موجودات عجیب: نوعی ماهی مرکب با چشمان متفاوت

پیش از آنکه انسان نخستین سفر خود را در قرن 19 میلادی به اعماق اقیانوس داشته باشد و پرده از اسرار پنهان دنیای زیر آب بردارد، برخی از دانشمندان تصورشان این بود که همه موجودات آبی نابینا هستند.

در واقع اعماق اقیانوس آنچنان تاریک است که باعث شد دانشمندان تصور کنند جانوران زیر آب احتمالا از ابزارهای دیگری برای پیدا کردن راه خود استفاده می کنند و اصلا نیازی به چشم ندارند، اما طولی نکشید که مشخص گردید همه آنها اشتباه می کرده اند.

حقیقت آن است که اعماق اقیانوس جانورانی با چشمان غول پیکر را در خود جای داده که با استفاده از آنها کوچک ترین جریان های نوری را که از سطح آب وارد می شوند را شناسایی می کنند و و از طریق آن هم راهشان را در تاریکی محض دنیای زیر آب پیدا می کنند و هم به به واسطه تشعشع نور از سطح بدن طعمه هایشان، شکم خود را سیر می کنند.

در ادامه این مطلب با دیجیاتو همراه باشید.

در چنین دنیای تاریکی، چشمان جانوران ظاهر و مکانیزمی بسیار عجیب پیدا می کند تا از هر جهت پاسخگوی نیازشان باشد و شاید نامتعارف ترین آنها به ماهی مرکب توت فرنگی (strawberry squid) تعلق گرفته باشد.

این ماهی دارای یک چشم عادی و یک چشم بسیار بزرگ است که گویی مورد حمله زنبور قرار گرفته و به خاطر نیش آن تورم پیدا کرده است. اما هر دوی این اندام ها علیرغم مشابهت نامشان، به دنبال چیزهای متفاوتی می گردند: نور و تاریکی.

حتما می خواهید بدانید که چرا نام این آبزی دربرگیرنده عبارت توت فرنگی است؛ پاسخ روشن است، بدن این ماهی دقیقا همان دانه های سیاه رنگی را روی خود دارد که در این میوه یافت می شوند.

اما به گفته استیو هادوک زیست شناس موسسه تحقیقاتی آکواریوم Monterey Bay این دانه ها همگی نور را از خود متصاعد می کنند و هر کدام دارای یک عدسی و یک فیلتر هستند که خروجی نور را کنترل می کنند.

در واقع طیف وسیعی از موجودات زیر آب از جمله ماهی مرکب توت فرنگی نوعی مکانیزم دفاعی به نام ضد درخشش دارند.

نباید از یاد برد که کوچک ترین میزان نور ورودی به بستر اقیانوس می تواند برای ساکنان آن  از جمله ماهی مرکب خطرناک باشد چراکه دشمنان آن بی صبرانه در کناری پنهان شده اند و منتظرند که سایه این آبزی را در نوری که از بالا تابیده می شود ببینند.

اما این جانور با روشن کردن خود از طریق مکانیزم ضد درخشش که در بالا به آن اشاره شد می تواند مانع از ایجاد سایه شود و در نتیجه خود را از چنگال دشمنانش در امان نگه دارد.

جالب است بدانید که شیوه شکار کردن ماهی مرکب نیز به همین نحو است و دائما در وضعیت آماده باش قرار دارد و منتظر عبور ماهی، میگو و دیگر جانوران بستر آب است تا شکارشان کند.

کیث توماس یکی از زیست شناسان دانشگاه دوک در این رابطه می گوید: فرضیه ای که بیشتر از سایر موارد در مورد علت وجود یک چشم بزرگ و کوچک روی بدن این موجود پذیرفته شده آن است که این چشم ها به دنبال انواع مختلفی از نور می گردند.

او در ادامه می گوید: به همین علت تصور می شود که چشم بزرگ تر این آبزی به سمت بالا (یعنی سطح آب) جهت گیری داشته باشد تا بتواند نوری را که از آسمان به سمت آب تابیده می شود را دریافت کند اما چشم کوچک ترش به سمت پایین نگاه می کند تا هرگونه نور طبیعی ساطع شده از طعمه های دیگر را شناسایی کند.

