رقابت اسپیس اکس و ناسا برای سفر به ماه، آغازگر عصر نوین اکتشافات فضایی

همان طور که اطلاع یافتید، اسپیس اکس به تازگی هدفی جاه طلبانه را برای سال 2018 اعلام کرد: ارسال دو انسان به سفر دور کره ماه. مهم تر اینکه دو مسافر فوق، فضانوردان ناسا نیستند، بلکه دو توریست متمول هستند و «هزینه قابل توجهی» را برای این سفر تاریخی پرداخت کرده اند.

اگر اسپیس اکس بتواند این مأموریت را با موفقیت به اجرا برساند، نخستین کمپانی خصوصی خواهد بود که شهروندان عادی را به فضایی دورتر از مدار پایینی زمین (LEO) فرستاده است.

البته ناسا نیز احتمالاً چنین طرحی را در دستور کار دارد. چند هفته قبل مقامات کاخ سفید از ناسا خواستند احتمال افزودن سرنشین انسانی به نخستین پرواز «سیستم پرتاب فضایی» یا SLS را بررسی کنند. SLS راکت غول آسای آژانس فضایی است که می تواند فضانوردان را به اعماق فضا و احتمالا کره مریخ برساند.

ناسا پیش از این قصد داشت نخستین پرواز SLS را بدون سرنشین انسانی و در سال 2018 به اجرا درآورد، اما اکنون برنامه آنها عوض شده و می خواهند SLS را در سال 2019 همراه با فضانوردان به سفری دور کره ماه بفرستند.

حال با بیانیه اسپیس اکس، عصر نوینی در حوزه سفرهای فضایی آغاز گشته و رقابت بین شرکت های خصوصی و نهادهای دولتی در ایالات متحده بالا گرفته است. البته این بار، هدف آنها فرود آوردن انسان روی کره ماه نیست و فعلاً قصد دارند دورش بگردند.

در هر صورت، رقابت فوق از این جهت حائز اهمیت است که انسان ها روش های متعددی را برای قدم گذاشتن به فضا در اختیار خواهند داشت. از زمانی که برنامه «شاتل فضایی» (Space Shuttle) در سال 2011 متوقف شد، آمریکایی ها برای ارسال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین المللی (ISS) به راکت های روسی وابسته بودند، اما اکنون هم بخش خصوصی و هم بخش دولتی در این کشور می توانند سرنشینان خود را به ماه بفرستند.

«جیم مانسی» بنیانگذار آژانس مشاوره سیاستگذاری فضایی PoliSpace می گوید:

اینکه کشوری دو روش مختلف برای پرتاب انسان به کره ماه و اعماق فضا در اختیار داشته باشد، بسیار هیجان انگیز است.

با این حال، بیانیه اسپیس اکس اهمیت بیشتری دارد. شایعات حکایت از آن دارند که دولت جدید ایالات متحده در تصمیم خود برای قدم گذاشتن مجدد روی ماه کاملاً جدیست؛ چند تن از مشاورین اصلی دولت در بحث فضایی نیز قصد دارند از افزونگی و تکرار در این زمینه بپرهیزند: اگر دو سیستم پرتاب برای یک کار مشابه در اختیار دارید، به لحاظ منطقی باید از راکتی استفاده کنید که بهینه تر است.

بیانیه SpaceX هم نشان می دهد این کمپانی می تواند همان برنامه ناسا را با هزینه کمتر به اجرا درآورد و با اتمام موفقیت آمیز این مأموریت خطیر، اسپیس اکس به راحتی می تواند خودش را به عنوان جایگزینی مطمئن برای پروژه های دولتی معرفی نماید.

«فیل لارسن» مشاور رئیس جمهور سابق آمریکا در امور فضایی و نماینده سابق اسپیس اکس می گوید:

اعلام این پروژه در زمانی که دولت جدید قصد تجدیدنظر در برنامه های ناسا را دارد، بسیار به موقع و فرصت طلبانه به نظر می رسد، و نشان می دهد صنعت فضایی تجاری آمریکا علاوه بر ایستگاه فضایی بین المللی، مدارهای دورتر را نیز مد نظر قرار داده است.

