نگاهی به روند تکاملی جوکر در فیلم‌ها – پادشاه دلقک‌ها درخشان‌تر از همیشه

چه دوست داشته باشیم و چه نداشته باشیم، جوکر یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین ابرشرورهای کمیکی در تمام تاریخ است. نقش و تاثیر این شخصیت چنان بر فرهنگ عامه زیاد بوده که بالاخره شاهد یک فیلم مستقل از او هم هستیم؛ عنوان Joker با هنرنمایی واکین فینیکس و کارگردانی تاد فیلیپس که چیزی نمانده مرز یک میلیارد دلار را رد کرده و به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های دی‌سی تبدیل شود. اما تاریخچه حضور جوکر در فیلم‌ها بسیار غنی و پر از فراز و نشیب است. این پادشاه دلقک‌ها طی سال‌ها حضور در هالیوود و کتاب‌های کمیک، به یک بلوغ شخصیتی و شهرت جهانی رسیده و شکی نیست که قضیه به همین جا ختم نخواهد شد. قطعا در آینده هم جوکرهای متعددی روی پرده نقره و حتی تلویزیون ظاهر می‌شوند.

در مجموع باید گفت که تاریخچه حضور جوکر در کمیک‌بوک‌ها، زمین تا آسمان با تاریخچه وی در سینما و تلویزیون تفاوت دارد. حال ما هم قصد داریم به مناسبت اکران موفق Joker در سینماها، یک نگاه کلی به تاریخچه آن در فیلم‌ها و سریال‌ها داشته باشیم. با ویجیاتو همراه باشید.

کنراد فایت (The Man Who Laughs)

خب بله. حتما می‌گویید این فیلم که هیچ ارتباطی به جوکر ندارد اما خیلی ضروری است که پشتوانه‌ها و تاریخچه‌ها را به درستی درک کنیم. در فیلم صامت «مردی که می‌خندد» محصول ۱۹۲۸، شخصیت Gwynplaine با بازی درخشان کنراد فایت هنرپیشه مشهور آلمانی یکی از مهم‌ترین عوامل الهام‌بخش به سازندگان فیلم‌های جوکر در ابتدای کار بود. یقینا کنراد قصد نداشته شخصیت جوکرِ دی‌سی کامیکس را به نمایش بگذارد – چراکه اصلا آن زمان DC Comics وجود خارجی نداشت! اما از برخی لحاظ، منتقدان بر این باورند که شخصیت Gwynplaine اولین نمایش کاراکتر جوکر در تاریخ سینما محسوب می‌شود. این کاراکتر جالب از لحاظ شخصیتی شباهت‌های انکارناپذیری با پادشاه دلقک‌ها دارد و تا سال‌ها هم نویسندگان و سازندگان فیلم‌های جوکر از او الهام می‌گرفتند.

سزار رومرو (Batman ’66)

نخستین لایو اکشن جوکر در دهه ۶۰ میلادی در قالب یک سریال تلویزیونی کلاسیک شکل گرفت. این سریال با بازی سزار رومرو در بین طرفداران اصیل جوکر شهرت خاصی دارد آن‌هم به خاطر اینکه رومرو حتی حاضر نشد سبیل معروف و جذاب خودش را برای ایفای نقش جوکر کوتاه کند! به هرحال در آن زمان شایعات بی‌شاخ و دم حول کاراکتر جوکر وجود نداشت و بازیگران مانند امروز آن را جدی نمی‌گرفتند. حال، گریمرهای سریال بتمن برای درست کردن مسئله سبیل رومرو، با استفاده از یک پودر سفید رنگ شکل و شمایل جدیدی برای جوکر درست کردند که به حق تاثیرات شگفتی روی آینده این کاراکتر گذاشت و دیگر مشاهده می‌کنیم که تمام بازیگران جوکر به همین شکل گریم می‌شوند.

