با بیماری اوتیسم بیشتر آشنا شویم [قسمت اول]

بعضی از کودکان گویا در دنیایی دیگر زندگی می کنند، چیزهایی که ما می بینیم را نمی بینند و در عوض دنیا از دریچه نگاه شان کاملا متفاوت است. چندان علاقه ای به دیگر انسان ها ندارند، از تماس برقرار کردن با بیزار اند و امکان ندارد که به چشم دیگران خیره شوند یا حتی در آغوش پدر و مادر خود راحت باشند.

از سوی دیگر همیشه با خودشان سرگرم هستند، کارهای عجیب و غریب می کنند و هر چه که نزدیک شان باشد را روی هم می چینند و برج های کوچک برای خودشان می سازند. در ایالات متحده آمریکا، 1.5 میلیون کودک مبتلا به اوتیسم زندگی می کند، بیماری فراگیری که قدرت برقراری ارتباط و اجتماعی بودن را از کودکان می گیرد.

رمزگشایی از اوتیسم تا به امروز بسیار دشوار بوده و دانشمندان هنوز نمی دانند که دقیقا چه در مغز این کودکان می گذرد و چه چیزی سبب این کنش ها می شود. البته پژوهشگران اخیرا متوجه شده اند که چه عواملی باعث رقم خوردن بیماری در کودکان می شوند اما هنوز راهی برای جلوگیری یا درمان آن پیدا نکرده اند.

آنچه سبب نگرانی شده، رشد ناگهانی اوتیسم است. امروز، از هر 110 کودک آمریکایی، یک نفر به اوتیسم مبتلا می شود. از دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی تاکنون، این میزان 10 الی 17 درصد به صورت سالیانه رشد داشته است. با این حال، بسیاری از سوالات هنوز پاسخی ندارند و کسی نمی داند چرا اوتیسم روندی رو به رشد را در پیش گرفته.

اوتیسم چیست؟

اوتیسم بخشی از مجموعه شرایطی است که اختلالات طیف اوتیسم (ASD) یا اختلالات نافذ رشد (PDD) نام گرفته است. تمام این شرایط، علائم یکسانی را به اشتراک می گذارند. اگرچه اوتیسم می تواند صرف نظر از قوم و نژاد، هر کودکی را درگیر سازد، اما درصد ابتلای پسرها نسبت به دخترها 4 برابر بیشتر است.

اوتیسم می تواند محدوده گسترده ای داشته باشد. به این معنی که در برخی کودکان خفیف جلوه کند و در برخی دیگر بسیار شدید دیده شود. اما به طور کلی، همه آن ها در این سه مورد مشکلاتی دارند:

برقراری ارتباط: کودکان مبتلا به اوتیسم هم به صورت کلامی و هم غیر کلامی، در ارتباط برقرار کردن با دیگران مشکل دارند. از خندیدن یا ارتباط چشمی برقرار کردن پرهیز می کنند و احتمالا حتی متوجه مفهوم خنده، چشمک یا دست تکان دادن دیگران هم نمی شوند. حدود 40 درصد از کودکان اوتیسم اصلا صحبت نمی کنند. 25 درصد دیگر طی فاصله 12 تا 18 ماهگی شروع به صحبت کردن می کنند و پس از آن به سرعت قدرت سخنوری را از دست می دهند.

بسیاری دیگر نیز در سر هم بندی کلمات و قرار دادن شان در یک جمله نیز دچار مشکل هستند و حتی نمی توانند چیزی که همان لحظه شنیده اند را تکرار کنند. به این شرایط اکولالیا می گویند. به این دلیل که کودکان اوتیسم قادر به بیان خواسته شان نیستند، گاهی اوقات شروع به جیغ کشیدن یا گریه می کنند که ناشی از محرومیت شان از سخن وری و خستگی از تلاش برای سخن گفتن است.

تعامل اجتماعی: کودکان اوتیسم نمی توانند با دیگران به راحتی ارتباط برقرار کنند، عمدتا به این دلیل که نمی توانند احساس مردم را متوجه شده و یا نشانه هایی را دریافت کنند. به همین دلیل سعی می کنند تا حد امکان از دیگران دور باشند. بسیاری از آن ها نسبت به تماس فیزیکی یا ارتباطات احساسی خجالتی هستند و از آغوش پدر و مادر خود اجتناب می کنند.

چون اوتیسم حواس را درگیر می سازد، برخی صداها و بوهای روزمره ممکن است برای شان غیر قابل تحمل باشد. برای مثال، وقتی تلفن زنگ می خورد ممکن است جیغ بکشند و گوش های شان را بگیرند یا وقتی بوی هلو به مشام شان می رسد جلوی بینی خود را بگیرند. حتی ممکن است نسبت به درد کمتر واکنش نشان دهند و متوجه نشوند که جسم تیز یا داغی در حال آسیب رساندن به آن ها است.

رفتارهای تکراری: کودکان اوتیسم برخی مواقع یک رفتار را مرتب و پشت سر هم تکرار می کنند (به این رفتارها استریوتایپی می گویند)، مثل تکان دادن بازوهای شان، کوبیدن سر به دیوار، تکرار یک کلمه و چیدن اسباب بازی ها، کتاب ها و اجسام مختلف روی هم. تکرار یکی از مولفه های مهم در زندگی کودکان اوتیسم است و هر تغییری در آن، حتی تغییراتی کوچک، ممکن است سبب ناراحتی شود.

