زندگینامه دکتر فیروز نادری، از شیراز تا ناسا

فیروز نادری دانشمند ایرانی-آمریکایی بزرگی بود که تا قبل از بازنشستگی در سال ۲۰۱۶، بیش از سه دهه در ناسا کار کرد. او سمت‌های متفاوتی را در بخش‌های مختلف این سازمان داشت، اما بخش عمده‌ای از دوران حرفه‌ای خود را در آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا گذراند.

نادری در بسیاری از پروژه‌های رباتیک ناسا مشارکت داشت و همچنین رییس بخش کاوش‌های منظومه شمسی بود. در این متن به بررسی بیوگرافی یا زندگینامه دکتر فیروز نادری می‌پردازیم و اصالت، تحصیلات، و دوران حرفه‌ای او را مرور می‌کنیم.

تولد و تحصیلات فیروز نادری در ایران

فیروز نادری اصالت ایرانی دارد. او در پنجم فروردین 1325 (سوم مارس ۱۹۴۶) در شیراز به دنیا آمد. 4 سال بیشتر نداشت که پدر و مادرش از هم جدا شدند و او خاطره چندانی از مادرش به یاد ندارد. وی دوران کودکیش را در شیراز گذراند اما پس از پایان دوره ابتدایی به تهران نقل مکان کرده و مقطع دبیرستان را در پایتخت سپری کرد.

نادری مقطع دبیرستان را در یک مدرسه شبانه روزی در تهران سپری کرد. این مدرسه تحت مدیریت کشیشان ایتالیایی بود، درنتیجه، دکتر فیروز نادری می‌گوید که ارتباط چندانی با مردم ایرانی نداشت. آن‌ها تنها می‌توانستند روزهای جمعه از مدرسه خارج شوند و تا شب باید بازمی‌گشتند.

نادری می‌گوید یکی از استعدادهای او مدیریت بود. او از زمان کودکی در برنامه‌ریزی مراسم عروسی اعضای فامیل خود تخصص داشت و معمولاً هرجا در خانواده نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت بود، او را خبر می‌کردند. علاقه او به مدیریت و موضوعات فناوری و مهندسی باعث شد تا در دبیرستان رشته ریاضی-فیزیک را انتخاب کند.

مهاجرت فیروز نادری از ایران

یک هفته بعد از پایان دبیرستان، فیروز نادری از ایران خارج شد. او در ۱۸ سالگی، نزد یکی از خویشاوندان خود در لندن رفت. از آن‌جا که نادری در ایران در دبیرستان به‌زبان انگلیسی تحصیل می‌کرد و دوستانی آمریکایی و اروپایی داشت، به‌خوبی با زبان و محیط انگلیس خو گرفت.

او در پاییز ۱۹۶۴ به آمریکا رفت. قرار بود نادری در خانه خواهر ناتنی خود اقامت کند و پدرش پول زندگی فیروز را برای آن‌ها بفرستد. اما او یک هفته زودتر از چیزی که خواهرش انتظار داشت به نیویورک رسید و مجبور شد به‌تنهایی و بدون پول کافی در یک هتل اقامت کند؛ زیرا خانواده خواهر ناتنی‌اش برای سفر به شیکاگو رفته بودند. او می‌گوید روزی دو بار هات‌داگ می‌خورد و همان روزی که پولش کاملاً تمام شد، خواهرش به نیویورک بازگشت.

تحصیلات در آمریکا

نادری دورهٔ کارشناسی خود را در رشته برق در دانشگاه ایالتی آیووا گذراند. به‌علت تحصیل ریاضی در سطح بالا در دبیرستان تهران، نادری در درس‌های پایه چند ترم از هم‌سالان خود جلوتر بود. به همین دلیل توانست مدرک لیسانس خود را به‌سادگی و با موفقیت پشت سر بگذراند.

پدر او هزینه تحصیل در رشته برق را تأمین کرد، اما پس از آن، نادری مجبور شد یک سال و نیم کار کند تا برای ادامه تحصیل خود در مقاطع تکمیلی پول جمع کند. البته نمرات بالای نادری باعث شد تا سازمان پروژه‌های پژوهشی پیشرفته دفاعی آمریکا یا دارپا (DARPA) هزینه تحصیل در کارشناسی ارشد و دکتری او را بپردازد.