اگرچه، نباید فراموش کنیم که در آن زمان شخصیت‌پردازی جوکر ابدا به چیزی که این روزها می‌بینید شباهت نداشت. در واقع، جوکر صرفا یک جنایتکار معمولی بود که با شکل و شمایل عجیبش توجه را جلب می‌کرد. واقعا خبری از این شخصیت‌های تاریک و دیوانه‌وار نبود. چیزی که ما امروزه با آن‌ روبه‌رو هستیم در طی زمان و خیلی آهسته شکل گرفته است. در نهایت، نمی‌شود از نقش نخستین‌ جوکرهای سینما و تلویزیون هم به راحتی عبور کرد چرا که اگر آن‌ها وجود نداشتند، بی شک شاهد جوکر‌های بی‌نظیر و خاطره‌انگیزی چون هیث لجر و واکین فینیکس هم نبودیم.

جک نیکلسون (Batman ’89)

جوکرِ نیکلسون نقش جالب‌توجهی را در تاریخچه بتمن ایفا کرده است. تا سال ۱۹۸۹، دوره طلایی سریال‌ها و نمایش‌های تلویزیونی دهه ۶۰ خیلی وقت بود که به اتمام رسیده و هالیوود از آن فاصله گرفته بود. اما فضا به تدریج دچار تغییر گشت و اصطلاحا تب و تاب بتمن در میان مردم زیادتر شد؛ از سویی یک سری کتاب مشهور و موفق مانند The Dark Knight Returns و Batman: Year One هم به چاپ رسیدند تا فضا مهیاتر از همیشه باشد.

جوکرِ جک نیکلسون قدم‌های جدیدی بود به سمت یک جوکر تکامل‌یافته و پخته؛ اگر بخواهیم دقیق‌تر و شفاف‌تر بیان کنیم، شخصیتی که او به تصویر کشید چیزی میان جوکرهای تاریک و روان‌پریشِ امروزی و جوکرِ سزار رومرو بود. در فیلم Batman که در سال ۱۹۸۹ منتشر شد، جوکر عمق زیادی داشت و در حقیقت به او یک پیشینه قوی و شایسته داده شد. در این عنوان او از گذشته‌های دور با بروس وین ارتباط داشت و همین مسئله داستان‌پردازی فیلم را پیچیده و جذاب‌تر می‌کرد.

هیث لجر (The Dark Knight)

نقطه اوج تمام جوکرهای عالم، کسی نیست جز هیث لجر فقید! او با نقش‌آفرینی بی‌بدیل و فراموش‌نشدنی خود نگاه مخاطبان به جوکر را تغییر داد و حتی انتظارات از این کاراکتر را به شکلی عجیبی بالا برد. در سال ۲۰۰۸، زمانی که «شوالیه تاریکی» اکران شد، نظر مردم عامه نسبت به بتمن، جوکر و گاتهام به کلی تغییر کرده بود. البته، این تغییرات عظیم نسبت به آنچه در دهه ۶۰ میدیدیم رخ داد و طی این سال‌های طولانی، عوامل مختلفی موجب آن بودند. اما این مسائل برای مخاطب کمتر اهمیت داشت. نولان چیزی را به آن‌ها هدیه کرده بود که تا کنون در خواب خود هم نمی‌دیدند.

هیث لجر، برای تبدیل شدن به برترین جوکر تاریخ زحمات فراوانی کشید و رنج‌های بسیاری متحمل شد. او ارزش و اهمیت این نقش را به خوبی درک کرده بود و از اقبال خوبش، در کنار یکی از برترین کارگردانان تاریخ سینما قرار گرفته بود. گرچه نولان هم برای داشتن یک بازیگر معرکه مانند هیث خوشحال و مفتخر بوده و خواهد بود. لجر خیلی زود در حالی که ۲۸ سال داشت به دلیل استفاده اشتباه از داروهای تجویزی خود به کام مرگ کشیده شد. سال بعد، در حالی که همه اهالی سینما در سوگ از دست دادن وی بودند، لجر موفق شد جایزه بهترین نقش مکمل مرد اسکار را از آن خود کند. قطعا میراث هیث لجر تا ابد در کنار جوکر خواهد ماند و هر گاه کسی بخواهد از این ابرشرور دوست‌داشتنی یاد کند، نام «هیث لجر» در ذهنش تداعی خواهد شد. هر چند از دیگر فیلم‌های هیث لجر با هنرنمایی او نیز نباید غافل شد.

