پاکستان چطور موفق به ساخت بمب هسته ای شد؟

در سال ۱۹۹۸ میلادی هند و پاکستان خود را رقبای هسته ای اعلام کردند و همزمان دست به آزمایش تسلیحات اتمی مختلفی زدند. این دو کشور گرچه بعد از آن زمان، هیچ آزمایش هسته ای جدیدی را انجام نداده اند اما بصورت بالفعل در زمره کشورهای هسته ای جهان شناخته می شوند و سرمایه گذاری های هنگفتی را روی افزایش ظرفیت های هسته ای شان و ساخت بمب هسته ای انجام داده اند.

هیچیک از این دو کشور از امضاکنندگان معاهده منع گسترش تسلیحات هسته ای (NPT) که توسط ۱۸۹ کشور دنیا به امضا رسیده نیستند. این توافق در ازای فراهم ساختن دسترسی صلح آمیز کشورها به انرژی اتمی از جمله تولید برق آنها را ملزم به کنار گذاشتن طرح های کنونی یا آتی شان برای ساخت تسلیحات هسته ای می کند.

با این حال، هند و پاکستان با این بهانه که NPT میان کشورهای مختلف تبعیض قائل می شود و جهان را به دو گروه دارندگان سلاح هسته ای و کشورهای فاقد این سلاح ها تقسیم می کند از امضای این توافق خودداری کرده اند. آنها در واقع معتقدند که NPT داشتن سلاح های هسته ای برای پنج قدرت برتر جهانی یعنی چین، فرانسه، روسیه، انگلستان و آلمان را مجاز دانسته و در عین حال کشورهای دیگر را از ساخت این سلاح ها منع می کند.

همین موضع به پیش زمینه ای برای وخامت یافتن تنش های حل نشده قدیمی میان این دو کشور بدل شد که جهان را در وضعیت هشدار نسبت به بالا گرفتن درگیری میان آنها برسر منطقه کشمیر نگه داشته است.

زرادخانه های هسته ای هند و پاکستان تقریبا با یکدیگر برابری می کند اما خطر دستیابی بازیگران غیر دولتی به این زرادخانه ها در پاکستان اوضاع را کمی ترسناک می کند؛ این کشور حالا مأمنی برای گروه های شبه نظامی و تندرو است که در گذشته بارها و بارها به تاسیسات هسته ای پاکستان حمله ور شده اند.

کره شمالی از هند و پاکستان تحت عنوان ملت های هسته ای الگو یاد کرده است که با وجود در اختیار داشتن تسلیحات هسته ای هنوز از جامعه بین الملل طرد نشده اند. سونگ یونگ لی پروفسور مطالعات کره در کالج Fletcher در پاسخ به این اظهارات اعلام نمود که این دو کشور با تشنج زدایی پس از آزمایشات هسته ای ابتدایی شان توانستند پذیرش جهانی را کسب کنند.

هند و پاکستان بعد از شش آزمایش هسته ای دست از این کار کشیدند اما نباید تصور کرد که آنها کشورهای غیر هسته ای هستند.

هند و پاکستان چطور به قدرت های هسته ای بدل شدند

متخصصان می گویند که هند بلندپروازی های خود برای ساخت تسلیحات هسته ای را در سال ۱۹۶۲ میلادی و بعد از یک جنگ مرزی مختصر با چین آغاز کرد.

در سال ۱۹۶۵ میلادی ذوالفقار علی بوتو رئیس جمهور پاکستان اعلام کرد:

اگر هند بمب هسته ای بسازد ما هم حاضریم علف یا برگ درختان را بخوریم و گرسنه بمانیم اما بمب خودمان را بسازیم.

به دنبال جنگی که در سال ۱۹۷۱ میلادی میان هند و پاکستان در گرفت پاکستان دست به کار شد تا برنامه ساخت تسلیحات هسته ای خود را کلید بزند. در این جنگ پاکستان تقریبا نیمی از سرزمین های خود را از دست داد و پاکستان شرقی به بنگلادش مستقل تبدیل شد.

