تقدیم به تمامی پارسی زبانان جهان، البته به جز VODها!

[vc_row][vc_column][vc_column_text]با اعطای مجوز به برخی سایت‌های دانلود فیلم، می‌توان ادعا کرد تقریبا تب و تاب ماجرای مسدودسازی سایت‌های دانلود فیلم بار دیگر فروکش کرده و حالا نبود دیباموویز و دیگر سایت‌های مطرح دانلود فیلم را باید پذیرفت. در میان سیل اعتراضات مردمی اما نوک پیکان برخی انتقادات به سمت VODها بود و برخی آنها را مسبب بسته شدن سایت‌های دانلود فیلم می‌دانستند؛ موضوعی که البته از طرق مختلف صحت و سقم آن رد شد. در این گزارش اما به بحث دیگری می‌پردازیم که بار دیگر نوک پیکان حمله‌اش به سمت همین شرکت‌های VOD ایرانی گرفته شده و این‌بار موضوع مربوط به زیرنویس فارسی فیلم‌ ها و سریال‌ها می‌شود.

برای ریشه‌یابی این موضوع باید نقبی به گذشته زد، از همان زمان‌ها که ع.ف جاوید سریال‌هایی نظیر لاست (گمشده) را با اسم و امضای خود به تمامی پارسی زبانان جهان تقدیم می‌کرد. در همان سالها بود که نام مترجمین یا لقب آنها در کنار زیرنویس‌ها به چشم می‌خورد و مخاطبین فیلمباز کم کم دستشان آمد که کدام مترجم ترجمه روان‌تری دارد و کدام یک از حربه ترجمه ماشینی استفاده می‌کند. زیرنویس‌ها در سایت‌هایی مانند فارسی سابتایتل و ساب‌سین بارگذاری می‌شد و اوایل، ماجرا بیشتر به یک تفریح و سرگرمی می‌ماند تا یک بیزینس اما ورق عوض شد.

ازدیاد سایت‌های دانلود فیلم باعث ایجاد یک رقابت بین آنها شد، حالا کاربران باید انتخاب می‌کردند فیلم‌ها را از کجا دانلود کنند و دیگر بساط فروشندگان DVD و یا سایت‌های فروش آنلاین فیلم‌ها کم کم جمع می‌شد. اگر زمانی مترجمی برای سایت دی وی دی شاپ زیرنویس می‌کرد، حالا برای سایت فلان دات کام همین کار را انجام می‌داد.

دنیای زیرنویس و مترجمینی که در این زمینه فعال هستند، مانند هر مارکت دیگری جذابیت‌ها و تاریکی‌های خودش را دارد. ورود کردن به این دنیا و موشکافی چالش‌های این کار، در این گزارش نمی‌گنجد. ذکر همین نکته کافیست که بازار کار مترجمین روز به روز داغ‌تر شد و با پیشرفت سرعت اینترنت و دانلود بیشتر فیلم‌ها توسط خود کاربران، نیاز مبرم به زیرنویس فیلم‌ها حس می‌شد. حالا همه می‌توانستند با یک اینترنت خانگی یک فیلم ۷۰۰ مگابایتی دایویکس دانلود کنند و فایل زیرنویس آن را بکشند و بیندازند داخل فیلم در حال پخش. اینجا اوایل دهه نود شمسی هستیم.

جلوتر که می‌رویم با این سیر تکامل بیشتر آشنا می‌شویم: سرعت اینترنت بازهم بیشتر شد و سایت‌های فیلم نیز قارچ‌گونه رشد پیدا کردند. مترجمین گروه‌هایی داشتند و به صورت تیمی فیلم‌ها را زیرنویس می‌کردند تا اولین باشند. گاهی سرعت جای کیفیت را می‌گرفت و درست مانند بازار کتاب، برخی کاربران منتظر می‌ماندند تا فقط آقا و یا خانم ایکس زیرنویس خود را عرضه کند تا از فیلم بیشتر لذت ببرند. مترجمین به یک برند شخصی رسیده بودند و نام برخی از آنها در یک سایت سینمایی باعث می‌شد که آن سایت بازدید بیشتری داشته باشد.