علائم اوتیسم در هر کودک متفاوت است. در حالی که یک کودک اصلا نمی تواند صحبت کند، دیگری ممکن است مجموعه کتاب های شکسپیر را واضح و مسلط بخواند. یکی شاید قادر به جمع اعداد تک رقمی نباشد و دیگری می تواند مسائل پیچیده ریاضی را سریعا حل کند.

اوتیسم در افرادی با مشکلات ژنتیکی، کروموزومی و متابولیکی مثل سندروم اکس شکننده، فنیل کتونوری و توبرکلوسیز اسکلروزیس بیشتر دیده می شود. صرع، عقب ماندگی ذهنی و مشکلات بینایی نیز در میان این کودکان شایع است.

دلایل ابتلا

دانشمندان معتقدند که مجموعه عوامل ژنتیکی و محیطی سبب اوتیسم می شوند. تحقیقات انجام شده روی دوقلوها نشان می دهد که پایه ژنتیکی این اتفاق بسیار اهمیت دارد. اگر یکی از قل ها مبتلا به اوتیسم باشد، احتمال ابتلای دیگری بین 60 تا 90 درصد است. در دوقلوهای ناهمسان، این احتمال به 3 درصد کاهش می یابد.

خانواده ای که یک فرزند اوتیسم دارند، به احتمال 2 تا 8 درصد، فرزند بعدی شان نیز از همین عارضه رنج می برد؛ 75 بار بیشتر از حالت عادی. همچنین، اعضای خانواده کودکان اوتیسم نیز ممکن است مشکلاتی در سخن وری، ارتباط برقرار کردن و بیماری های روحی داشته باشند.

دانشمندان می گویند نه فقط یکی، بلکه ترکیب یک دوجین ژن سبب این بیماری می شود. جهش در ژن ها ممکن است کودک را بیشتر در خط ابتلا قرار دهد. چند ژنی که دانشمندان موفق به پیدا کردن آن شده اند HOXA1 (مربوط به مغز و ساختار سلول های عصبی)، RELN (مربوط به ارتباط میان سلول های عصبی) و ژن مسیر GABA (مربوط به تسهیل ارتباط میان سلول های عصبی) نام دارند.

این ژن ها شرایط را برای اوتیسم فراهم می سازند اما احتمالا شرایط محیطی در فعال سازی آن ها نقش دارند. چندین شرایط محیلی مثل عفونت های ویروسی و یا تماس با مواد شیمیایی مثل جیوه برشمرده شده اند. برخی داروها که برای درمان سرطان و حملات صرع سال ها پیش مورد استفاده قرار می گرفت نیز از موارد قابل بحث بوده اند.

مغز مبتلایان به اوتیسم

همانند یک کامپیوتر، مغز انسان نیز طبقه بندی شده و سلول ها اطلاعات را همانند شبکه ای از سیم ها منتقل می کنند. پژوهشگران معتقدند در مغز کودکان مبتلا به اوتیسم، این شبکه سیم ها به درتسی کار خود را انجام نمی دهند.

در مغز، سلول های اعصاب، پیام های مهم که بدن دریافت کرده را منتقل می کنند؛ همه چیز از حرکت اعضای بدن گرفته تا روابط پیچیده اجتماعی. مطالعات تصویربرداری نشان داده که کودکان اوتیسم فیبرهای عصبی بسیاری دارند، بسیار بیشتر از حالت معمول، اما آن ها به درستی کار نمی کنند تا میان بخش های مختلف مغز ارتباطی برقرار شود. در نتیجه این اتفاق، سایز مغز این کودکان دست خوش تغییر می شود.

اکثر این کودکان با مغزهایی در حد و اندازه عادی یا حتی کوچکتر از حالت عادی به دنیا می آیند اما طی 6 تا 14 ماهگی رشد آن به شدت افزایش پیدا می کند به شکلی که تا 4 سالگی، مغز آن ها از حالت عادی بسیار بزرگ تر است.

سروتونین و گلوتامات به عنوان انتقال دهنده های عصبی که سبب اتصال میان دو سلول عصبی می شوند نیز فاکتورهای مهمی در ایجاد اوتیسم هستند. میزان این دو انتقال دهنده عصبی در انسان ها ثابت است اما در مبتلایان به اوتیسم این میزان دستخوش تغییر شده و سبب می شود تا دنیا از نگاه این افراد به گونه ای دیگر باشد.

تفاوت در میزان سروتونین، مغز مبتلایان به اوتیسم را کاملا با مغز افراد عادی می تواند متفاوت کند. فیزیولوژیست ها و نورولوژیست ها معتقدند که با تغییر در میزان سروتونین مغز، نگاه انسان به دنیا تغییر می کند و اگر اکنون دنیا از نگاه همه ما به یک شکل است، علت آن ثبات انتقال دهنده های عصبی است. به هر دلیلی این ثبات از بین برود، فرد از دنیایی که ما درون آن زندگی می کنیم خارج می شود که اوتیسم را می توان نمونه ای از آن در نظر گرفت.