چرا کنگره آمریکا از غول‌های فناوری به هراس افتاده است؟

کنگره آمریکا پس از بررسی سیاست‌های رقابتی غول‌های فناوری این کشور که ۱۶ ماه به طول انجامید، یافته‌های خود را در قالب یک گزارش ۴۴۹ صفحه‌ای منتشر کرد. اعضای کنگره آمریکا نتیجه گرفتند که شرکت‌های اپل، آمازون، فیسبوک و گوگل، سیاست‌های انحصارطلبانه اتخاذ کرده و برای حل این مشکل راه حل‌هایی مثل تجزیه، ممنوعیت خرید شرکت‌های کوچک و باز کردن پلتفرم‌های آن‌ها را مطرح کرده‌اند.

این خبر نه تنها سهام غول‌های فناوری راکاهش نداد، بلکه سبب افزایش سهام سه شرکت شد و باری دیگر ثابت کرد تصمیمات سیاستمداران و قانونگذاران نمی‌تواند مانع رشد و گسترش غول‌های فناوری شود.

قانون گذاران آمریکایی دست بردار موضوع انحصارطلبی شرکت‌های بزرگ فناوری نیستند و با توجه به برتری «جو بایدن» نامزد حزب دموکرات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا در نظرسنجی‌ها، اوضاع برای غول‌های فناوری به مراتب سخت‌تر خواهد شد، چرا که ممکن است در صورت پیروزی بایدن، کنترل مؤسسات کنگره (مجلس نمایندگان و سنا) نیز به دست دموکرات‌ها بیفتد که برخی از آن‌ها مثل «برنی سندرز» و «الیزابت وارن» طرفدار سرسخت تجزیه شرکت‌های بزرگ فناوری هستند.

اما چرا قانونگذاران تا این حد توجه خود را معطوف غول‌های فناوری کرده‌اند؟ شرکت‌هایی که به آن‌ها تا یکی دو دهه قبل به چشم استارتاپ‌های نوآورانه‌ای که به دنبال بهبود زندگی مردم هستند نگاه می‌شد، اما حالا باید در برابر کنگره سوگند خورده و برای تمام فعالیت‌های خود جواب پس بدهند.

یک پاسخ واحد برای این سوال وجود ندارد، اما در سال‌های اخیر اتفاقات مهمی رخ داده که سبب شده شرکت‌های بزرگ فناوری در کانون توجهه دولت آمریکا قرار گیرند. در ادامه با برخی از مهم‌ترین آن‌ها آشنا می‌شوید.

ارزش بازار

پنج سال قبل اپل، آمازون، گوگل، مایکروسافت و فیسبوک از ارزشمندترین شرکت‌های دنیا به شمار می‌رفتند و ارزش آن‌ها روی هم رفته به ۲ تریلیون دلار می‌رسید. امروز این رقم با گذشت تنها نیم دهه بیش از سه برابر شده و به ۷ تریلیون دلار رسیده است. برای مقایسه شاخص S&P 500 در مدت زمان مشابه تنها ۷۳ درصد رشد داشته است.

اپل، آمازون، گوگل، مایکروسافت و فیسبوک با فاصله زیاد ارزشمندترین شرکت‌های حال حاضر ایالات متحده هستند و بیش از یک پنجم شاخص S&P 500 و تقریباً نیمی از شاخص نزدک-۱۰۰ (رقم باورنکردنی ۴۶ درصد) را به خود اختصاص داده‌اند.

قانونگذاران آمریکا معتقدند که چهار شرکت اپل، آمازون، گوگل و فیسبوک که از آن‌ها تحت عنوان «بیگ تِک» (Big Tech) یاد می‌شود، با از بین بردن رقابت، سواستفاده از مصرف کنندگان، غارت شرکت‌های همکار و جمع‌آوری گسترده اطلاعات از کاربران، سیاست‌های ضدرقابتی در پیش گرفته‌اند. مایکروسافت با وجود ارزش بازار بالا و نفوذ گسترده در صنعت، فعلاً از زیر ذره بین قانونگذاران آمریکا بیرون آمده است.

ارزش بازار باورنکردنی و افزایش روزافزون آن، غول‌های فناوری را به جایگاهی رسانده که به چالش کشیدن سلطه آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسد. ارزش چند تریلیون دلاری و حاشیه سودهای کلان نیز سبب شکل گیری یک چرخه دائمی شده است: سرمایه و پول نقد غول‌های فناوری آنقدر هنگفت است که به راحتی می‌توانند شرکت‌های کوچک‌تر را تصاحب کنند.

