محققان درباره عواقب پنهان و غیرمنتظره پوشیدن ماسک هشدار می‌‌دهند

پوشیدن ماسک تا حد زیادی در برابر ابتلای به ویروس کرونا از ما محافظت می‌کند اما نباید فکر کنیم یک تکه پارچه ما را رویین تن کرده است.

تحقیقات بسیاری کارایی ماسک در پیشگیری از شیوع کرونا را ثابت کرده‌اند و حتی بعد از بازگشایی کسب و کارها هم استفاده از آن در برخی مکان‌ها مثل متروی تهران اجباری است. هرچند الزام شهروندان به استفاده از ماسک در محیط‌های شلوغ اقدامی مثبت است اما این تصور اشتباه را در برخی ایجاد کرده که با این سپر آهنین دیگری نیازی به فاصله گذاری اجتماعی نیست.

مشاهده این پدیده سوال مهمی را در ذهن ایجاد می‌کند: آیا پوشیدن ماسک چنان حس امنیت بالایی را در افراد ایجاد کرده که آنها قید رعایت دیگر روش‌های محافظت در برابر کرونا را زده‌اند؟ «Edward Russo»، عضو دایره مطالعات شناختی «دانشگاه کرنل» در کنار دو متخصص روانشناسی و سلامت عمومی با تائید این مساله درباره تاثیر استفاده از ماسک روی رفتار ما هشدار داده‌اند.

عواقب ناخواسته و القای نادرست حس امنیت

«Joyce Ehrlinger»، استاد دانشگاه واشنگتن و محقق در زمینه رفتارشناسی روی موضوع جالب عواقب ناخواسته تحقیقات مفصلی کرده است. Ehrlinger برای توضیح این پدیده به عواقب ناخواسته در طراحی خطوط عابر پیاده، حصارهای ترامپولین و شناورهای استخر اشاره می‌کند : «گاهی اوقات معیارهای ایمنی بیشتر از آنکه مفید باشند مضر هستند.»

هرچند متخصصان توافق دارند که خطوط عابر پیاده ایمنی را افزایش می‌دهند اما تحقیقات نشان داده با کاهش خطوط و حذف علائم راهنمایی احتمال کاهش سرعت از سوی رانندگان کمتر می‌شود.

پوشیدن ماسک باعث حس امنیت کاذب شده

از سوی دیگر مطالعه ای در سال ۲۰۱۲ نشان داده که نصب حصار اطراف ترامپولین تنها باعث ایجاد حس امنیت کاذب شده و در افزایش ایمنی افراد نقش چندانی ندارد.

هرچند مطالعات دقیقی در مورد نقش شناورها در پیشگیری از صدمات احتمالی استخر صورت نگرفته اما «انجمن نجات غریق ایالات متحده» و «ناجیان غریق بدون مرز» هشدار داده‌اند که نباید به کودکان ناآشنا با شنا اجازه استفاده از این ابزارها در استخر را داد چون باعث ایجاد حس امنیت کاذب در کودکان و ناجیان غریق می‌شود در حالی که هیچ تضمینی برای نجات جان کودکان توسط شناور وجود ندارد.

دکتر Roger Chou بر این باور است که این عواقب ناخواسته در مورد پوشیدن ماسک هم احتمال صدق می‌کنند. وی که مسئولیت رهبری یکی از پژوهش‌های «سازمان جهانی بهداشت» در مورد ماسک را بر عهده داشته می‌گوید:

«ماجرای ماسک هم مثل کلاه‌های محافظ فوتبالی آمریکایی و صدمات مغزی است. در ظاهر ماسک از مردم حفاظت می‌کند اما داده‌ها نشان می‌دهد که میزان مراقبت افراد در صورت حس امنیت کاهش می‌یابد.»

اشاره وی به کلاه‌هایی است که تصور می‌شد از ایجاد صدمات مغزی به بازیکنان جلوگیری می‌کنند اما با ایجاد حس امنیت کاذب به مرور باعث صدمات سخت تر و شدیدتری می‌شوند.

