مسافران رجیستری: گزارشی از یک تجارت خاکستری در برخی شهرهای مرزی

«سریالی نمیشه، باید خود گوشی رو بفرستی برام اینجا با مسافرا می‌دم ببرن و از بچه‌های خودم یکی می‌فرستم باهاش که مطمئن باشه. ترجیحا یک شب بخوابه منطقی‌تره. پاسپورتشم اوکی میکنم گوشی رو که رجیستر کرد بعد انتقال مالکیت بده برات. چندتا مرز دارم رد کنن برات، باشماق، سردشت یا پیرانشهر. بقیه مرزها خطریه. تعداد بالا بشه بهت تخفیف هم می‌دم». اینها بخشی از مکالمه‌ام با «رجیستر چاق کن» از یکی از شهرهای مرزی است. شخصی که هم خودش پاسپورت می‌خرد و هم «مسافر» به عراق رد می‌کند تا گوشی خریداری شده را رجیستر کنند.

به نظر می‌رسید که طرح رجیستری با دو هدف اصلی فعال شده است. ابتدا مبارزه با قاچاق و سپس رعایت حقوق مصرف‌کننده با فعالیت شرکت‌های رسمی (ارائه گارانتی به کاربر). اگرچه شاید رجیستری بیش از هر چیز باعث کسب درآمد دولت از محل واردات موبایل شد اما واقعیت این است که در این مسیر تا حدی هم با قاچاق مقابله شد. به همین دلیل است که امروز در قیاس با سال‌های پیش، واردکنندگان رسمی بسیار بیشتری فعال هستند.

در اینکه طرح رجیستری چه آورده‌ای برای مصرف کننده نهایی داشته، بحث و البته ابهام زیاد است؛ اما در این گزارش نمی‌خواهیم به سراغ این مسئله برویم بلکه می‌خواهیم داستان رجیستری و گوشی‌های مسافری را کمی بازتر کنیم.

با آغاز طرح رجیستری، تنها راهی که برای وارد کردن گوشی بدون مبادی رسمی وجود داشت، واردات گوشی به صورت مسافری بود. این گوشی‌ها به صورت چمدانی یا وانتی از مرزها وارد می‌شدند و در داخل کشور رجیستر می‌شدند. مبارزه با واردات گوشی مسافری به طرق مختلفی شکل گرفت ولی هر بار مصرف کنندگان و فعالین این بازار، آن را دور می‌زدند. خرید و فروش پاسپورت مسافرین برای رجیستر کردن گوشی‌ها آخرین حربه آنها بود که با قانون جدید رجیستری در مهر ماه سال جاری، با چالشی جدی مواجه شد.

رجیستری آنلاین و شروع چالش گوشی مسافری

از اوایل مهر ماه بود که اعلام شد رجیستری تنها در مبادی گمرکی انجام خواهد شد و دیگر گوشی‌ها نمی‌توانند به صورت آنلاین رجیستر شوند. این اقدام موجب شد تا مسافرین واقعی گوشی‌های خود را در مبادی گمرکی فرودگاه‌ها ثبت کنند و با حق پرداخت گمرکی آن، گوشی‌ها را وارد کشور کنند. بسیاری از گوشی‌های که از طریق دیگر وارد شده بودند به مشکل خوردند و خریداران آنها هنوز بعد از ماه‌ها درگیر رجیستر کردن گوشی‌شان هستند.

قانون جدید رجیستری هم اما بعد از چند ماه دستخوش تغییرات شده و در همین هفته بود که گمرک اعلام کرد قرار است رجیستر کردن دوباره به صورت غیرحضوری شود. در طرح جدید قرار است باز هم مسافرین گوشی خود را در مبادی گمرکی اظهار کنند و IMEI گوشی دست گمرک باشد و بعد مسافر اجازه دارد تا یک ماه آینده به سامانه برود و گوشی خود را رجیستر کند.

چه با قانون فعلی و چه با قانون جدید که قرار است از دی ماه آغاز شود، نیاز به یک «مسافر» است تا گوشی را در گمرک ثبت کند. وظیفه تامین این مسافر اما با کیست؟ خودشان به خودشان «رجیستر چاق کن» می‌گویند.