تاریخ مملو از شرکت‌های بزرگی است که با ارزش بازار کلان بر بازار سلطه می‌کردند، ولی امروز تفاوت این است که تمام غول‌های فناوری در یک صنعت متمرکز شده‌اند.

بلندپروازی‌های آمازون

آمازون از یک خرده فروشی کوچک اینترنتی به یک غول بی‌شاخ و دم در حوزه فناوری تبدیل شده است. این شرکت حالا در زمینه‌هایی مثل زیرساخت ابری، رسانه، سخت افزار، سوپرمارکت، پرداخت و تبلیغات هم فعالیت کرده و قصد ورود به حوزه خدمات درمانی و صنایع دیگر را دارد.

درآمد سالانه آمازون اغلب بیش از ۳۵۰ میلیارد دلار بوده و اخیراً به لطف رونق سرویس‌های وب آمازون (AWS) و کسب و کار رایانش ابری، از کسب سودهای هنگفت خبر داده است. آمازون سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که سرویس‌های وب آمازون با وجود عملکرد نامطلوب باقی واحدها و حتی زیاندهی آن‌ها، در یک سال درآمد ۱ میلیارد دلاری را عاید این شرکت کرده است. بسیاری آمازون را در وهله اول یک خرده فروش اینترنتی می‌دانستند که در کنار آن از راه ارائه خدمات ابری هم به کسب درآمد می‌پردازد، اما این شرکت به مرور یک کسب و کار نرم افزاری بزرگ و فوق العاده سودآور راه اندازی کرد.

سال گذشته سرویس‌های وب آمازون از کسب بالغ بر ۹ میلیارد دلار سود از فروش ۳۵ میلیارد دلاری خبر داد که آن را پس از مایکروسافت و اوراکل به بزرگ‌ترین شرکت نرم افزاری از لحاظ حجم فروش تبدیل می‌کند.

به نظر می‌رسید دامنه فعالیت‌های آمازون به فضای مجازی ختم می‌شود ولی این شرکت سال ۲۰۱۷ فروشگاه Whole Foods را با قیمت ۱۳.۷ میلیارد دلار خریداری کرد. آمازون حالا دومین کارفرمای بزرگ ایالات متحده است و با وجود افول اقتصادی ناشی از پاندمی کرونا همچنان به استخدام نیرو در تعداد بالا ادامه می‌دهد.

جاه طلبی‌ها و سرمایه گذاری‌های «جف بزوس» نیز هر چه بیشتر به قدرتمندتر شدن آمازون و تثبیت جایگاه آن کمک کرده‌اند. او سالانه میلیاردها دلار صرف شرکت فضایی خود به نام «بلو اوریجین» می‌کند. بزوس سال ۲۰۱۳ با خرید روزنامه «واشنگتن پست» یک رسانه پرنفوذ ملی و البته یکی از تریبون‌های اصلی مخالف ترامپ را به دست آورد. او سال ۲۰۱۷ به ثروتمندترین مرد دنیا تبدیل شد و اخیراً ثروتش به ۲۰۰ میلیارد دلار رسید.

سرمایه گذاران از رشد آمازون کاملاً خشنود هستند، ولی سیاست مداران آمریکا اخیراً نگرانی خود را نسبت به گسترش افسارگسیخته، بی‌قانونی در فروشگاه اینترنتی و اتخاذ سیاست‌های انحصارطلبانه ابراز کرده‌اند. تقاضا برای تجزیه آمازون تابستان امسال و پس از حاضر شدن بزوس در برابر کنگره آمریکا شدت گرفت.

سلطه گوگل و فیسبوک بر بازار تبلیغات اینترنتی

گوگل و فیسبوک در یک دهه گذشته دنیای تبلیغات را کاملاً دگرگون کرده‌اند. این دو شرکت سال گذشته در مجموع ۲۳۲ میلیارد دلار فروش داشتند که نسبت به سال ۲۰۰۹ افزایشی در حدود ۱۰ برابر را نشان می‌دهد. بر اساس آمارهای شرکت تحقیقاتی EMarketer، گوگل و فیسبوک سال ۲۰۱۶ در مجموع ۵۷.۹ درصد از بازار تبلیغات دیجیتال در ایالات متحده را در دست گرفته بودند. بر اساس برآوردهای EMarketer، سهم این دو شرکت سال ۲۰۱۹ از ۶۰ درصد نیز فراتر رفته است.

