سیستم کولر خودرو چگونه کار می‌کند؟ + توصیه‌های مفید برای استفاده بهتر

یکی از آپشن‌های مهم و تاثیرگذار برای مالکان اتومبیل در ایران، کولر خودرو است. پس از آن‌که آن‌که پراید و پژو 206 به خودروهای محبوب بازار ایران تبدیل شدند، مشتریان ایرانی با آپشنی به نام کولر آشنا شدند. با توجه به اقلیم جغرافیایی حاکم بر اکثر مناطق ایران، وجود کولر در خودروهای شخصی نقش حیاتی دارد. در حقیقت هرچقدر کولر یک خودرو قوی‌تر باشد، آن خودرو برای مشتریان ایرانی محبوب‌تر خواهد بود!

سیستم تهویه اتومبیل که در اینجا کولر خودرو نامیده می‌شود، همانند بسیاری دیگر از سیستم‌های خودرو ساز و کار خاص خود را دارد. البته فرآیند کاری کولر خودروهای مرسوم بازار ایران چندان پیچیده نیست و با پیدا کردن شناخت نسبی از آن، قادر به استفاده مفید از کولر خودرو خواهید بود.

تاریخچه کولر خودرو

اگر اهل مرور مطالب فضای مجازی باشید، حتما تصاویر خودروهای آمریکایی کلاسیک موجود در ایران را مشاهده کرده‌اید. بسیاری از این خودروها به کولرهای قدرتمند مجهز بودند که یک آپشن لوکس برای دهه 1960 و 1970 میلادی محسوب می‌شد. با این حال تاریخچه کولر ماشین بیشتر از آن‌ چیزی است که فکرش را می‌کنید!

سیستم تهویه مطبوع یا کولر خودرو، نخستین بار توسط خودروسازان آمریکایی مورد استفاده قرار گرفت. ایالات متحده آمریکا برخلاف اروپا دارای نقاطی با آب و هوای گرم و خشک بود و رانندگان به سیستم تهویه برای سواری‌های طولانی مدت نیاز داشتند. در نتیجه شرکت‌های آمریکایی برای پاسخگویی به نیاز مشتریان، سیستم‌های تهویه را در اتومبیل‌ها به کار گرفتند.

نخستین سیستم‌های تهویه خودرو طی دهه 1930 میلادی پدیدار شدند و از دهه 1940، استفاده از کولر خودرو فراگیر شد. کولر ماشین ساختاری همانند سردکننده‌های مبتنی بر گاز دارد و شامل کمپرسور، تقطیرکننده، تبخیرکننده و خشک‌کن می‌شود.

نوع امروزی سیستم تهویه خودروها از دهه 1950 میلادی و پس از جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد. این سیستم اکنون قابل کنترل بود و اندازه کوچکی داشت. یک دهه بعد جنرال موتورز کولر خودرو را به آپشن استاندارد خودروهای کادیلاک تبدیل کرد تا لوکس بودن محصولات خود را به رخ دیگران بکشد.

توسعه فناوری در زمینه ساخت سیستم‌های تهویه، سبب شد تا هزینه تولید کولر ماشین به مرور کاهش یابد. طی دهه 1980 که دوران اوج خودروهای میان رده و اقتصادی بود، کولر ماشین به عنوان آپشن استاندارد اکثر اتومبیل‌های جهان شناخته شد.

نخستین خودروهایی که در ایران با کولر مونتاژ شدند، اتومبیل‌های آمریکایی همچون شورولت و کادیلاک بودند. البته امکان سفارش برخی نسخه‌های پیکان با کولر نیز وجود داشت. با این حال تا زمان فراگیر شدن استفاده از پراید طی دهه 1380 خورشیدی، بسیاری از مشتریان ایرانی شانس تملک یک ماشین مجهز به کولر را نداشتند. امروزه کولر خودرو به آپشن استاندارد تمامی خودروهای تولید داخل تبدیل شده است و مشتریان به وجود آن در اتومبیل‌ها عادت کرده‌اند.

