خون چیست و چه در مورد آن می دانیم؟ [قسمت دوم]

شب گذشته برای تان گفتیم که خون از دو بخش مایع و غیر مایع تشکیل شده. بخش غیر مایع، خود به طور کلی محتوی 3 نوع سلول مختلف است. گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها.

گلبول های قرمز به نوعی حاملین اکسیژن در سراسر بدن هستند و مولکول های آهن مستقر درون شان، اکسیژن را نگاه داشته و وقتی به مویرگ ها می رسند، آن را آزاد می کنند. از سوی دیگر، گلبول های سفید سربازهای محافظ سیستم ایمنی هستند که هر لحظه در سرتاسر بدن رژه می روند و اگر مخربی را پیدا کنند، سریعا او را از بین خواهند برد.

پلاکت ها

اما پلاکت ها، سومین ساختاری محسوب می شوند که حضوری پر رنگ در خون دارند و اگر آن ها نبودند، شاید زخم ها به این راحتی بسته نمی شدند. فاکتورهای انعقاد خون، در کنار پلاکت ها به محل زخم رفته و فرآیند ایجاد لخته را صورت می دهند. در هر میکرولیتر از خون در حدود 150 الی 400 هزار (به طور میانگین 250 هزار) پلاکت وجود دارد.

پلاکت ها از سلول های بسیار بزرگی به نام مگاکاریوسیت درون مغز استخوان ساخته می شوند. از مگاکاریوسیت ها تکه های ریزی جدا شده که در نهایت پس از وارد شدن به خون، پلاکت نام می گیرند. پلاکت ها هسته ندارند و در نتیجه تقسیم نمی شوند. اما در عوض، مگاکاریوسیت ها هر زمان که لازم باشد، پلاکت های بیشتری می سازند. به طور کلی، هر پلاکت حدود 10 روز در خون زنده می ماند.

طی فرآیند لخته شدن یا هموستازی، فاکتورهای شماره 7، 10، 5 و 13 به ترتیب نقش دارند.

پلاسما

پلاسما مایعی شفاف و زردرنگ است که تقریبا 90 درصد آن از آب تشکیل شده و باقی آن مواردی حیاتی برای بدن هستند که در آب حل شده اند. این ده درصد باقی مانده همراه با باقی اجزای خون در سرتاسر بدن می چرخند و هر کجا که لازم باشد، وارد بافت می شوند.

پروتئین ها بخش اعظمی از این ده درصد را تشکیل می دهند و مسئول بالانس کردن فشار خون هستند. فشار خون که فشار هیدرواستاتیک نیز خوانده می شود، توسط برخی مولکول های عظیم الجثه پروتئین کنترل می شود. به سبب بزرگ بودن شان، آن ها را اغلب در مویرگ ها مشاهده نمی کنیم و اجتماعشان در رگ های اصلی و بزرگ بیشتر است و به سبب ماهیت ذاتی شان، پروتئین ها آب بسیاری به سوی خود جلب می کنند.

در هر دسی لیتر پلاسما حدود 6.5 الی 8 گرم پروتئین وجود دارد که اصلی ترین آن آلبومین است و گلوبولین ها، گاماگلوبولین ها و پروتئین های انعقادی (به خصوص فیبرینوژن) مهم ترین آن ها محسوب می شوند.

تمامی این پروتئین ها و خاصیت آبدوستی شان سبب می شود تا فشار خون کنترل شود و بسیاری دیگر از جمله فیبرینوژن ها در بسته شدن زخم ها و کمک به پلاکت ها نقش موثر دارند. در حقیقت اگر این پروتئین ها وجود نداشتند، انتقال ویتامین ها، هورمون ها و دیگر مواد مورد نیاز سلول ها به این راحتی صورت نمی پذیرفت. پروتئین ها همچنین بخشی از سیستم ایمنی نیز محسوب می شوند.

