از بقالی محله وزیر ارتباطات تا توسعه اندروید ایرانی

«محمدجواد آذری جهرمی» شب گذشته در حساب توییتر خود ویدیویی را منتشر کرد که حکایت از عزم جدی وزارت ارتباطات برای توسعه اندروید ایرانی دارد؛ ویدیویی که در آن اعلام می‌شود «اندروید داخلی طراحی شد» و این‌کار برای جلوگیری از دخالت گوگل در فعالیت کسب‌وکارهای ایرانی و حذف اپلیکیشن‌های آنها انجام شده است. اما آیا سفارشی سازی AOSP یا پلتفرم متن باز و رایگان اندروید با لیست سیاه یک بقالی قابل مقایسه است؟

وزیر ارتباطات با کنایه به تحریم کاربران ایرانی از سوی گوگل می‌نویسد: «سال‌ها قبل، در محله‌امان، کاسبی بود که تنها بقالی محل بود، روزهایی بی‌دلیل لجش می‌گرفت و همسایه‌ها را در فهرست سیاه فروش می‌گذاشت، بالاخره همسایه دیگری هم یک مغازه زد و فهرست سیاه‌، عملاً پَر! بنده خدا، دیگه هر وقت لجش می‌گرفت، با پسرش دعوا می‌کرد.»

در ویدئویی که وزیر ارتباطات منتشر کرد تشریح شده که گوگل امکان حذف سیستم عامل تولید داخل را ندارد و برای اطمینان بیشتر کاربران، یک گوشی توسط شرکت ایرانی جی ال ایکس تولید شده که این سیستم عامل را پشتیبانی می‌کند. در این ویدئو آمده که اندروید ایرانی این اطمینان را به کاربران ایرانی می‌دهد که اپلیکیشن های مربوط به کسب و کارهای خود را بدون نگرانی از تحریم‌های آمریکا در بستری امن منتشر کنند. در این میان نام دانشگاه شریف و دانشجویان این دانشگاه که در توسعه سیستم عامل نقش داشته‌اند هم شنیده می‌شود.

پس از انتشار این ویدیو، معاونین وزیر ارتباطات هم توضیحاتی در رابطه با اندروید ایرانی دادند. برای مثال «حمید فتاحی» مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت در حساب توئیتر خود نوشت: «‏با این روش محدودیتی برای نصب برنامه‌های خارجی ایجاد نمی‌شود، بلکه افزونه‌ای برای حمایت از کسب و کارهای داخلی ایجاد شده که دیگر با یکجانبه‌گرایی برخی، قابل حذف نخواهند بود.»

از سوی دیگر «امیر ناظمی»، رییس سازمان فناوری هم مهم‌ترین وظیفه هر حاکمیتی را تضمین حرکت و ادامه فعالیت کسب‌وکارها دانسته و البته توضیح داده که همیشه باید یک بدیل (جایگزین) روی میز باشد:

از سوی دیگر «سجاد بنابی»، عضو هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت هم خبر داده که برای توسعه این سیستم عامل وام میلیاردی داده نشده و منابع کشور هم اتلاف نشده است:

پیشتر وزیر ارتباطات اعلام کرده بود که حذف برنامه‌های ایرانی در سیستم عامل اندروید تنها محدود به پوسته‌های پیام‌رسان تلگرام نبوده بلکه دیگر برنامه‌های کسب و کارهای ایرانی را نیز در برگرفته است. وقتی به تاریخچه این مسئله نیز نگاه می‌کنیم می‌بینیم که گوگل از سال ۹۶ تا کنون در چندین مرحله اپلیکیشن‌ کسب‌وکارهای ایرانی را از «پلی استور» حذف کرده است.

«امیر ناظمی» معاون وزیر ارتباطات در گفتگوی خود با دیجیاتو عنوان کرده بود که طبق بررسی‌های به عمل آمده این نسخه می‌تواند بین نیم الی ۸ درصد از مخاطبین اندروید را در کشور به خود جذب کند:

«برآورد ما این است که این سیستم عامل نهایتاً می‌تواند بین نیم تا ۸ درصد [بازار اندروید ایران] گسترش پیدا کند. حرف وزارت ارتباطات این است که داشتن یک جایگزین، همیشه باعث می‌شود تا طرف مقابل تصور نکند که تنها راه‌حل، خودش است. اساساً شاید ما چنین راه‌کاری را داشته باشیم تا یک شرکت بزرگ، هیچ‌وقت به سراغ حذف کردن اپلیکیشن‌ها نرود، چون در بدترین حالت ابزاری داریم که الزامات حداقلی را پاسخ می‌دهد.»