در دنیای زیرنویس، هنوز هم عده‌ای برای دیده شدن وارد کار می‌شوند و کاری را رایگان انجام می‌دهند ولی این مساله برای عده زیادی هم تبدیل به یک امرار معاش شده است. چند تن از همین زیرنویس‌کننده‌های قهار و ماهر در یکی دو سال اخیر اما اظهار نظرات جنجالی در شبکه‌های اجتماعی داشته‌اند و به VODها حمله کردند، اما سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که آنها دیگر چرا؟ مشکل یک مترجم فیلم با VOD در چه می‌تواند باشد؟ برای پاسخ به این سوال یاد پاسخ یکی از این مترجمین به ویجیاتو افتادم: «کلماتمان را پس بدهند.» اما منظور او چیست؟

زیرنویس‌هایی که صاحبانشان حذف می‌شوند

سایت‌های VOD در یکی دو سال اخیر رشد بسیار زیادی داشته‌اند و حالا آرشیوی غنی از فیلم و سریال داخلی و خارجی در آنها گنجانده شده است؛ آٰرشیوی که می‌توان بدون استفاده مصرف اینترنت به آن دسترسی داشت و از آن لذت برد. فیلیمو و نماوا در حال حاضر دو بازیگر اصلی این حوزه هستند و بازیگران قدیمی‌تری مانند آیو و فیلم‌نت نیز همچنان به کار خود ادامه می‌دهند. فیلم‌های موجود در فیلیمو و نماوا همگی سانسور شده هستند و هیچ فیلم زبان اصلی بدون زیرنویس در آنها یافت نمی‌شود. فیلم‌ها یا دوبله شده‌اند و یا زیرنویس؛ اما مشکل اینجاست که به نظر می‌رسد گاهی این زیرنویس‌ها توسط شخص دیگری انجام شده است و به نوعی یک سرقت ادبی مدرن صورت گرفته است.[/vc_column_text][vc_empty_space height="10"][vc_media_grid element_width="3" gap="10" grid_id="vc_gid:1572704424716-03909762-4a80-1" include="52161,52162,52163,52164,52165,52166,52167"][vc_empty_space height="10"][vc_column_text]مترجمین یا همان زیرنویس‌کننده‌ها ادعا می‌کنند زیرنویس‌هایشان که حاصل ساعت‌ها تلاش است، در این پلتفرم‌ها بارگذاری می‌شود و نه تنها حق و حقوقی به آنها پرداخت نمی‌شود، بلکه حق و حقوق آنها هم پایمال شده و اسم آنها در زیرنویس‌ها حذف می‌شود. یکی از آنها به ویجیاتو می‌گوید: «زیرنویس واو به واو برای من است اما نام و ایمیل من که در چند ثانیه ابتدایی به نمایش در می‌آید را پاک کرده‌اند.» کار به جاهای باریک‌تر هم کشیده شده، به طوری که برخی مترجمین ادعا می‌کنند نسخه‌های دوبله به فارسی موجود برخی سریال‌ها نیز مو به مو از زیرنویس آنها الهام گرفته شده است.[/vc_column_text][vc_empty_space height="10"][vc_media_grid element_width="3" gap="10" grid_id="vc_gid:1572704424717-6ccbddee-99b5-1" include="52168,52169,52170,52171,52172,52173,52174"][vc_empty_space height="10"][vc_column_text]جامعه کوچک ولی با استعداد و پرتلاش مترجمین، صدای اعتراض خود را به طرق مختلف به دست VODها رسانده‌اند، یا این موضوعات را در شبکه‌های اجتماعی نظیر توییتر نوشتند و یا با ایجاد کمپین‌هایی بین خودشان، این پلتفرم‌ها را تحریم کرده‌اند. برخی از آنها تهدید به شکایت قانونی نموده‌اند و برخی دیگر نیز به روش‌های جالب‌تری نسبت به این سرقت ادبی مدرن واکنش نشان می‌دهند؛ مثلا لا به لای متون زیرنویس خود علنا تاکید می‌کنند که فیلیمو و نماوا حق استفاده از این زیرنویس‌ها را ندارند؛ هرچند گویا این موضوع هم جواب نمی‌دهد و اخیرا مواردی دیده شده که با وجود این تاکید مترجم، بازهم نامش از فایل زیرنویس حذف شده است.[/vc_column_text][vc_empty_space height="10"][vc_media_grid element_width="3" gap="10" grid_id="vc_gid:1572704424719-22efab79-c970-6" include="52175,52176,52177,52178,52179,52180,52181"][vc_empty_space height="10"][vc_column_text]وقتی صدای اعتراض مترجمین را می‌شنوم و به زمان و ساعاتی که وقت صرف می‌کنند تا یک فیلم دو ساعته و یا یک سریال چند ده قسمتی را زیرنویس کنند فکر می‌کنم، تصمیم می‌گیرم که به جای آنها مطالبه‌گری کنم. ماجرا را از VODها بپرسم و بفهمم که چرا این اتفاق می‌افتد و چطور باید جلوی آن را گرفت تا حق و حقوق کسی در این میان تضییع نشود؟