البته اینکه جانوری آنقدر از خود نور بتاباند که محل پنهان شدنش را برای شکارچیانی چون ماهی مرکب توت فرنگی فاش کند بسیار احمقانه به نظر می رسد اما تابش نور طبیعی برای موجودات [بالاخص زیر آب] امری کلیدی و بسیار مهم است چراکه به واسطه آن می توانند با دیگر اعضای جامعه خود ارتباط برقرار نمایند.

اما باز گردیم به چشم بزرگ تر این موجود. این اندام صرفا نوع بزرگ تری از چشم ماهی مرکب نیست بلکه شکل متفاوتی دارد، تقریبا شبیه به لوله به نظر می رسد تا دقت بالاتری داشته باشد.

هرچه عدسی چشم یک موجود بزرگ تر باشد نور بیشتری را دریافت می کند اما به همان میزان که آن عدسی نور دریافت کند لازم است که فاصله بیشتری تا شبکیه داشته باشد تا بتواند روی سوژه ها فوکوس کند.

از همین روست که چشم بزرگ تر ماهی مرکب شکلی شبیه به لوله دارد تا این فاصله میان دو بخش یاد شده تامین گردد. اما همین شکل نامتعارف چشم باعث شده که جانور میدان دید کوچک تری داشته باشد چراکه چشمان باریک تری دارد اما در مقابل حساسیت این چشم ها نیز بالاست.

اما چشم بزرگ تر ماهی مرکب توت فرنگی یک کارکرد هوشمندانه دیگر هم دارد و آن فیلتری است که برایش در نظر گرفته شده. در ویدئوی بالا، چشم این جانور را می بینید که به رنگ زرد درآمده و در حال درخشش است.

در واقع آنطور که هادوک می گوید این موجودات نوعی رنگدانه دارند که به چشم انسان زرد به نظر می آید اما این مساله از آن جهت رخ می دهد که چشم ماهی مرکب نور آبی را به دیگر نورهای دارای طول موج بلند ترجیح می دهد.

برای مثال اگر شکم ضد نورتاب یک ماهی مطابقت کافی را با نور آبی رنگی که به پایین می تابد نداشته باشد (مثلا به این خاطر که آن ناحیه از بدن ماهی رنگ بیش از اندازه سبزی دارد) رنگدانه ای که در عدسی چشم ماهی مرکب وجود دارد، آن نور آبی رنگی را جذب می کند که شکم سبز رنگ ماهی را بیشتر متمایز می کند.

چنانچه اختلافی میان نور به کار رفته توسط این آبزی برای استتار و همچنین نور پس زمینه وجود داشه باشد، چشم ماهی مرکب به صورت خودکار این اختلاف را بیشتر می کند. در واقع ماهی از این شیوه به عنوانی نوعی اقدام ضد تدافعی علیه طعمه هایی استفاده می کند که سعی دارند خود را پنهان کنند.

اما ممکن است در ادامه این سوال را از خود بپرسید که چرا این جانور باید چشمانی با ابعاد متفاوت داشته باشد؟ اگر چشم بزرگ تر این آبزی تا این اندازه قوی هستند اصلا چرا باید یکی از آنها را داشته باشد؟ یا اینکه چشم کوچک تر ماهی مرکب چرا تا این اندازه ظریف و کوچک به نظر می آید؟

به یاد داشته باشید که هرکدام از چشمان ماهی مرکب توت فرنگی وظیفه متفاوتی را بر عهده دارند. توماس می گوید اگر به یک نور طبیعی بیش از اندازه روشن شبیه به آنچه از بدن جانوران زیر آبی ساطع می شود، خیره شوید و دریابید که چشم شما برای مشاهده آنها به حساسیت بالایی نیاز ندارد آنگاه این مساله وجود چشم کوچک تر را توجیح می کند. در واقع چشمان این جانور با در نظر داشتن شرایط نوری مختلف در زیر آب و حفظ جان آن در برابر دشمنانش طی میلیون ها سال تکامل به این شیوه در آمده است.