و آموزش را به اشکال مختلف در جامعه پیش گرفتند و مردم را به این سمت کشاندند. همچنین علاقه و فعالیت مردم در حوزه‌های ارتباطات جهانی نیاز به تراکنش‌های مالی الکترونیکی را در بدنه جامعه به وجود آورد.

مراد بیات در مورد سایر مشکلات توضیح داد: «یکی از معضلاتی که در این حوزه وجود دارد، تراکنش‌های بین المللی ماست چون ما به درگاه‌های تراکنش مالی بین‌المللی متصل نیستیم و این موضوع باعث شده تا گردشگران و فعالان تجاری ما در دریافت‌ها و پرداخت‌های مالی خود با تنگناهای بسیاری مواجه شوند.»

با آنکه میزان مصرف پول فیزیکی در جامعه هر روز کمتر می‌شود اما حذف آن به صورت کامل ممکن نیست. مراد بیات می‌گوید: «پول فیزیکی برای مصارف اندک و موارد ضروری باقی می‌ماند، اما استفاده از پول فیزیکی رونق کمتری خواهد یافت مخصوصا اگر تراکنش‌های مالی الکترونیکی را در حوزه میکروپیمنت‌ها بیشتر شود.