در عین حال میزان صرف هزینه در رسانه‌های خبری یا صنعت خبر (News Industry)، از ۳۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۸ به ۱۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ سقوط کرد. اتحادیه رسانه‌های خبری آمریکا (News Media Alliance) سال جاری میلادی در نامه‌ای به وزارت دادگستری آمریکا مدعی شد گوگل سال‌ها از محتواهای خبری برای افزایش درآمد خود استفاده کرده و در واقع جیب ارائه دهندگان محتوای واقعی را خالی کرده است.

فیسبوک و آمازون تبلیغات تلویزیونی را نیز تحت تأثیر قرار داده‌اند. مرکز تحقیقات تبلیغات در دنیا (WARC) سال جاری میلادی پیش‌بینی کرده که شرکت‌های تبلیغاتی جهان هزینه بیشتری را صرف تبلیغات در فیسبوک و گوگل در مقایسه با تبلیغ در تلویزیون خواهند کرد. آمازون پس از گوگل و فیسبوک بزرگ‌ترین شرکت تبلیغات دیجیتال در ایالات متحده است.

و باز هم فیسبوک

«مارک زاکربرگ» مدیرعامل فیسبوک پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا، تأثیر این پلتفرم بر نتیجه انتخابات را رد کرد و چنین تفکری را «دیوانه‌وار  خواند. اما پس از مدتی خلاف ادعای زاکربرگ ثابت شد. فیسبوک آوریل ۲۰۱۷ تحقیقی را منتشر کرد که نشان می‌داد برخی گروه‌های خارجی با استفاده از این شبکه اجتماعی به دنبال تغییر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ بوده‌اند.

فوریه ۲۰۱۸ دادگاهی در آمریکا ۱۳ فرد روسی را متهم به دخالت در انتخابات آمریکا کرد و FBI در گزارشی توضیح داد که آن‌ها چگونه با استفاده از فیسبوک و توییتر علیه آمریکا «جنگ اطلاعاتی» به راه انداخته و با «تفرقه افکنی» در سیستم سیاسی آمریکا به برنده شدن ترامپ کمک کرده‌اند.

حدوداً یک ماه بعد (اسفند ۹۶) مشخص شد که شرکتی به نام «کمبریج آنالیتیکا» با دسترسی غیرمجاز به داده‌های ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک (که بعدها به ۸۷ میلیون افزایش یافت)، سعی بر فریب رای دهندگان به نفع ترامپ داشته است. چندی بعد بازرسان سازمان ملل متحد مدعی شدند فیسبوک نقشی مؤثر در نسل کشی مسلمانان روهینگیا بازی کرده است.

سال ۲۰۱۸ یکی از بدترین سال‌ها در تاریخ فیسبوک است، چرا که علاوه بر رسوایی کمبریج آنالیتیکا آژانس‌های دولتی با تحقیقات بیشتر در مورد این شرکت به یافته‌های جدیدی در مورد سیاست‌های این پلتفرم دست می‌یافتند.

دسامبر ۲۰۱۸ پارلمان انگلستان ۲۵۰ سند محرمانه فیسبوک را منتشر کرد که استراتژی‌های این شرکت علیه رقبا را نشان می‌داد. در یکی از سندها زاکربرگ به کارکنان فیسبوک دستور داده بود تا به کاربران اپ Vine که متعلق به توییتر است اجازه متصل کردن آن به فیسبوک برای پیدا کردن دوستانشان را ندهند.

اوایل سال ۲۰۱۹، «الیزابت وارن»، سناتور آمریکایی در کارزار انتخاباتی خود طرح تجزیه فیسبوک و همچنین جدایی احتمالی اینستاگرام و واتساپ را مطرح کرد. حتی «کریس هیوز» هم بنیانگذار فیسبوک نیز با وارن هم عقیده شد و بزرگ‌ترین مشکل فیسبوک را سلطه بی‌چون و چرای زاکربرگ بر آزادی بیان دانست و مدعی شد او هیچ محدودیتی در نظارت، سازمان دهی و حتی سانسور کردن گفتگوهای دو میلیارد کاربر این پلتفرم ندارد.