البته به سختی می توان شباهت بین پروژه اسپیس اکس و ناسا را نادیده گرفت؛ هر دو مجموعه قصد دارند راکتی غول پیکر حامل کپسول مخصوص سرنشین های انسانی را به سمت ماه بفرستند. ناسا از راکت SLS و کپسول اوریون (Orion) برای این پرتاب استفاده می کند که بیش از یک دهه در دست توسعه هستند.

از سوی دیگر، اسپیس اکس با «فالکون هِوی» برای این برنامه آماده می شود که نسخه بزرگتری از فالکون 9 محسوب می گردد. این راکت پرقدرت هم هنوز به پرواز درنیامده، اما ایلان ماسک می گوید تابستان سال جاری شاهد نخستین پرواز فالکون هِوی خواهیم بود.

توریست های متمول فضایی سوار بر کپسول کرو دراگون (Crew Dragon) خواهند شد، که نسخه تغییر یافته ای از کپسول حمل بار دراگون اسپیس اکس محسوب می شود. این کمپانی، در قالب قرارداد با ناسا برای اجرای «برنامه خدمه تجاری» کپسول دراگون را تغییر داده تا فضانوردان را به ایستگاه فضایی بین المللی بفرستد. نخستین پرتاب «کرو دراگون» قبل از مأموریت کره ماه و برای ناسا صورت خواهد گرفت.

پروژه های ناسا و اسپیس اکس تفاوت های کلیدی نیز با هم دارند. زمانی که SLS تکمیل شود، قوی ترین راکت فضایی به شمار خواهد رفت. فالکون هِوی می تواند حدود 55 تن محموله را به مدار پایینی زمین (LEO) بفرستد، اما «سیستم پرتاب فضایی» ناسا قابلیت حمل 130 تن محموله را تا مدار LEO خواهد داشت.

اما در این میان، عامل هزینه بسیار تعیین کننده است. ناسا می گوید یک بار پرتاب SLS حدود 1 میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت، و تلاش می کنند این هزینه را تا جای ممکن کاهش دهند. از طرفی، فالکون هوی با هزینه بسیار کمتر یعنی حدود 90 میلیون دلار به فضا پرتاب می شود.

البته هنوز مشخص نیست هزینه ارسال این راکت ها به مأموریت ماه چقدر خواهد بود، اما واضح است که مأموریت اسپیس اکس بسیار کم هزینه تر از پرتاب مجموعه SLS و کپسول Orion تمام می شود.

پرتاب های ارزان قیمت، توجه بسیاری از افراد بانفوذ در دولت کنونی ایالات متحده را به خود جلب کرده، زیرا به عقیده آنها سازه های آژانس فضایی بیش از حد گران هستند. در زمان کمپین های انتخاباتی، «باب واکر» مشاور ترامپ در حوزه فضا از اعمال سیاست های جدید در این زمینه سخن گفت و اعلام کرد ناسا باید با شرکت های خصوصی وارد همکاری شود.

در واقع دولت ترامپ قصد دارد گزینه های مختلف برای اجرای یک پروژه، مثلاً سیستم های SLS و فالکون هِوی برای مأموریت ماه را شناسایی کرده و از بهینه ترین مورد برای اکتشافات فضایی بهره گیرد.

«چارلز میلر» که یکی از سیاستگذاران اصلی بخش فضایی دولت به شمار می رود، درخواست کرده مسابقه ای بین کمپانی های خصوصی و ناسا شکل بگیرد، تا برنده رقابت بین «فضای قدیم» و «فضای نوین» مشخص شود.

منظور از «فضای قدیم» رویکرد سنتی ناسا برای اکتشاف فضاست: برنامه هایی با بودجه سرسام آور و تحت نظارت دقیق آژانس فضایی در تمام مراحل طراحی و تولید. در مقابل «فضای نوین» به همکاری ناسا با بخش خصوصی اشاره دارد که از طریق آن، آژانس فضایی می تواند خدماتی را با هزینه کمتر از طریق کمپانی های خصوصی تأمین نماید، اما واضح است که کنترل کاملی بر روند طراحی و ساخت نخواهد داشت.