نماوا: مشکلاتی وجود دارد ولی آنها را با آغوش باز حل و فصل می‌کنیم

«علی فرزامی» عضو هیات مدیره نماوا به ویجیاتو می‌گوید: «نمی‌توانم بگویم این مشکلات تاکنون در نماوا پیش نیامده، مشکلاتی بوده که البته آنها را حل و فصل کردیم و ابتدای کار هم تعدادشان بیشتر بود.» او تاکید می‌کند که آنها برای فایل فیلم‌هایی که در نماوا قرار می‌دهند، باید زیرنویس‌های مخصوص خودشان را بگذارند که زمان‌بندی کاملا متفاوتی با فایل‌های موجود دارد: «ما فیلم‌ها را سانسور می‌کنیم و یا گاهی الفاظ رکیک را از زیرنویس‌ها حذف می‌کنیم. این موضوع خودش وقت زیادی می‌گیرد و گاهی ترجیح می‌دهیم که خودمان با یک تیم ترجمه فیلم را از نو ترجمه کنیم.»

می‌گوید که حذف نام یک مترجم یا یک سایت اگر هم در نماوا رخ داده باشد یک موضوع سهوی بوده که از خطای انسانی برمی‌آید و یا اینکه افراد طرف قرارداد با این پلتفرم، گاهی ناشی‌گری‌هایی انجام داده‌اند و باعث بروز این مشکلات شده‌اند: «ما فیلم‌ها را سانسور شده و با زیرنویس سینک شده با نسخه سانسور شده از یک سری تامین‌کننده دریافت می‌کنیم که گاهی این مشکلات از سوی آنها ایجاد می‌شود.» به گفته فرزامی آنها سعی می‌کنند که در صورت بروز تخلف، ضمن قطع همکاری با این افراد از آنها بخواهند تا حق و حقوق مترجم را پرداخت کنند.

وقتی از او درباره این موضوع می‌پرسم که چرا زیرنویسی که توسط یک سایت دیگر تهیه شده و برای آن هزینه شده را در فیلم‌های خود استفاده می‌کنند به من می‌گوید: «اکثر فایل‌های ترجمه بعد از عرضه شدن توسط سایت مذکور، در فضای مجازی و سایت‌هایی نظیر ساب‌سین در دسترس همگان قرار می‌گیرد. در واقع مترجم متعهد است که فایل ترجمه را سریع‌تر به سایت دانلودی که با او قرارداد بسته اعطا کند و پس از آن با آپلود کردن فایل خودش در سایت ساب‌سین، آنهم به طور مجانی، عملا آن را پخش عمومی می‌کند.»

