چرا تصویب «طرح نوآفرین» در دولت یک اتفاق مهم برای استارت‌آپ‌ها است؟

طرح نوآفرین پس از یک سال پیگیری وزارت ارتباطات و فناوری در دولت به تصویب رسید تا استارت‌آپ‌های تازه متولد شده مسیر همواری برای رشد داشته باشند. به گفته «محمد جواد آذری‌ جهرمی» وزیر ارتباطات با اجرای این طرح، مشکلات بیمه، مالیات و جذب سرمایه‌گذاری برای استارت‌آپ‌هایی که در مراحل اولیه رشد هستند، رفع خواهند شد.

طرح نوآفرین، ماهیت استارت‌آپی را مبنای کار خود قرار داده و بر همین اساس، قوانین و مقررات بیمه، مالیات و حتی جذب سرمایه گذار را تسهیل کرده است. استارت‌آپ شرکتی است که مدل کسب‌وکار نوآورانه‌ دارد که می‌تواند در مقیاس وسیع و با رشد سریع همراه باشد، اما به دلیل همین ویژگی‌هایش، نمی‌توان از ابتدا موفقیت یا عدم موفقیت آن را در آینده شناسایی و تضمین کرد. دقیقا همین‌جاست که اختلاف میان استارت‌آپ‌ها با سازمان‌هایی مانند بیمه و مالیات باعث ترس و مانع از شکل گیری ایده‌های جوان می‌شود.

در نهایت هم عدم رسمی‌شدن ایده‌ها و عدم تشکیل شرکت‌ها باعث می‌شود که دولت‌ها آمار درستی از وضعیت و شرایط جامعه استارت‌آپی خود نداشته باشد و نتوانند از این شرکت‌ها حمایت‌ کند. ضمن آنکه تا زمانی که گروه‌ها ثبت حقوقی نشده باشند هم از سوی شتابدهنده‌ها در موضع ضعف قرار دارند و هم تغییرات به وجود آمده در نفرات گروه، شفاف نبوده و موجب از بین رفتن حقوق سایرین می‌شود.

جهرمی پیش از این در مورد طرح نوآفرین گفته بود که این طرح صرفا برای حمایت از کسب و کارها در دوره نونهالی به منظور گسترش حجم بازار و سرمایه شرکت‌ها تا زمان تبدیل شدن به یک کسب و کار مستقل و تنومند است و کسب و کارهایی مثل دیجیکالا و اسنپ که حالا از شرکت‌های مستقل و تنومند اینترنتی به شمار می‌روند، دلیلی ندارد که مالیات بردرآمد و ارزش افزوده را پرداخت نکنند.

«رضا الفت نسب» عضو هیات‌ مدیره و سخنگوی اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی هم در گفتگو با دیجیاتو اعلام کرده بوده که حدود ۹۰ درصد از کسب‌وکارهای اینترنتی در ایران زیان می‌دهند و سازمان امور مالیاتی نیز درک صحیحی از چرایی ادامه‌ی فعالیت آنها در صورت سودآور نبودن ندارد:

«این روند باعث شده تا محاسبات اشتباهی صورت بگیرد و باورشان نشود که یک کسب‌وکار در حال زیاندهی است. توضیح می‌دهیم که ماهیت این نوع از کار همین است و شاید سال‌ها زمان نیاز باشد تا کسب‌وکار بتواند به نقطه سر به سر برسد. می‌گویند چطور ممکن است در طول چند سال کارمند داشته باشید، تعداد کارمندان را افزایش دهید و بدون سودآوری چنین روندی را طی کنید؟ این تفکر باعث مشکلات زیادی شده است.»

حالا این طرح به تصویب دولت رسیده است و طبق ماده اول آن استارت‌آپ‌ها باید ۴ ویژگی داشته باشند. «امیر ناظمی» معاون وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات  در یادداشتی طرح نوآفرین را مورد بررسی قرار داد. به گفته ناظمی عمر استارت‌آپ‌هایی که این طرح شامل حال آنها می‌شود باید کمتر از ۳ سال باشد یعنی از زمان تاسیس تا سال سوم و درصورتیکه ویژگی‌های دیگری داشته باشند از معافیت‌هایی برخوردار خواهند شد.