نقض حریم خصوصی

رسوایی کمبریج آنالیتیکا تلنگر بزرگی بود که نشان داد چگونه اطلاعات کاربران و حریم خصوصی آن‌ها به آسانی قابل دسترسی است. شنود گفتگوهای کاربران از طریق دستیار صوتی دیجیتال نیز روش دیگری است که غول‌های فناوری بوسیله آن‌ها عمداً یا سهواً از کاربران جاسوسی کرده‌اند.

سال ۲۰۱۸ خانواده‌ای در شهر پورتلند مدعی شد دستیار صوتی آمازون به نام «الکسا» گفتگوی خصوصی آن‌ها را ضبط کرده و به یکی از مخاطبان ارسال کرده است. آمازون این حادثه را «یک اتفاق بسیار نادر» توصیف کرد و آن را به خطای الکسا در درک فرمان صوتی ربط داد. تابستان سال ۹۸ نیز مشخص شد افراد متفرقه به مکالمات کاربران با دستیارهای صوتی گوگل اسیستنت و سیری گوش می‌دهند.

کاربرن سال‌ها فیسبوک را به شنود گفتگوها از طریق اپلیکیشن‌های مختلف این شرکت متهم کرده‌اند. به عقیده آن‌ها فیسبوک و اینستاگرام تبلیغات را با توجه به گفتگوهایی که آن‌ها در دنیای واقعی انجام داده بودند نمایش می‌دهند. با این وجود فیسبوک بارها شایعه شنود مکالمات را تکذیب کرده است.

مقوله حریم خصوصی به ویژه در سال جاری میلادی و پس از اعتراضات مردم آمریکا به کشته شدن جورج فلوید به دست پلیس این کشور و بیشتر شدن نظارت دولت بر مردم اهمیت بیشتری پیدا کرد. «رینگ» که زیرمجموعه آمازون محسوب شده و برای منازل سیستم‌های نظارتی تولید می‌کند، به خاطر قرارداد محرمانه با پلیس آمریکا برای نظارت بر مردم زیر تیغ انتقادات رفته است. آمازون و مایکروسافت به دنبال انتقادات از فروش سیستم تشخیص چهره خود به پلیس آمریکا منصرف شدند.

بیشتر اعضای کنگره آمریکا به دنبال تصویب قانونی برای حریم خصوصی در فضای مجازی هستند تا از حق و حقوق مردم آمریکا در برابر سواستفاده شرکت‌ها از فناوری‌های جدید حفاظت شود. در حال حاضر اما قانون مشخصی در رابطه با حریم خصوصی وجود نداشته و همه کاربران چاره دیگری جز ارسال داده‌های خود به شرکت‌های فناوری ندارند.

به تغییر اوضاع در آینده نزدیک نباید امیدوار بود

گزارش کنگره آمریکا به این معنی نیست که شرکت‌های بزرگ فناوری به زودی تجزیه می‌شوند. هدف اعضای کنگره از ارائه این گزارش تلاش برای اصلاح قوانین آنتی‌تراست بوده تا فراتر از حفاظت از مصرف کننده در زمینه قیمت گذاری و رقابت عمل کرده و تمرکز خود را معطوف «کارگران، کارآفرینان، کسب و کارهای مستقل، بازارهای آزاد، اقتصاد منصفانه و ایده آل‌های دموکراتیک» کنند.

وزارت دادگستری، کمیسیون فدرال تجارت و دیگر آژانس‌های فدرال و ایالتی آمریکا در تلاش برای رسیدگی به سیاست‌های شرکت‌های فناوری بزرگ از نحوه رفتار با کارگران تا حریم خصوصی و رقابت سالم هستند. رسیدگی به پرونده هر کدام از شرکت‌ها ممکن است سال‌ها طول بکشد و تاریح نشان داده جریمه‌های سنگین نیز اثربخش نبوده و در برخی موارد نتیجه معکوس می‌دهند. برای نمونه سهام فیسبوک پس از جریمه ۵ میلیارد دلاری به خاطر رسوایی کمبریج آنالیتیکا افزایش پیدا کرد.

با تمام این تفاسیر، انتشار گزارش چند صد صفحه‌ای و متهم کردن آشکار اعضای «بیگ تک» در آستانه انتخابات آمریکا، کاربران را به آینده بهتر و کسب و کارهای کوچک را به رقابت سالم‌تر امیدوار کرده است.