جنگ سال ۱۹۷۱ نوعی تهدید علیه موجودیت پاکستان محسوب می شد و باعث گردید که مقامات و رهبران این کشور به خطر همیشگی کشور هند واقف شوند و تسلیحات هسته ای به یگانه راهکار برای از بردن این تهدید بدل گردید.

در سال ۱۹۷۴ میلادی هند اولین اتمی اتمی خود با نام بودای خندان را آزمایش کرد با این حال هیچیک از این کشورها نام خود را به عنوان یک قدرت هسته ای مطرح نکردند تا اینکه در سال ۱۹۹۸ میلادی دست به یک سلسله آزمایشات هسته ای تازه زدند. در آن سال هند ۶ بمب هسته ای را در بازه زمانی سه روزه آزمایش کرد و سه هفته بعد پاکستان نیز پنج بمب هسته ای را ظرف یک روز و بمب ششم را سه روز بعد آزمایش کرد.

کمک های بی دریغ یک هندی تبار

در سال ۱۹۷۵ میلادی دانشمندی هندی به نام عبدالقدیر خان که در اروپا تحصیل کرده بود به پاکستان رفت تا به توسعه برنامه تسلیحات هسته ای این کشور کمک کند. آزمایشگاه تحقیقاتی خان مواد و دانش لازم برای این منظور را در اختیار مقامات پاکستانی و پس از آن کره شمالی و لیبی قرار داد.

دکتر عبدالقدیر خان طی سه دهه و با کمک طرح سرقتی از یک سانتریفیوژ اورانیوم و شبکه تامین کنندگان آمریکایی و اروپایی در بازارهای سیاه و بودجه تامین شده از لیبی برنامه توسعه تسلیحات هسته ای پاکستان را پیش برد اما جالب اینکه او صرفا برای پاکستان کار نمی کرد و این فناوری را به کشورهای دیگر از جمله کره شمالی و لیبی نیز صادر می کرد.

عبدالقدیر خان که بود؟

خان در سال ۱۹۳۶ میلادی در Bhopal هند متولد شد. او فرزند هفتم خانواده و پدرش مدیر مدرسه بود. در جریان تقسیم شدن مملو از خشونت هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷، خانواده خان تصمیم گرفتند که با وجود فرار میلیونی مسلمانان به پاکستان در Bhopal بمانند. خان همزمان با بزرگ تر شدنش شاهد بالا گرفت خشونت ها از جانب اکثریت هندو علیه مسلمانان و هم کیشان خود در Bhopal بود و در نهایت او نیز پس از چهار خواهر و برادرش به پاکستان پناه برد.

خان به کالج کراچی رفت و با موفقیت و البته نمرات خوب توانست فارغ التحصیل شود. او در ادامه تصمیم گرفت تا رویاهایش را در اروپا دنبال کند و برای ادامه تحصیل به آلمان رفت. خان مدرک کارشناسی ارشد خود را در آلمان گرفت و بلافاصله در مقطع Ph.D رشته مهندسی متالوژی شروع به تحصیل کرد. چند سالی را در اروپا گذراند و در آنجا ازدواج کرد. خان در نهایت تحصیلاتش را در بلژیک به پایان رساند و در سال ۱۹۷۲ میلادی به همراه همسرش هنی به آمستردام نقل مکان کرد و در شرکت سانتریفیوژ غنی سازی اورانیوم اروپا ( به اختصارURENCO) مشغول به کار شد.

خان از آمستردام روابط میان هند و پاکستان را رصد می کرد و بعد از آنکه علی بوتو ضرورت ساخت بمب هسته ای را اعلام کرد او با وجود آنکه آشنایی در دولت پاکستان نداشت به بوتو پیشنهاد کمک داد و رئیس جمهور پاکستان نیز به درخواست وی پاسخ مثبت داد.

خان دست به کار شد و همزمان با فعالیت در شرکت URENCO اقدام به سرقت طرح های محرمانه مربوط به نوعی سانتریفیوژ کرد که می شد از آن برای غنی سازی اورانیوم سطح نظامی استفاده کرد. سال ها طول کشید تا مقامات اروپایی به او شک کنند اما او دیگر به اطلاعات کافی دست پیدا کرده بود و به همراه خانواده اش در سکوت به پاکستان نقل مکان کرده بود.