همچنین میزان سرمایه‌گذاری شرکت باید محدود باشد. به گفته ناظمی این عدد برای امسال ۲۵۰ میلیون تومان است. همچنین درآمد شرکت هم برای امسال نباید بیشتر از  ۵۰۰ میلیون تومان باشد:

«ویژگی استارت‌آپ آن است که مالکین و موسسین آن نمی‌خواهند اقدام به تقسیم سود کنند. آن‌ها هرچه درآمد دارند را مجدد در شرکت سرمایه‌گذاری می‌کنند. به همین دلیل اگر شرکتی مستقیم یا غیرمستقیم (از طریق حقوق خارج از عرف) اقدام به تقسیم پول نماید مشخص می‌شود که خواسته است از طریق این آیین‌نامه راهی برای فرار از بیمه و مالیات پیدا کند و هدف او سرمایه‌گذاری بر ایده‌اش نیست. آیین‌نامه نباید تبدیل به ابزاری برای دور زدن قوانین کشور شود و به همین دلیل ۴ ویژگی بالا اگر هر کدام نقض شود، دیگر معافیت‌ها شامل حال آن شرکت نخواهد شد. تمامی ۴ ویژگی زیر بدون نیاز به انسان یا ارزیابی انسانی انجام می‌شود و صرفا بر اساس دولت الکترونیک و به صورت خودکار خواهد بود. به این ترتیب استارت‌آپ‌ها نیاز به پر کردن فرم‌ها و صف انتظار بررسی ندارد.»

در بخش دیگر معافیت‌های در نظر گرفته شده برای استارت‌آپ‌ها گفته شده است که این شرکت‌ها، به شرط تولید یک خدمت یا محصول، از مالیات معاف هستند و اگر استارت‌آپ دارای تعدادی هم‌موسس (Co Founder) باشد، این هم‌موسسین نیاز به پرداخت بیمه ندارند. ماده مهم دیگر برای استارت‌آپ‌ها این است که آنها می‌توانند برای مدت ۲ سال کارورز داشته باشند. ناظمی در این باره نوشته است:

«فرض کنید یک استارت‌آپ ۳ نفر هم‌موسس دارد. بعد از چند ماه یک نفر دیگر به این گروه اضافه می‌شود و افراد هم‌موسس برای او اهدافی تعیین می‌کنند که اگر به آن اهداف رسید، بتواند بخشی از سهام‌شان را دریافت کند. به این ترتیب لازم است تا فرد به گروه افزوده شود، اما رابطه از جنس استخدام هم نیست. در گذشته بیمه می‌توانست این رفتار را جریمه کند، چون از نظر مقررات چنین نوعی از همکاری قابل قبول نبود.»

در همان ماده قید شده است که اگر فردی پلت‌فرمی ایجاد کند مثلا صنایع دستی سفارش بگیرد و تعدادی از خانم‌ها یا آقایان در منزل این صنایع دستی را آماده کنند و در پلت‌فرم به فروش برسانند، نیازی به بیمه کردن آن‌ها نیست. به عبارت دیگر رابطه پلت‌فرم با این افراد از جنس استخدامی نیست.

در همین رابطه ماده ۶ به نحوه بیمه کارورز پرداخته و در آن عنوان شده که کارورز تا مدت ۲ سال می‌تواند در یک استارت‌آپ مشغول به همکاری باشد منتها این همکاری شرایط ساده‌تری دارد. طبق گفته ناظمی بخشی از حق بیمه آن فرد که باید توسط شرکت پرداخت شود، توسط دولت جبران می‌شود: «به عبارت دیگر لازم نیست تا شرکت سهم خودش را در بیمه پرداخت کند، بلکه دولت آن را به بیمه پرداخت می‌کند تا هزینه‌های بیمه کاهش یابد.»