کارشناسی ارشد و دکترای خود را در سال‌های 1972 و 1976 در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به اتمام رساند. نکته جالب اینجاست که دقیقا در روز دفاع از پایان نامه دکترا دماغ ایشان می‌شکند:

ماجرا از این قرار بود که بعد از دانشگاه برای تماشای مسابقه بیسبال رفته بودم؛ یک دستم ساندویچ بود و دست دیگرم نوشیدنی که یکی از بازیکنان مشهور آن دوره به توپ ضربه زد که با برخود به دماغ من باعث شکستن آن شد

بازگشت دکتر فیروز نادری به ایران

نادری پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت. به‌علت داشتن مدرک دکتری، نادری توانست مدت سربازی خود را به شش ماه کاهش دهد. سپس در سازمان دولتی سنجش از دور ایران مشغول به‌کار شد.

نادری در این سازمان در سمت رییس فنی مشغول فعالیت شد. سازمان سنجش از دور ایران با پروژه لندست (Landsat) آمریکا قرارداد داشت. به این ترتیب، هنگامی که ماهواره‌های این پروژه از بالای ایران رد می‌شدند، اطلاعات خود را به ایستگاه‌های ایرانی ارسال می‌کردند. از این اطلاعات برای ارزیابی منابع طبیعی، مانند منابع آب سطحی و زمین‌های کشاورزی، استفاده می‌شد.

نادری به بالاترین رده‌ها در سازمان سنجش از دور ایران رسید. در سال ۵۷ (۱۹۷۹)، با مهاجرت بسیاری از مدیران رده بالای سازمان سنجش از دور ایران، دکتر فیروز نادری نیز مجبور شد ایران را برای همیشه با مقصد آمریکا ترک کند.

سال‌های ناسا

دکتر نادری در قریب به 37 سال فعالیت در ناسا وظایف مختلفی را بر عهده داشته است. او در سال 1979 به «آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا» (JPL) پیوست و در این سال‌ها در زمینه‌های مختلفی مثل مهندسی سامانه‌ها، توسعه فناوری، مدیریت برنامه و پروژه سامانه‌های ارتباط ماهواره‌ای، رصدخانه‌های سنجش از دور زمین، رصدهای اخترفیزیکی و سامانه‌های سیاره‌ای کار کرد. نادری بین سال های 1996 تا 2000 مدیر برنامه های «اوریجینز» بود که هدف از آن جستجوی سیاره شبیه به زمین در سامانه های سیاره ای بوده است.

وی بین سال های 2000 تا 2005 به سمت ریاست برنامه «اکتشاف مریخ» منصوب شد و در این مدت پرتاب موفقیت آمیز مدارگرد «ادیسه مریخ»، پرتاب کاوشگرهای مریخ نورد «روح» و «فرصت» و توسعه مدارگرد «شناسایی مریخ» را در کارنامه خود ثبت کرد. این موفقیت‌ها در شرایطی به دست آمد که پیش از ریاست دکتر نادری چندین مأموریت متوالی سازمان فضایی ناسا در پرتاب فضاپیما به سوی مریخ با شکست مواجه شده بود. او پس از اثبات توانایی های خود در برنامه «اکتشاف مریخ»، در سال 2005 به عنوان معاون تنظیم راهبردهای آزمایشگاه پیشرانش جت، وظیفه طراحی برنامه‌ها و راهبردهای استراتژیک را بر عهده داشت که تا 2011 نیز در این سمت باقی ماند.

در  سال 2011 وی به بالاترین پست دوران کاری خود دست یافته و به عنوان مدیرکل اکتشافات منظومهٔ خورشیدی در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا منصوب شد و تا سال 2016 که از سمت خود استعفا داد در همین پست مشغول به کار بود. او در نامه استعفایش خطاب به کارمندان ناسا نوشته بود که وقتی ۳۶ سال پیش به ناسا آمده، فکر می‌کرده تا زمانی که به این کار علاقه داشته باشد در سازمان باقی می‌ماند و به محض از بین رفتن علاقمندی آن را ترک می‌کند. ولی اکنون ۳۶ سال گذشته و نه تنها علاقه او از بین نرفته، بلکه بیشتر هم شده است.

بازنشستگی دکتر فیروز نادری

دکتر نادری پس از ترک ناسا تصمیم گرفت تجربیاتی را که طی 37 فعالیت در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا به دست آورده بود در زمینه‌های دیگر به کار بگیرد. او به استارتاپ‌های فضایی کمک می‌کرد و مشاوره می‌داد و به راهنمایی جوانانی که ابتدای کار حرفه‌ایشان هستند می‌پرداخت.