کولر چگونه کار می‌کند؟

همان‌طور که در مقدمه مطلب اشاره کردیم، کولر ماشین ساختاری همانند کمپرسور یخچال یا کولرهای گازی خانگی دارد. این سیستم براساس دستکاری گاز خنک کننده فعالیت می‌کند. گاز خنک کننده بین دو حالت مایع و جامد تغییر وضعیت می‌دهد که حاصل آن جذب گرما و رطوبت و تولید هوای خشک و خنک است. سیستم تهویه با کنترل فشار و دما، وضعیت گاز خنک کننده را بین دو حالت مایع و جامد تغییر می‌دهد.

نخستین کولرهای خودرو از گاز R-12 موسوم به فرئون به عنوان گاز مبرد یا خنک کننده استفاده می‌کردند. این گاز براساس کلروفلوروکربن یا CFC توسعه یافته است و یک مبرد کارآمد محسوب می‌شود. گاز R-12‌ قابلیت اشتعال ندارد و برای تنفس انسان نیز سمی نیست. با این حال در اواخر دهه 1980، دانشمندان متوجه شدند که این گاز برای لایه ازن مضر است. در نتیجه گاز مبرد جایگزین را برای کولر خودرو و سایر سیستم‌های تهویه مدرن انتخاب کردند.

گاز مبرد جایگزین کولر خودرو، R-134a نام دارد. این گاز براساس هیدروفلوئوروکربن یا HFC‌ توسعه یافته است و خاصیت تخریب کنندگی گاز فرئون را ندارد. جدیدترین گاز مبرد نیز در حال حاضر R-1234yf نام دارد که توسط تولیدکنندگان اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گاز به زودی در ایالات متحده نیز به عنوان گاز مبرد استاندارد مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

اجزای مختلف کولر ماشین

سیستم کولر خودرو از چند قطعه تشکیل شده است که هرکدام از آن‌ها وظیفه مشخصی را برعهده دارند. در ادامه اجزای کلیدی سیستم کولر خودرو را بررسی خواهیم کرد.

کمپرسور: کمپرسور واحد قدرت در سیستم کولر ماشین است. این قطعه گاز کم فشار را می‌گیرد و آن را به گازی با فشار بالا تبدیل می‌کند. کمپرسور معمولا جلوی موتور قرار دارد و نیروی آن توسط یک تسمه تامین می‌شود.

کندانسور: وظیفه کمپرسور فشرده کردن گاز است و سپس گاز فشرده و گرم را به کندانسور تحویل می‌دهد. وظیفه کندانسور کاهش دمای گاز است. در نتیجه این عمل گاز مبرد از حالت گازی به حالت مایع تغییر حالت می‌دهد. کندانسور همانند رادیاتور خودرو عمل می‌کند و با استفاده از هوای ورودی به موتور، گاز را خنک می‌کند.

خشک کن: وظیفه قسمت خشک کن، جداسازی آب از گاز مبرد است. خشک کن بین کندانسور و دستگاه اندازه گیری قرار دارد و آب را از ماده مبرد خارج می‌کند.

دستگاه اندازه گیری: دستگاه اندازه گیری کولر خودرو که با نام شیر انبساط نیز شناخته می‌شود، وظیفه دارد تا فشار و دمای گاز خنک کننده که اکنون به شکل مایع درآمده است را بازهم کاهش دهد.

اپراتور: در مرحله نهایی گاز مبرد مجدد از حالت مایع به حالت گاز در می‌آید. بر اثر این واکنش هوای خنک تولید می‌شود و با استفاده از اثر همرفتی، هوای کابین خودرو به مرور خنک می‌شود.

مشکلات مرسوم کولر ماشین

کولر خودرو در مقایسه با بسیاری دیگر از سیستم‌های خودرو، یک سامانه ساده محسوب می‌شود. با این حال حتی این سیستم نیز ممکن است دچار ایراد و اشکال شود. کولر ماشین یک سیستم بسته است و به همین دلیل نباید هیچ‌گونه ارتباطی با محیط اطراف داشته باشد.

شایع‌ترین مشکل کولر ماشین، ایجاد نشتی در آن است. در صورت ایجاد نشتی، گاز مبرد به آرامی از سیستم کولر تخلیه می‌شود و سیستم تهویه قدرت خنک کنندگی خود را از دست می‌دهد. برطرف کردن این ایراد بسیار ساده است، چرا که شما نیاز دارید تا محل نشتی را تعمیر کنید و گاز کولر را شارژ نمایید.