بر اساس مطالعات مختلف مشکل اساسی بعد از مالیات و بیمه، فضای فیزیکی است. در ماده ۱۰ فضاهای کاری اشتراکی (Coworking Space) و شتابدهنده‌ها (Accelerators) مانند فضای کار خصوصی به رسمیت شناخته شده‌اند. به این ترتیب فضاهای کار اشتراکی می‌توانند چندین کد کارگاهی بیمه دریافت کنند.

مورد دیگری که استارت‌آپ‌ها با آن دست به گریبان هستند و در طرح نوآفرین راه حلی برای آن ارائه شده، تامین سرمایه است. در اغلب موارد سازمان‌های دولتی تنها می‌توانستند از طریق تسهیلات به شرکت‌ها کمک کنند؛ در حالی که این روش اشتباه بوده و بهترین روش تامین مالی برای شرکت‌های استارت‌آپی سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) است.

ناظمی می‌گوید اجازه سرمایه‌گذاری جسورانه هم برای دولت روشی اشتباه است، چرا که می‌تواند محل فساد و سواستفاده باشد و منابع را بدون حساب به سمت گروه‌های منفعتی و دوستان مدیران دولتی سرازیر کند. به همین دلیل وزارت ارتباطات هم مانند سایر کشورها از مدل معروف «صندوق صندوق‌ها» (Fund of Funds) استفاده کرده است:

«در این مدل دولت می‌تواند به صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به شرط آن‌که آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند، و نه وام بدهند، می‌تواند وام بدهد. به عبارتی دولت به صندوق خطرپذیر وام می‌دهد ولی آن صندوق حق ندارد به استارت آپ‌ها وام بدهد، بلکه باید سرمایه‌گذاری کند. در ماده ۴ این آیین‌نامه این مجوز به وزارت ارتباطات و صندوق نوآوری و شکوفایی داده شده است که به صورت مشترک چنین کاری را انجام دهند.»

از دیگر نکات مهم این طرح که ناظمی به آنها اشاره کرده است، ارائه مجوز به شرکت‌های خارجی است تا با دریافت آن بتوانند مراکز شتابدهی خود را در کشور راه‌اندازی کنند. به عبارت دیگر اگر شرکتی مانند هواوی در ایران یکی از تامین‌کنندگان تجهیزات مخابراتی است، این شرکت می‌تواند در ایران مرکز شتابدهی راه‌اندازی کند.

به گفته رییس سازمان فناوری اطلاعات انتقال مالکیت به شرکت‌ خریدار استارت‌آپ موضوع دیگری بود که در آن خلاء وجود داشت: «طبق مقررات فعلی یک استارت آپ زمانی که توسط یک شرکت بزرگ خریداری می‌شود، مجوزها، پروانه‌ها و امتیازاتش به شرکت خریدار منتقل نمی‌شود. اما در ماده ۹ این آیین‌نامه ذکر شده است که در صورتی که خریداری بالاتر از ۶۷ درصد از سهام یک استارت آپ را خریداری کند، می‌توانند با توافق هم مجوزها و پروانه‌ها را به شرکت مادر انتقال دهند.»

ناظمی باور دارد که ضمانت اصلی برای موفقیت هر طرح دولتی شفافیت به منزله کاهش فساد با هدف ایجاد زمینه‌های لازم برای تحقیق و مطالعه است. به همین منظور در ماده ۱۱ ذکر شده است که کل فرآیندها، اسامی شرکت‌ها و همچنین تسهیلات جذب شده در یک سامانه متمرکز به صورت شفاف قابل دسترس برای شهروندان خواهد بود:

«فقدان چنین سامانه‌هایی در بسیاری از طرح‌های دولتی آن‌ها را همراه با پتانسیل فساد کرده است و اعتماد عمومی را نیز از بین برده است. سازمان فناوری اطلاعات مسوولیت راه‌اندازی این سامانه را بر عهده دارد و به همین دلیل همکارانم در سازمان با همدیگر متعهد شده‌اند تا فاز اول آن را تا انتهای خردادماه و فاز دوم آن را هم‌زمان با الکامپ (اواخر تیر) رونمایی کند.»