وی تاکید دارد که آنها به هر مشکلی که در این مورد پیش بیاید نگاه خاصی دارند و نمی‌خواهند حق کسی را پایمال کنند: «از همینجا اعلام می‌کنم که همه مترجمین اگر مشکلی را در نماوا دیدند، سریعا با ما در ارتباط باشند. ما در نماوا تعیین کرده‌ایم که مشکلات آنها سریعا حل و فصل شود و نمی‌خواهیم هیچ‌کس ناراضی باشد.» او همچنین از تمامی مترجمین دعوت به همکاری به عمل می‌آورد و می‌گوید: «ما نه تنها نمی‌خواهیم از زحمات آنها سواستفاده کنیم بلکه اعلام می‌کنیم در نماوا همیشه جا برای مترجمین وجود دارد و ما روز به روز به دنبال توسعه و گسترش تیم ترجمه محتوای خود هستیم. نماوایی که این همه هزینه محتوا می‌کند، نمی‌خواهد هزینه زیرنویس‌ها را دور بزند. تمامی مترجمین می‌توانند با ما همکاری کنند و از کاری که انجام می‌دهند درآمد مکفی داشته باشند.»

فرزامی می‌گوید تمامی مترجمین می‌توانند در صورت دیدن این مشکل به info@namava.ir ایمیل بزنند و موضوع را مطرح کنند و قول می‌دهد که صد در صد به شکایات دوستان رسیدگی می‌شود.

فیلیمو: نمی‌خواهیم حق و حقوق کسی را ضایع کنیم

روابط عمومی فیلیمو نیز به ویجیاتو می‌گوید چندین بار این موضوع را پیگیری کرده است: «در دنیای زیرنویس حقی به نام کپی‌رایت از نظر پرداخت مالی وجود ندارد، البته وقتی می‌گوییم وجود ندارد منظورمان این است که یک سایت دانلود سفارش زیرنویس را به یک تیم می‌دهد و با یک هزینه ناچیز زیرنویس را از آنها می‌خرد و آن را به صورت رایگان در کنار فیلم‌هایش برای مخاطبین قرار می‌دهد. بیش از پنجاه درصد مترجمین حاضر هستند که اسمشان در زیرنویس قرار بگیرد و هزینه‌ای هم بابت کاری که می‌کنند، نگیرند و البته برخی هم هزینه‌های خوبی دریافت می‌کنند. متاسفانه مترجمین زیرنویس نه صنفی دارند و نه کارشان در کشور قانونی شناخته می‌شود و به نوعی مشغول به یک شغل زیرزمینی هستند؛ اما ما اصلا این نگرش را نداریم.»

او تاکید می‌کند که فیلیمو هیچ منعی ندارد تا اسامی مترجمین را ذکر کند: «اساسا حذف کردن اسم‌ها یک کار وقت‌گیر و اضافه برای ما است.» او اذعان دارد که در جلسات جدید فیلیمو مقرر شده تا هر مترجمی به هر نحوی اعلام کند که تمایلی به استفاده از زیرنویسش در فیلیمو ندارد، از ترجمه وی استفاده نشود: «ما تیمی برای زیرنویس اختصاصی خودمان داریم و سعی داریم تا تمامی زیرنویس‌ها را با تیم خودمان پیش ببریم. حق ترجمه‌ای هم که می‌پردازیم بالاتر از سایت‌ها است.»

آنطور که روابط عمومی فیلیمو می‌گوید، برخی مواقع خطاهایی در سفارشات ترجمه صورت می‌گیرد و مترجمین یا حتی استودیو دوبله طرف قرارداد با فیلیمو،‌ از زیرنویس‌های موجود در بازار سواستفاده نماید: «در این حالت متاسفانه با وجود اینکه ما پول ترجمه را دادیم، متهم به عدم رعایت حقوق معنوی می‌شویم. خیلی سخت است که بتوانیم تک تک این فایل‌های زیرنویس و دوبله را چک کنیم تا ببینیم پیش‌تر هم در بازار وجود داشته‌اند یا نه ولی همیشه از این استودیوها یا مترجمین می‌خواهیم از انجام این کار حذر کنند. ما به آنها تاکید می‌کنیم که به هیچ‌وجه نباید چنین مشکلی پیش بیاید ولی متاسفانه در سفارشات انبوه و تعداد بالا، بازهم یک مواردی از دستمان در می‌رود که در نهایت با مترجم یا استودیوی دوبله صحبت می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم که مشکل پیش آمده را برطرف کنند.»