رجیستر چاق کن

در شهرهای مرزی می‌نشینند و به گفته خودشان آشناهایی دارند که کار را سریع‌تر انجام می‌دهد. کارشان این است که گوشی‌ها را به دستان عده‌ای «نفر» می‌دهند تا بروند به عراق و برگردند. این «نفرات» با اتوبوس به شهرهای مرزی چون پنجوین و... وارد می‌شوند و یا عصر همان روز برمی‌گردند و یا یکی دو شب می‌مانند و به ایران بازمی‌گردند. آنها مسافرینی هستند که پاسپورت‌هایشان مهر خورده و حالا می‌توانند گوشی‌های خودشان را رجیستر کنند.

با «رسول» که یکی از این افراد است صحبت می‌کنم. او می‌گوید که حتما باید خود گوشی را به دستش بسپرم تا بدهد به مسافرانش. اطمینان خاطر می‌دهد که افرادش آدمهای معتمدی هستند و از آنها چک و سفته دارد: «بازهم همراه این مسافران از نیروهای خودم می‌فرستم تا مطمئن شویم اتفاقی نمی‌افتد و گوشی خودت تقدیمت می‌شود. بهتر است چند روزی بمانند اما اگر خیلی عجله داری می‌توانند صبح علی بروند و آخر شب برگردند. برخی مرزها می‌توانم کارت را رد کنم و برخی مرزها نه.»

قیمت کاری که رسول می‌کند متفاوت است و بسته به خدماتی که از او و تیمش می‌خواهید باید رقمی بین ۲ تا ۴ میلیون تومان به او بپردازید، این هزینه جدا از هزینه گمرکی است که بعد از مهر خوردن پاسپورت باید به گمرک بدهید. در حال حاضر این هزینه گمرکی باید در همانجا پرداخت شود و احتمالا از دی ماه می‌توان گوشی‌ را از این «مسافر جعلی» گرفت و خودتان در سامانه هزینه را پرداخت کنید.

قیمت عوارض گمرکی نیز برای بسیاری از گوشی‌های جدید متفاوت است و لیست مشخصی با قیمت‌های ثابتی وجود ندارد که مسافرین بر اساس آن پرداختی داشته باشند. رسول در این باره می‌گوید: «مدل دقیق اعم از حافظه و رنگ گوشی را به من بگو تا قیمت گمرکی را بگویم. این قیمت عوارض دست من نیست و آنها اذیت می‌کنند. اگر برخی مرزها بروی، بیشتر ازت می‌گیرند ولی اینجا کف قیمت سر و ته را هم می‌آورم.»

رسول می‌گوید که می‌توان یک هزینه «درشت» داد و به مسافر گفت که هزینه‌های سفر با خودش است و یا می‌توان رقم کمتری به آنها داد و در کنارش هزینه تست کرونا و خرج سفری نیز به مسافران داد: «توصیه می‌کنم روش اول را استفاده کنی که دردسرش کمتر است و مسافر هم راضی‌تر است. همه چی هم دیگر پای خودش است. فرقش آنقدر نیست.» هزینه درشت تقریبا بین ۳ تا ۴ میلیون و هزینه کمتر از ۲ تا ۳ میلیون است.

به گفته او بسیاری از ساکنین شهرهای مرزی خانواده‌هایی در آنسوی مرزها دارند و این سفرها را انجام می‌دهند تا هم هزینه سفرشان در بیاید و هم بتوانند پولی در بیاورند و از آنسو، مشتری نیز به گوشی رجیستر شده خودش برسد. او تمام این فرایند را یک بازی برد برد می‌داند.

تا کی این نوع واردات می‌صرفد؟

هزینه رجیستری یک گوشی آیفون ۱۲ با ۲۵۶ گیگابایت حافظه اگر بخواهد با قیمت خرید ۳۷ تا ۳۸ میلیون تومانی حساب شود، در این روزها تقریبا چیزی نزدیک به ۶ میلیون تومان خواهد شد. خریدن این گوشی البته در ایران بدون رجیستری بیشتر از این رقم‌ها آب می‌خورد و تقریبا بین ۴۰ تا ۴۵ میلیون تومان هزینه دارد. به این رقم باید هزینه «مسافر» و عوارض اضافه کرد و تقریبا ده میلیون تومانی به آن اضافه خواهد شد تا گوشی آیفون ۱۲ با ۲۵۶ گیگابایت حافظه در شبکه ثبت و به اصطلاح رجیستر شود. این هزینه‌ها فعلا با توجه به قیمت بالای گوشی‌های آیفون ۱۲ واردات رسمی می‌صرفد اما به نظر می‌رسد که قرار نیست چرخ همینگونه بچرخد.