جرد لتو (Suicide Squad)

جوکرِ جرد لتو تفاوت‌های فاحشی با شخصیت‌پردازی هیث لجر داشت. لتو در واقع چیزی را به نمایش گذاشت که شباهت‌های بسیاری به جوکرهای رومرو و نیکلسون داشت؛ همان استایل و رویکرد کلی که به شکل امروزی‌تر در آمده بود. صد البته، این رویکرد به مقصد درستی نرسید و جرد لتو نتوانست به یک جوکر خاص و به‌یاد ماندنی بدل شود. حتی خیلی‌ها آن را یکی از بدترین جوکرهای تاریخ هم می‌دانند.

اگرچه شخصا نمی‌خواهم کاری که لتو انجام داده را بیش از حد ضعیف و بی ارزش بدانم. این بازیگر برای نقش خود تلاش‌های فراوانی کرد و پیش از شروع فیلم‌برداری Suicide Squad به ده‌ها دکتر روانشناس و روانپزشک مراجعه کرد. به هرحال این شخصیت روی جنبه‌های سطحی‌تر جوکر تمرکز داشت و در مجموع، خود «جوخه خودکشی» از فیلم‌های درجه یک و قابل‌اتکای سینما در سال‌های اخیر محسوب نمی‌شود؛ در نتیجه، فضای کلی پروژه به گونه‌ای نبود که جرد لتو بتواند فرصت یک درخشش حسابی را پیدا کند.

واکین فینیکس (Joker)

کاراکتر آرتور فلک ابدا یک پدیده تازه در دنیای جوکر نیست اما خب به هیچ وجه هم نمی‌شود آن را یک شخصیت سنتی و ریشه‌دار خواند. تاد فیلیپس و واکین فینیکس سعی کردند با دور شدن از کتاب‌های کمیک، یک نمایش تازه از جوکر داشته باشند و همان طور که می‌بینیم، در این امر کاملا موفق بوده‌اند.

درست برخلاف جرد لتو که بر جنبه‌های فیزیکی‌ترِ جوکر تکیه‌ کرده بود، فینیکس تماما روی بخش‌های تاریک‌تر و روانی‌ تمرکز کرده است. کارگردان و نویسندگان Joker از همان ابتدا بر این مسئله تاکید داشتند که داستان‌ آن‌ها یک روایتِ کاملا متفاوت از جوکر و پیشینه‌اش خواهد بود. گویی تمام ماجراهای جوکر از پایه و اساس ریبوت شده‌اند و حالا با یک نسخه متفاوت از آن طرف هستیم. فیلم Joker در ابتدا مورد تحسین بسیاری قرار گرفت و در جشنواره ونیز هم موفق به دریافت شیر طلایی شد. با اینکه نمرات فیلم در سایت‌های معتبری چون Rotten Tomatoes و Metacritic کاهش یافته اما فروش آن به طرز شگفت‌انگیزی بالا است و طبق پیش‌بینی منتقدان، به احتمال زیاد شاهد یک میلیاردی شدن آن هم خواهیم بود.

فیلم Joker در تاریخچه حضور این شخصیت در سینما نقش بسزایی خواهد داشت؛ چرا؟ همه می‌دانیم که احتمالا هیچکس نخواهد توانست مانند هیث لجر جوکر را به نمایش در آورد اما نقش مهم و اساسی فیلم تاد فیلیپس آن است که این اثر تنها متعلق به جوکر بوده و فیلمی مستقل محسوب می‌شود. اگرچه فیلیپس اعلام کرده که فیلمش ادامه‌ای نخواهد داشت، ولی بعید نیست با فروش فوق‌العاده این عنوان، ناشران خواستار ساخت دومین قسمت آن هم باشند.