بنابراین اگر اسپیس اکس بتواند مأموریت ماه را قبل از ناسا، با هزینه بسیار کمتر و البته با موفقیت به اجرا درآورد، پاسخی دندان شکن به «فضای قدیم» خواهد داد و مهر تأییدی بر توانایی های بخش خصوصی و «فضای نوین» خواهد زد؛ اقدامی که می تواند سیاست های اجرایی آژانس فضایی در مأموریت های بعدی را به کل تغییر دهد.

«لارسن» می گوید:

این اقدام به تیم جدید ناسا نشان می دهد که روش های نوینی هم برای انجام عملیات در فضا وجود دارد. نمی دانیم آنها این همکاری را می پذیرند یا خیر، اما به هر حال فرصت ارزشمندی برای بخش خصوصی به وجود آمده که توانایی های خود را نشان دهند.

البته در هر صورت، بعید به نظر می رسد که پروژه SLS متوقف شود. هم SLS و هم Orion مورد حمایت گسترده کنگره و اتحادیه شرکت های فعال در این حوزه قرار دارند و بودجه هنگفتی را برای ادامه کار در اختیار گرفته است.

از طرفی، اسپیس اکس در اجرای پروژه ها با زمان بندی دقیق مشکل دارد. در آغاز قرار بود فالکون هِوی در سال 2013 یا 2014 برای نخستین بار به فضا پرتاب شود، اما برنامه بارها به تعویق افتاد و احتمالاً در سال 2017 بالاخره شاهد پرواز این راکت عظیم الجثه باشیم.

همچنین اگرچه اسپیس اکس می خواهد Crew Dragon را همراه با سرنشین در سال 2018 به فضا بفرستد، اما دیوان محاسبات ایالات متحده چندی پیش اعلام کرد این کپسول تا سال 2019 آماده پرتاب نخواهد بود. بنابراین شاید تأخیر در اخذ مجوز برای کپسول کرو دراگون باعث تعویق پروژه شود.

موضوع حیاتی دیگری که در اینجا مطرح است، بحث امنیت خواهد بود. طی دو سال اخیر، دو راکت اسپیس اکس منفجر شده اند، یکی از آنها در زمان پرواز و دیگری در حین سوختگیری قبل از پرتاب. کارشناسان فضایی بارها به طراحی راکت ها و به خصوص سیستم سوختگیری ایراد گرفته اند، و ناسا نیز می گوید تزریق سوخت به راکت سرنشین دار بسیار خطرناک است.

به هر حال، نمی توان کتمان کرد اسپیس اکس به قدری رشد کرده که اکنون رقیب ناسا شده و رقابت دوستانه آنها می تواند تأثیر عمیقی بر آینده اکتشافات بر جای بگذارد. ناسا دیروز حمایت خود را از پروژه اسپیس اکس اعلام کرد و تمام شرکای تجاری خود را هم به هدف گذاری جسورانه تشویق نمود. ایلان ماسک نیز به عنوان مدیرعامل اسپیس اکس، از ناسا تقدیر کرده و اعلام داشت شروع مأموریت ماه بدون حمایت مالی ناسا ممکن نبود.

پرتاب این دو توریست فضایی برای گردش دور کره ماه می تواند در نهایت به نفع ناسا باشد و آنها را از اجرای پروژه ای مشابه باز دارد، چون دیگر دلیلی ندارد زودتر از زمان بندی اصلی، مأموریتی سرنشین دار و پر هزینه را برای عملیاتی تکراری به اجرا درآورند و می توانند تمام انرژی و بودجه خود را صرف پروژه مریخ نمایند، یعنی همان چیزی که در ابتدا در نظر داشتند.

به هر تفسیر، اگر اسپیس اکس از پس مأموریت ماه برآید، تصویر روشنی از آینده سفرهای فضایی را در ذهن عموم مردم ثبت خواهد کرد و توریسم فضایی از مفهومی ناملموس به حقیقتی هیجان انگیز بدل خواهد شد.