«امیر اسحاقی» دبیر انجمن واردکنندگان در گفتگو با دیجیاتو می‌گوید که روش‌هایی نظیر فرستادن مسافر و بازگشت آنها در کمتر از یک روز و دیگر روش‌های مشابه، همگی راهی برای دور زدن طرح رجیستری است و هر چند ماه یکبار یک روش جدید درست می‌شود. او می‌گوید در حال حاضر این روش بیشتر برای گوشی‌های جدید و گران‌قیمت منطق دارد و مشتریان آن هم عموما افرادی هستند که آیفون جدید یا گوشی‌های آخرین مدل سامسونگ و دیگر برندها را خریداری کرده‌اند. گوشی‌هایی که در بازار کمیاب شده و مسافر خریده نیز از جمله مواردی هستند که به این طریق رجیستر می‌شوند. اسحاقی اما باور دارد که این روش به زودی و با واردات بار جدید گوشی‌ها از بین خواهد رفت:

«هر روز روش جدیدی ابداع می‌شود و در حال حاضر انتقال مسافر به شدت روی بورس است چرا که یا گوشی‌های جدید در بازار نیستند و یا اگر هم نوع واردات رسمی آن در بازار باشد با قیمت بالا پیدا می‌شود. اگر مشکلات سامانه‌ها و ارتباطات و گمرک حل شود و جنس‌های واردکنندگان رسمی ترخیص شود، این روش از لحاظ تجاری دیگر به صرفه نخواهد بود چرا که گوشی با گارانتی رسمی ارزان‌تر تمام خواهد شد.»

اسحاقی اعتقاد دارد که واردکنندگان منتظر هستند تا واردات کالای بیشتری به کشور انجام شود و تخصیص‌های بیشتری به واردکنندگان صورت بگیرد: «قاعدتا تا دو هفته آینده کالاهای بازرگانان موبایل وارد کشور خواهد شد.» گفتنیست موبایل از آن دسته کالاهایی است که مراحل خرید و واردات آن بسیار سریع‌تر نسبت به دیگر کالاها است.

پیش‌تر «حمیدرضا دهقانی نیا» سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز در مورد مافیای به وجود آمده خرید حق و فروش رجیستری در فرودگاه‌ها و مبادی گمرکی به دیجیاتو گفته بود که دولت نمی‌تواند جلوی تمام این اقدامات را بگیرد.

دستاورد رجیستری...؟

حواشی طرح رجیستری و اتفاقات عجیب اینچنینی پایانی ندارند و جالب اینجاست که واردات مسافری حتی به شکل فعلی که به شدت پیچیده و سخت است، هنوز هم کنار گذاشته نشده. بازار موبایل کشور در سه سال اخیر و با بحران ارزی با چالش‌های مختلفی مواجه بوده و در بسیاری از مقاطع نیز با کمبود کالا مواجه بوده است. در ماه‌های اخیر بسته شدن مسیرهای واردات مسافری -که البته نوعی قاچاق است- در کنار تخصیص پیدا نکردن ارز به واردکنندگان بحران جدیدی در بازار موبایل، مخصوصاً در بخش موبایل‌های لوکس‌تر به وجود آورد، به گونه‌ای که اکنون اصلاً عجیب نیست اگر قیمت بالای ۵۰ میلیون تومان را برای یک آیفون ببینید.

ضمن اینکه اساسا برخی از مدل‌های خاص هستند که واردکنندگان رسمی چندان علاقه‌ای به واردات آن ندارند. در واقع حق خرید گوشی بدون گارانتی از مشتریانی که با پای خودشان قصد خرید این گوشی‌ها را دارند گرفته شده و بازار نیز الزاما توسط واردکنندگان رسمی از مدل‌های مختلف پر نمی‌شود.

به نظر می‌رسد در بازار گوشی‌های مسافری هر بار یک روش ابداع می‌شود که از قبل عجیب و غریب‌تر به نظر می‌رسد. اگر زمانی خرید و فروش پاسپورت صورت می‌گرفت، حالا عملا با محدودیت‌های جدیدتر خرید و فروش هویت و انسان‌های مسافر صورت می‌گیرد و مشخص نیست که این اوضاع چه زمانی می‌تواند سر و سامان پیدا کند. شاید وقت آن رسیده باشد که از هم بپرسیم، قرار بود دستاورد رجیستری چه باشد؟