از سوی دیگر متولیان این سیستم‌عامل نیز در گفتگوی خود با دیجیاتو اعلام کرده بودند که هزینه راه‌اندازی این سیستم‌عامل ناچیز بوده و اساسا این سیستم‌عامل که برداشتی سفارشی شده از نسخه متن باز و رایگان اندروید است، در بسیاری از گوشی‌ها که بوت‌لودر آنها لاک است (از جمله گوشی‌های هوآوی) امکان نصب ندارد. «محمد تشکری»، مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان بتنا که سیستم عامل مشابهی را به همین منظور توسعه داده است می‌گوید:

«تا جایی که می‌دانیم و در جلسات به ما گفته شده، آنچه مد نظر آقای جهرمی است، این است که ایشان یک گوشی داخلی مد نظرشان است با سیستم‌عاملی که متخصصین داخلی روی آن اشراف داشته باشند. در واقع به این مفهوم که سیستم عامل را تولید نکرده باشیم، اما آن را سفارشی کنیم تا بتوانیم وابستگی‌ها به خارجی‌ها را حذف کنیم. حدوداً روی ۱۰ برند و ۱۰۰ مدل گوشی، می‌توانیم این OS که سفارشی شده را قرار دهیم. این سیستم عامل از نیازهای بیرونی، بی‌نیاز شده است. برای مثال سرویس‌هایی مثل سینک، کلاود، اپ مارکت در داخل پیاده شده‌اند.»

آنچه باید بدانیم این است که طبیعتاً سفارشی سازی یک نسخه متن باز و رایگان از اندروید که از سوی گوگل منتشر می‌شود هزینه بالایی نداشته است. اما پس از چندین تجربه‌ی بومی سازی ناموفق و تلاش گسترده در سال گذشته برای مهاجرت کاربران ایرانی از پیام‌رسان‌های خارجی به پیام‌رسان‌های داخلی، ایده ناموفق بودن این سیستم عامل از همین حالا در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده است.

اما فارغ از اظهار نظر درباره موفق بودن یا نبودن اندروید ایرانی که باید آن را به آینده موکول کرد، یک مشکل اساسی و بزرگ‌تر وجود دارد. وزیر ارتباطات می‌گوید وقتی یک بقالی دیگر از راه رسید لیست سیاه بقالی اول هم حذف شد. نکته‌ای که وزیر به آن اشاره نمی‌کند البته این است که الزاما بقالی دوم مجبور نبوده است جنس خود را از بقالی اول تامین کند. ما در محل وزیر ارتباطات زندگی نکرده‌ایم اما بقالی دوم احتمالاً می‌توانسته اجناس خود را از عمده فروش دیگری تهیه کند تا انحصار بقالی اول را بشکند.

اینجا اما مسئله متفاوت است. ما همچنان می‌خواهیم از اندروید گوگل استفاده کنیم و آن را سفارشی کنیم و البته بخش‌هایی مثل Google Play Services که اجرای اپ‌ها متکی به آن است را هم برداریم و این قسمت را خودمان توسعه دهیم. در واقع، ما باز هم از جنس بقالی اول که همان گوگل باشد استفاده کرده‌ایم. صرفاً داریم تلاش می‌کنیم تا نام روی جنس را کمی تغییر دهیم و آن را با همان ویژگی‌ها به کاربر بدهیم.

به هر حال AOSP یا پروژه متن باز اندروید رایگان است و وزارت ارتباطات هم تصمیمش را گرفته از محصول گوگل به این شکل استفاده کند. اما مشکلی که اینجا به وجود می‌آید ناتوانی با احتمال بسیار بالا برای نصب این سیستم عامل روی گوشی‌های محبوب در بازار ایران خواهد بود. بر اساس گزارش‌های فصلی کافه بازار، سامسونگ و هوآوی در مجموع بالای ۸۳ درصد از سهم بازار اندروید را در ایران به خود اختصاص داده‌اند. این در حالیست که قابلیت نصب سیستم عامل سفارشی شده به هیچ وجه در موبایل‌های هوآوی و در بعضی از موبایل‌های سامسونگ وجود ندارد چراکه بوت‌لودر آنها لاک است.

با همه این تفاسیر، باید دید وزارت ارتباطات که در روزهای آینده تصمیم دارد رویدادی را در همین رابطه برگزار کند چه پاسخی برای این مسائل خواهد داشت چراکه بر اساس گفته‌های مدیرعامل جی ال ایکس، وزارت ارتباطات صرفاً‌ نمی‌خواهد اندروید ایرانی را در اختیار شرکت جی ال ایکس قرار دهد بلکه به دنبال آن است تا دیگر بازیگران اصلی و البته خارجی هم از این نسخه اندروید استفاده کنند.