انفجار بیروت؛ آمونیوم نیترات چگونه لبنان را به لرزه درآورد

شب گذشته انفجاری مهیب در بندر بیروت رخ داد که گفته می‌شود به خاطر بروز حادثه در انباری حاوی ۲۷۰۰ تن آمونیوم نیترات بوده است. تا این لحظه گزارش‌ها حاکی از آن هستند که بیشتر از صد نفر به خاطر این انفجار جان خود را از دست داده‌اند و نزدیک به پنج هزار نفر نیز مجروح شده‌اند. اما آمونیوم نیترات چگونه چنین انفجار وحشتناکی را موجب شده است؟

آمونیوم نیترات ترکیبی شیمیایی متشکل از عناصر نیتروژن، هیدروژن و اکسیژن است و بیشتر در صنایع کشاورزی به عنوان کود استفاده می‌شود. گیاهانی که فتوسنتز می‌کنند، نور خورشید را به کمک کلروفیل به انرژی مورد نیازشان تبدیل می‌کنند. نیتروژن عنصر بسیار مهمی برای این فرآیند بوده و آمونیم نیترات در مقایسه با سایر کودها عملکردی فوق‌العاده بهتر دارد.

دیگر مصرف آمونیوم نیترات به همین قابلیت منفجر شدن ارتباط دارد. از این ماده برای ساخت جاده‌ها در دل کوه و مصارف معدنی استفاده می‌شود. در شرایط عادی این ماده شیمیایی به شدت پایدار است و به این سادگی‌ها منفجر نمی‌شود، مگر اینکه در معرض سوخت نفتی قرار بگیرد و سپس داغ شود. در چنین وضعیتی انفجاری مهیب رخ خواهد داد.

وقتی دما از ۷۶ درجه سانتی‌گراد بالاتر برود، آمونیوم نیترات شروع به تجزیه شدن می‌کند، اما اتفاقی رخ نمی‌دهد. ولی افزایش ناگهانی دما یا قرار گرفتن در معرض انفجاری کوچک، باعث واکنش شیمیایی مواد شده و آمونیوم نیترات به نیتروژن و گاز اکستیژن و بخار آب تبدیل می‌شود. این واکنش باز هم بی‌خطر است، همانطور که در اتمسفر وجود دارد، اما انرژی فوق‌العاده زیادی را از خود آزاد می‌کند.

پتانسیل انفجاری آمونیوم نیترات به خوبی شناخته شده است و بارها در زمینه فعالیت‌های نظامی و حملات تروریستی (از جمله ماجرای بمب‌گذاری اوکلاهاما در سال ۱۹۹۵) استفاده شده. در حقیقت همان انرژی شدید آزاد شده می‌تواند به نیرویی برای انفجاری بزرگ تبدیل شود.

برای این امر لازم است انرژی مورد بحث در منطقه‌ای بسته و با فشاری بالا نگهداری شود و جلوی از هم پاشیدگی آن را تا جای ممکن گرفت. در واقع سوختن آمونیوم نیترات در فضای باز هرگز به انفجار منجر نخواهد شد.

علاوه بر این در انفجار آمونیوم نیترات، تمام مواد منفجر نمی‌شوند. بخشی از آن به گازی سمی مشابه با اکسید نیتروژن تبدیل می‌شود که در ویدیوهای مشاهده شده از حادثه بیروت، دود عظیم قرمز رنگ و بخار وسیع آن را موجب شده است.

به خاطر پتانسیل انفجار بزرگ آمونیوم نیترات، کشورهای مختلف معمولا قوانین سفت و سختی در رابطه با نگه‌داری آنها وضع می‌کنند. معمولا این مواد می‌بایست در شرایطی کنترل شده و محیط‌هایی با کمترین خطر ممکن نگه‌داری شوند. حال چه تغییر حالاتی در انبار بندر بیروت باعث شده تا شرایط برهم خورده و انفجار مورد بحث رخ دهد، موضوعی است که هنوز توسط مراجع لبنانی اعلام نشده است.

گفتنی است حوادث ناشی از انفجار آمونیوم نیترات طی سال‌های اخیر بی‌سابقه هم نبوده. در سال ۲۰۱۵ حادثه‌ای ناشی از انفجار ۸۰۰ تن آمونیوم نیترات در پکن باعث کشته شدن ۱۷۳ نفر شد. در سال ۱۹۴۷ هم کشتی باربری بزرگی حامل ۲۳۰۰ تن آمونیوم نیترات در آمریکا به خاطر پرتاب کردن یک ته‌سیگار مشتعل شد و طی مجموعه‌ای از انفجارها حدود ۵۸۱ نفر را به کام مرگ کشاند.