با وجود آن که نشتی در سیستم تهویه یک ایراد مرسوم تلقی می‌شود اما در صورت نادیده گرفتن آن، خسارات بسیاری به اتومبیل شما وارد خواهد شد. کمبود گاز مبرد به راحتی کمپرسور را دچار مشکل می‌کند چرا که این قطعه در نبود گاز مبرد بسیار گرم می‌شود. کمپرسور کولر خودرو معمولا قابل تعمیر نیست و بایستی با صرف هزینه گزاف، آن را تعویض کنید.

مشکل دیگری که کولر ماشین را تهدید می‌کند، آلودگی‌های موجود در جو است. گرد و خاک یا آلودگی‌های صنعتی موجود در هوا می‌تواند به کولر اتومبیل شما آسیب برساند. ذرات ریز آلودگی با ورود به هوای درون خودرو، وارد کندانسور می‌شوند و به مرور جریان هوای این قطعه را مسدود می‌کنند.

چگونه از کولر خودرو بهتر استفاده کنیم؟

تعمیرکاران خبره و مکانیک‌های ماهر، توصیه‌هایی را برای استفاده بهتر از کولر خودرو به مالکان ارائه می‌کنند. در این قسمت برخی توصیه‌ها را به صورت مختصر برای شما جمع‌آوری کرده‌ایم.

1-اتومبیل خود را دور از نور مستقیم آفتاب پارک کنید.

 پارک کردن اتومبیل زیر نور شدید آفتاب، موجب گرم شدن اجزای داخلی خودرو می‌شود. در چنین شرایطی کولر ماشین قابلیت خنک کردن کابین را ندارد، چرا که قطعات مختلف آن به شدت گرم شده‌اند. تا زمانی که قطعات و مجراهای مختلف کولر خنک نشوند، این سیستم قابلیت خنک‌سازی کابین را ندارد.

2-از روکش صندلی پارچه‌ای استفاده کنید.

استفاده از روکش چرمی صندلی به ویژگی مشترک تیپ‌های فول هر خودرو تبدیل شده است و معمولا تیپ‌های پایه به روکش پارچه‌ای مجهز هستند. با این حال روکش صندلی پارچه‌ای می‌تواند یاری‌رسان بهتری برای کولر ماشین باشد. روکش‌های چرمی به سرعت حرارت محیط را به خود جذب می‌کنند و خنک کردن آن‌ها بخش قابل توجهی از قدرت کولر را به خود اختصاص خواهد داد.

3-به کولر در تهویه هوا کمک کنید

هنگامی که اتومبیل شما برای مدتی طولانی در محلی پارک می‌شود، هوای آن نیاز به تعویض پیدا می‌کند. به همین منظور لازم است تا پس از روشن کردن کولر خودرو، پنجره‌ها را پایین دهید و به کولر خودرو کمک کنید تا در مدت زمان کوتاه‌تری هوای داخل خودرو را تعویض کند.

4- کولر را در فصول سرد نیز روشن کنید

اگر کولر خودرو را برای مدت زمان طولانی استفاده نکنید، شاهد ایجاد گرفتگی در مسیرهای داخلی آن خواهید بود. به همین دلیل توصیه می‌شود تا حتی در فصول سرد نیز چند بار کولر خودرو را روشن کنید تا گاز مبرد درون آن به جریان افتد.

جمع‌بندی

کولر خودرو یک آپشن مهم رفاهی در اتومبیل‌های امروزی است که وجود آن برای کشوری همچون ایران، ضروری به نظر می‌رسد. استفاده از کولر خودرو موجب خواهد شد تا مصرف سوخت اتومبیل شما افزایش یابد، با این حال افزایش مصرف به حدی نیست که با عدم استفاده از کولر برابری کند.

در حقیقت هنگام رانندگی در اتوبان‌ها و جاده‌های خارج شهر، بهتر است تا شیشه‌ها را بالا دهید و کولر خودرو را روشن کنید. هنگام حرکت در ترافیک‌های شهری نیز بایستی برعکس عمل کنید، یعنی کولر خودرو را خاموش کنید و به جای آن شیشه‌ها را پایین بدهید. همچنین برای آن‌که از عملکرد صحیح کولر ماشین خود اطمینان یابید، بهتر است تا در سرویس‌های دوره‌ای فیلتر هوای کابین را نیز تعویض کنید.