علایق و سرگرمی‌ها

دکتر نادری درباره سرگرمی های خود می‌گفت:

من از بودن در کنار خانواده و بستگانم در کالیفرنیا بسیار لذت می‌برم. علاوه بر این به تماشای مسابقات ورزشی دانشگاه کالیفرینای جنوبی نیز علاقه دارم. معمولا برای مطالعه اخبار و سرزدن به سایت Kodoom.com از اینترنت استفاده می‌کنم. گاهی اوقات مسابقات باشگاه بسکتبال «لس آنجلس لیکرز» را نیز تماشا می‌کنم.

جملات ماندگار دکتر فیروز نادری

• اکثر مردم فکر می‌کنند که ما کارکنان و مدیران ناسا از وجود بشقاب‌پرنده‌ها و موجودات فضایی اطلاع داریم اما به آن‌ها اطلاع نمی دهیم، در صورتی که این یک باور نادرست است.
• بسیاری فکر می‌کنند ناسا هرساله بودجه هنگفتنی را دریافت می‌کند، در صورتی که تنها 0.25% از بودجه فدرال آمریکا به ما می‌رسد.
• مشکلات علمی، فنی و مالی موانع سفر به مریخ هستند و با توجه به کاهش بودجه ناسا احتمالا تا سال 2050 این سفر محقق نمی شود.

جوایز و افتخارات دکتر فیروز نادری

• جایزهٔ درجه دو ویلیام راندولف لاولیس از جامعهٔ فضانوردی آمریکا (AAS) در سال 2010
• دریافت مدال افتخارِ جزیرهٔ اِلیس در سال 2005
• برندهٔ جایزهٔ لیبرال در سال 2004
• مدال رهبری برجستهٔ ناسا
• برنده بالاترین جایزه ناسا با عنوان مدال خدمت متمایز

سیارک نادری

در سال 2016 ناسا به پاس خدمات ارزنده دکتر نادری نام سیارک (5515) EL1 1989‎ که در منظومه شمسی قرار دارد، را به سیارک نادری تغییر داد. النور اف. هلین (Eleanor F. Helin)، اخترشناس آمریکایی، این سیارک را در سال ۱۸۹۸ کشف کرد. سیارک نادری در کمربند سیارکی میان مریخ و مشتری قرار دارد و قطری حدوداً ۱۰ کیلومتری دارد و هر ۴٫۴ سال یک بار دور خورشید می‌گردد.

مراسم اسکار 2017

پس از تصویب ممنوعیت ورود شهروندان ایران و شش کشور دیگر به آمریکا «اصغر فرهادی» کارگردان ایرانی نامزد جایزه اسکار در اعتراض به این ممنوعیت از سفر به آمریکا خودداری کرده و دکتر نادری و «انوشه انصاری» را به عنوان نمایندگان خود در این رویداد معرفی کرد.

در پایان این مراسم که با معرفی فیلم «فروشنده» فرهادی به عنوان برنده پایان یافت، سخنان اصغر فرهادی توسط انوشه انصاری خوانده شد.

سانحه و مرگ دکتر فیروز نادری

در یک اتفاق ناگوار، فیروز نادری در حین انجام کارهای روزمره خود دچار افت ضربان قلب شد. این مشکل قلبی باعث شد تا او از حال برود و با برخورد به دیوار از ناحیه گردن دچار آسیب شود. آسیب نخاعی باعث فلج‌شدن او شد و نادری تحت درمان‌های بیشتر قرار گرفت.

با این حال، درحالی که مراحل درمان او به‌خوبی سپری می‌شدند، دو هفته پس از بستری در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۴۰۲ (۹ ژوئن ۲۰۲۳) در بیمارستان درگذشت.

میراث فیروز نادری

دستاوردها و زندگی پرافتخار دکتر فیروز نادری او را به شخصیتی الهام‌بخش برای بسیاری از جوانان ایرانی و حتی آمریکایی تبدیل کرده است. او که خود نیز از این تأثیر خود آگاه بود، همواره سعی می‌کرد در فرصت‌های گوناگون به جوانان مشاوره و راهنمایی بدهد و آن‌ها را برای انجام کارها بزرگ تشویق کند.

در این نوشته سعی کردیم با مرور زندگینامه یا بیوگرافی دکتر فیروز نادری به ثبت میراث گران‌قدر او بپردازیم. این دانشمند برجسته ناسا که اصالت ایرانی داشت، حالا درتمام دنیا الگویی ارزشمند برای بسیاری از آن‌هایی است که رویای فضا و ناسا را در سر می‌پرورانند.