الکترولیت ها، دسته دیگری از مواد هستند که به فراوانی در پلاسما یافت می شوند و عبارتند از:

• سدیم (Na⁺)
• پتاسیم (K⁺)
• کلرید (Cl^-)
• بیکربنات (HCO₃^-)
• کلسیم (Ca⁺²)
• منیزیم (Mg⁺²)

اگر این 6 یون در پلاسما وجود نداشته باشد، انسان ثانیه ای نمی تواند به زندگی خود ادامه دهد. تقریبا در تمامی فعالیت های سلولی، یون های فوق نقش دارند و کمبودشان موجب مشکلات اساسی می شود. کربوهیدرات ها، کلسترول، هورمون ها و ویتامین ها نیز دیگر موادی هستند که در پلاسما حل می شوند.

به طور کلی، 4 نوع گروه خونی وجود دارد: AB ،B ،A و O. براساس آنتی ژن های موجود روی سطح گلبول قرمز، گروه خونی هر فردی مشخص می شود. هر یک از این گروه های خونی نیز البته به دو دسته + و - تقسیم می شوند.

دو نوع آنتی ژن وجود دارد: A و B. اگر شما آنتی ژن A را داشته باشید، گروه خونی شما A است و اگر آنتی ژن B را داشته باشید، گروه خونی تان B است. زمانی که هر دو را دارید، نام آن به AB تغییر پیدا می کند و وقتی هیچ کدام را نداشته باشید، گروه خونی تان O است.

وقتی آنتی ژنی روی یک گلبول قرمز وجود داشته باشد، بنابراین آنتی بادی مخالف آن نیز در پلاسما وجود دارد. برای مثال، گروه خونی A، آنتی بادی ضد گروه خونی B را دارد و بالعکس. گروه AB هیچ یک از آنتی بادی ها را ندارد و گروه O هر دو را دارد. آنتی بادی ها در زمان تولد وجود ندارند اما بعدها طی دوران نوزادی به وجود می آیند و تا آخر عمر پابرجا می مانند.

هر ساله، به طور میانگین، 12 تا 14 میلیون واحد خون در ایالات متحده آمریکا اهدا می شود. یک اهدا کننده خون باید حداقل 17 سال سن و 50 کیلوگرم وزن داشته و در سلامتی کامل باشد.

پیش از اهدای خون فرد اهداکننده باید اطلاعات لازم را اعلام کند و مطمئن باشد که هیچ بیماری خاصی ندارد، با این حال، خون های دریافت شده تست می شود و اگر سالم نباشند، به فرد دیگری داده نخواهد شد. فرآیند دریافت خون تقریبا ده دقیقه به طول می انجامد و فرد اهدا کننده باید در آن روز آب و مایعات بسیاری بنوشد و از ورزش کردن امتناع کند.

در انسان سالم، هر دو ماه یک بار می توان خون اهدا کرد. قطعا اهدای خون می تواند در هر شرایطی مفید واقع شود.

چندین تست مختلف روی خون ها صورت می پذیرد تا سالم بودن شان تایید شود. در این تست ها، موارد زیر مورد بررسی قرار می گیرد:

• آنتی ژن سطحی هپاتیت B
• آنتی بادی کروی هپاتیت B
• آنتی بادی هپاتیت C
• آنتی بادی HIV-1 و HIV-2
• آنتی ژن HIV-1 p24
• آنتی بادی HTLV-1 و HTLV- 2
• سفلیس

اگر هر یک از این موارد مثبت باشد، خون دریافت شده به دور ریخته می شود و بی استفاده باقی می ماند. این بیماری ها به سادگی از طریق خون انتقال یافته و می تواند افراد بیشتری را مبتلا سازد. با این حال، با توجه به کنترل بیشتر و بهتر روی پروسه انتقال خون، طی سال های اخیر، انتقال بیماری از طریق خون دریافتی بسیار کاهش یافته است.

اگر تا به حال در مورد اهدای خون فکر نکرده اید، حالا فرصتی است که نیم نگاهی به آن داشته باشید.