در سال ۱۹۷۶ میلادی پاکستان آزمایشگاه های تحقیقاتی مهندسی خود را با هدف ساخت و راه اندازی تاسیسات غنی سازی اورانیوم افتتاح کرد و ۱۰ هزار نیروی متخصص را به استخدام این آزمایشگاه ها در آورد. خان در راس همه امور قرار داشت و در ادامه نام او روی آزمایشگاه ها گذاشته شد.

اما آنها برای دستیابی به اهداف خود به چیزی بیشتر از چند طرح نیاز داشتند؛ آنها قطعه میخواستند تا سانتریفیوژ بسازند. خان از ارتباطات خود با غرب بهره گرفت و مواد و تکنولوژی هایی با کاربرد دو گانه را خریداری کرد که هم می شد در زمینه نظامی و هم غیرنظامی از آنها استفاده نمود. او شبکه ای از شرکت ها در مناطق مختلف دنیا را به خدمت گرفت تا توجه بین المللی به برنامه هسته ای پاکستان را به حداقل میزان ممکن برساند. در آن زمان قوانین صادراتی اروپا چندان سختگیرانه نبود و اروپایی ها مقاومتی در برابر خریدهای خان نمی کردند.

همزمان با تلاش برای ساخت تسلیحات هسته ای پاکستان، خان صادرات این فناوری به کشورهایی نظیر کره شمالی، لیبی و حتی حکومت صدام حسین را کلید زد. اما در ادامه دست او رو شد و کشورهای مختلف و حتی آژانس بین المللی انرژی اتمی نسبت به فعالیت های خان به پاکستان هشدار دادند. پرویز مشرف رهبر وقت پاکستان نسبت به این مراودات تجاری اظهار بی اطلاعی کرد و تقصیر را بر گردن خان انداخت. در سال ۲۰۰۴ میلادی خان در یک برنامه تلویزیونی ظاهر شد و به فعالیت های خود اعتراف کرد. او مدعی شد که دولت هیچ اطلاعی از این معاملات نداشته و تمام مسئولیت را بر گردن گرفت. به دنبال این مصاحبه تلویزیونی خان به حبس خانگی محکوم شد و تا سال ۲۰۰۹ در کاخ گران قیمت و وسیع خود در اسلام آباد حبس بود.

زرادخانه های هسته ای هند و پاکستان چقدر بزرگ است؟

نیروی نظامی (غیرهسته ای) و متعارف هند گرچه به مراتب از پاکستان بیشتر است اما زرادخانه های هسته ای این دو کشور تقریبا هم اندازه یکدیگر است. عمده تفاوت میان آنها این است که هند به تثلیث سه گانه دست پیدا کرده؛ یعنی توانایی آغاز حمله هسته ای از هوا، زمین و دریا را دارد در حالی که موشک های کروز پاکستان با قابلیت پرتاب از دریا هنوز تکمیل نشده اند و همچنان در دست ساخت هستند.

موسسه تحقیقات صلح بین الملل استکهلم که در مورد درگیری های نظامی و کنترل تسلیحات مطالعه می کند برآورد کرده هند هم اکنون بین ۱۳۰ تا ۱۴۰ کلاهک هسته ای داشته باشد و پاکستان بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ کلاهک هسته ای.

در عین حال موشک های پاکستان دوربورد تر هستند و برای نمونه شاهین ۳ میتواند جزایر دور دست Andaman در هند را نشانه بگیرد.

در سال ۲۰۱۸ هند اعلام کرد که زیردریایی INS Arihant با قابلیت حمل و پرتاب موشک های بالستیک هسته ای را وارد فاز عملیاتی کرده است و به این ترتیب نام خود را در زمره شش کشوری قرار داد که چنین قابلیتی دارند. پاکستان نیز از آن زمان تاکنون چندین موشک دور برد را از دریا به سوی اهداف فرضی پرتاب کرده است.

با در نظر داشتن این توانایی ها، هر دوی این کشورها توانایی آن را دارند که آسیب های گسترده ای را با مراکز شهری یکدیگر وارد نمایند.

اما پیامدهای بروز جنگ هسته ای میان هند و پاکستان چه خواهد بود؟