 تعصب تایید

به مرور زمان استفاده از ماسک تنها باعث می‌شود از بیرون رفتن عذاب وجدان نداشته باشیم. Ehrlinger می‌گوید:

«به نظرم هربار که برای خرید بیرون می‌روم و زنده به خانه برمی‌گردم اعتماد به نفس و جسارتم بیشتر شده و دقت کمتری برای محافظت از خودم به خرج می‌دهم.»

Russo به تحقیقات McKinsey در مورد دو خطای رفتاری رایج در مدیران عامل یعنی اعتماد به نفس بیش از حد و تعصب تایید یا همان تمایل به یافتن سند برای فرضیات اشاره می‌کند. وی بر این باور است که پوشیدن ماسک در آستانه تبدیل شدن به یک تعصب تایید دیگر است:

«مردم چیزی را باور می‌کنند که دوست دارند و حالا می‌خواهند به شرایط نرمال برگردند. اگر من فکر کنم که پوشیدن ماسک مجوز بازگشتم به شرایط عادی است پس بیرون می‌روم، با مردم حرف می‌زنم، خرید می‌کنم و از سرویس حمل و نقل عمومی استفاده خواهم کرد.»

از آنجا که دوره نهفتگی کووید-۱۹ طولانی است هر بار که کسی اینگونه بیرون رفته و مریض نمی‌شود، رفتار آنها ایمن‌تر از قبل به نظر می‌رسد. Russo معتقد است بین نادیده گرفتن خطرات گرمایش زمین و کووید-۱۹ توسط مردم شباهت‌هایی وجود دارد:

«بخش دوم از نظر روانشناسی مهم تر است. ما از همان چیزهایی اطلاع داریم که دوست داریم بدانیم. بسیاری از مردم تا زمانی که عواقب چیزی را به چشم خود ندیده و تاثیر آنرا روی زندگی‌شان احساس نکنند، به آن اعتقاد پیدا نخواهند کرد.»

افرادی که شخصا تحت تاثیر کرونا قرار نگرفته یا نزدیکشان گرفتار آن نشده اند، احتمالا آنرا پدیده ای انتزاعی تصور می‌کنند که ربطی به رفتارهای روزانه‌شان ندارد: «تا زمانی که ویروس آنها را دچار نکند به کرونا باور پیدا نمی‌کنند و این برای مواردی مثل گرمایش جهانی و یک ویروس مسری بسیار خطرناک تر از مسائل شخصی است.»

راه حل چیست؟

با این فرض که پوشیدن ماسک به ما اعتماد به نفس بیش از حد داده و مانع از اجرای فاصله گیری اجتماعی می‌شود، آیا راه حلی برای غلبه بر آن وجود دارد؟ از نظر Russo پاسخ این سوال پیچیده تر از این حرف‌هاست:

«برای حل هر مشکلی ابتدا باید ریشه آنرا پیدا کرد. نمی‌خواهم مساله را زیادی پیچیده کنم اما افراد به دلایل مختلفی  استفاده از ماسک یا ویروس را سرسری می‌گیرند. برخی نمی‌خواهند تغییر کنند یا اهداف سیاسی خاصی را دنبال می‌کنند، عده ای دیگر بیش از حد حس قدرت و مردانگی دارند و تعدادی هم احتمالا می‌خواهند به هر قیمتی شده به زندگی عادی برگردند.»

برای حل مشکل هر کدام از این افراد باید مداخله خاصی صورت بگیرد. آیا می‌توان به همه افراد در دنیا آموزش داد تا بر عادات و تعصب‌های منفی غلبه کنند؟ البته که خیر اما هر گام کوچکی مثل پوشیدن ماسک می‌تواند در جلوگیری از شیوع کرونا کمک کند و به همین خاطر باید به تلاشمان ادامه دهیم.