به گفته روابط عمومی فیلیمو، شاید بتوان گفت این قبیل مشکلات در اوایل کار این پلتفرم بیشتر بوده ولی با گذر زمان و آزمون و خطاهایی که صورت گرفته، تعداد این مشکلات روز به روز کمتر می‌شود و آنها پایبند به این مساله هستند که حق و حقوق کسی را ضایع نکنند.

کپی رایت زیرنویس فارسی در هاله خاکستری وجود دارد

به قول یکی از مترجمان در سرزمینی که خواننده آن اشعار و ترانه‌های بزرگان را بدون ذکر نام آنها بازخوانی می‌کند، گرفتن حق و حقوق ترجمه یک فایل زیرنویس امری بسیار دور به نظر می‌رسد. مساله زیرنویس اما در کلاف پیچیده‌ای قرار دارد، زیرنویس فایل فیلمی که خود به صورت غیرقانونی دانلود شده، اما اگر این مساله را در ایران کمی واکاوی کنیم می‌بینیم که ماجرا چندان هم پیچیده نیست. بازار نشر و کتاب ما پر از کتاب‌هایی است که بدون کپی‌رایت ترجمه شده‌اند و حق و حقوق مترجم در تمامی آنها محفوظ باقی مانده و بسیاری از مترجمین ما جزو مفاخر کشور به حساب می‌آیند؛ چرا مترجمین آثار تصویری ما نمی‌توانند به چنین جایگاهی دست بیابند؟

ریشه تمامی این پیچیدگی‌ها به این موضوع برمی‌گردد که در ایران قانونی کپی‌رایت وجود ندارد، موضوعی که مخالفین و موافقین خود را دارد و در این گزارش در ویجیاتو بیشتر به آن پرداخته‌ایم. وقتی این موضوع را با «نیما عبدالله زاده»، کارشناس حقوقی آشنا به مسائل بین‌المللی مطرح می‌کنم به من می‌گوید: «ترجمه زیرنویس فارسی از نظر قانونی بحث خاکستری است. در مورد ترجمه و تکثیر کتب نشریات آثار صوتی مصوبه ۱۳۵۲ که در آن حق مترجم به رسمیت شناخته شده است ولی بیشتر به مبحث چاپ و پخش مرتبط می‌شود برای همین این قانون را نمی‌توان زیاد به مسائل صوتی و تصویری و در ادامه زیرنویس، ربط داد.»

به گفته عبدالله زاده ماده ۲۴ قانون حمایت از مولفان نیز تا حدی به این موضوع می‌تواند ربط داشته باشد: ماده‌ای که در آن صریحا آمده که هرکس بدون اجازه از ترجمه دیگری به نام خود استفاده کند از سه ماه تا یک سال به حبس محکوم خواهد شد:

«این قانون اما بیشتر در مورد پدیدآورندگان است و ترجمه در ذیل پدیدآورندگی قرار نمی‌گیرد. اما اینکه آیا زیرنویس فیلم‌ها نیز در این ماده قرار می‌گیرد یا خیر بحث اختلاف است. در واقع حقوق مادی برای ترجمه‌های زیرنویس وجود ندارد و حق معنوی در این زمینه لازم و کافی است.»

او در این باره بیشتر توضیح می‌دهد: «در ماده ۲۴ ناظر به حق انتصاب است، یعنی اگر یکی اثری را ایجاد کرد و شما از آن اثر در جایی استفاده کردید باید به منبع اصلی اشاره کنید؛ اما این ماده شامل حق پخش و حقوق مادی و... نمی‌شود و یک بحث اختلافی در آن وجود دارد.»

در هر حال به نظر می‌رسد که VODها نسبت به بروز مشکلات پیش آمده در دنیای زیرنویس و مترجمین آگاهی دارند و پیگیری‌های ویجیاتو حکایت از این دارد که این پلتفرم‌ها آمادگی همکاری منظم و دقیق با این مترجمین هستند تا این قبیل مشکلات دیگر رخ ندهد.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]