مروری بر سرگذشت توپولف T-144؛ برادر روسی کنکورد که پیش از آن متولد شد

بدنه‌ای صیقلی داشت، بال های مثلثی شکلش تا چشم کار می کرد در راستای افق کشیده شده بودند و مسافرانش می توانستند دیوار صوتی را با آن بشکنند. اما هر فرد دیگری که در خارج از اتحادیه جماهیر شوروی زندگی می کرد اگر خوش شانس بود صرفا می توانست حرکت آن را تماشا کند و امیدی برای سوار شدن بر آن نداشت. هواپیمایی که از آن صحبت میکنیم کنکورد محبوب و خواستنی نیست و توصیفاتی واقع گرایانه است از هواپیمای مافوق صوت توپولف Tu-144. این هواپیمای روسی پنجاه سال پیش نخستین پروازش را انجام داد و تنها رقیب جدی کنکورد محسوب می شد.

در جریان جنگ سرد کشورها می کوشیدند تا در عرصه تکنولوژی اولین باشند و در همین دوران بود که پروژه هایی نظیر فرود روی ماه و پرتاب ماهواره اسپاتنیک به مدار زمین تاریخ ساز شدند؛ لذا Tu-144 هم دستاوردی بی نظیر برای جماهیر شوروی محسوب می شد. قرار بر این بود که این هواپیما پنج ماه بعد از ورودش به ناوگان هوایی روسیه کنکورد را کنار بزند و دیوار صوتی را بشکند. اما موفقیت های Tu-144 صرفا به همان اولین بودن خاتمه شد. توسعه و ساخت هواپیما با عجله انجام شد و همین مساله نقص هایی جدی را در طراحی آن باقی گذاشت. از سوی دیگر سانحه مرگباری که در رویداد برترین های صنعت هوایی دنیا (در سال ۱۹۷۳ میلادی) گریبانش را گرفت در نهایت Tu-144 را به یکی از بزرگ ترین شکست های روسیه بدل کرد. در حالی که هواپیمای کنکورد برای مدت ۳۰ سال مسافران را جابجا می کرد Tu-144 در سال ۱۹۷۸ میلادی و بعد از تنها شش ماه حضور در حوزه سفرهای تجاری بازنشسته شد.

نخستین بار در اواخر دهه ۱۹۶۰ بود که شرکت های هواپیمایی وعده سفرهای تجاری با هواپیماهای مافوق صوت را به مسافران خود دادند و در همان سال ها بود (۳۱ دسامبر سال ۱۹۶۸) که هواپیمای Tu-144 به پرواز در آمد. شرکت هواپیماسازی بریتانیا با همکاری Aérospatiale فرانسه که بعدها نامش را به ایرباس تغییر داد در آن دوران مشغول ساخت نمونه های اولیه از کنکورد بودند و در سال ۱۹۶۶ بوئینگ رقابت طراحی آمریکا برای ساخت نخستین هواپیمای مافوق صوت این کشور را برد. گرچه تنها ۱۰ سال از عمر جت بوئینگ ۷۰۷ می گذشت، اما بسیاری باور داشتند که وعده شرکت سازنده آن برای پیمایش دنیا با سرعتی برابر با صوت بزودی رنگ واقعیت به خود می گیرد.

Tu-144 محصول دفتر طراحی توپولف بود و انجمن تولید هواپیمای Voronezh آن را ساخته بود. در آن زمان توپولف مهم ترین شرکت طراح هواپیما در اتحادیه جماهیر شوروی به شمار می رفت و پیشتر دومین جت دنیا به نام Tu-104، هواپیمای باری Tu-154 و بمب افکن Tu-95 را ساخته بود.

وقتی اولین Tu-144 از کارخانه خارج شد به قدری شبیه به کنکورد بود که ناظران غربی لقب کنکوردوسکی را به آن دادند (در آن زمان کنکورد هنوز تولید نشده بود و مراحل طراحی را طی می کرد). در ادامه اتهام جاسوسی صنعتی علیه شرکت سازنده مطرح شد اما طراحی پیکان شکل این هواپیما تنها ویژگی مشترکشان بود و مشخصات داخلی این پرنده با کنکورد تفاوت هایی فاحش داشت.

بزرگ تر، سریع تر اما ضعیف تر

Tu-144 نسبت به کنکورد حدودا ۳.۶۵ متر کشیده تر بود و فاصله میان رئوس بال های آن نیز ۳ متر بیشتر بود. این هواپیما ۱۴۰ نفر ظرفیت داشت و نسبت به رقیب خود ۲۰ صندلی اضافه تر برایش در نظر گرفته شده بود و می توانست در ارتفاعی بالاتر و با سرعتی بیشتر نسبت به کنکورد حرکت کند. (بیشینه سرعت Tu-144 برابر با ۲.۱۵ ماخ و بیشینه سرعت کنکورد ۲.۰۴ ماخ بود).

اما حرف از تکنولوژی می شد کنکورد نسبت به رقیب خود برتر بود. این هواپیما برد بیشتری داشت و طراحی اش به لحاظ ایرودینامیکی یک سر و گردن از رقیبش بالاتر بود. وزن کنکورد نیز ۲۲ تن نسبت به Tu-144 کمتر بود و در نتیجه مصرف سوخت کمتری داشت. به لطف کامپیوترهای به شدت پیشرفته ای هم که درداخل کابین خلبانی کنکورد تعبیه شده بود، شکل پره های موتور آن مرتبا و برحسب شرایط تغییر می یافت تا هوا به شکلی بهینه جریان پیدا کند.

هدایت Tu-144 در سرعت های پایین تر دشوارتر بود به نحوی که لازم بود باله های کوچکی در نزدیکی دماغه هواپیما که کانارد نام داشتند حین تیک آف و فرود از جای خود خارج شوند تا توان هواپیما بالا برود. و از آنجایی که این هواپیما فاقد ترمزهای کربن-پایه کنکورد بود تعدادی چتر هم به انتهای دم آن متصل شده بود تا بعد از فرود، سرعتش را پایین بیاورند.

نکته دیگر آنکه پس سوزها فرایند تیک آف کنکورد و رقیب روسی اش را بسیار پر سر و صدا می کردند با این حال اما سر و صدای داخل کابین Tu-144 حین پرواز هم به شدت آزاردهنده بود. علت سر و صدا اما صرفا موتورها نبودند و سیستم تهویه هوای هواپیما که نسبت به سیستم مورد استفاده در کنکورد در سطح پایین تری قرار داشت، بخش زیادی از سر و صدا را ایجاد می کرد (در هواپیماهای مافوق صوت وجود سیستم های تهویه هوا بسیار ضروری است زیرا در نبود آنها کابین به خاطر اصطکاک بدنه هواپیما با هوا به شدت داغ می شود).

برخی از هواپیماهای به نمایش در آمده در رویداد پاریس.

سانحه و پایان فعالیت

البته Tu-144 به مشکلات دیگری نیز دچار بود از جمله اینکه سیستم فشار موتورهایش مرتبا دچار اختلال می شدند با این حال اما بزرگ ترین شکست این هواپیما در سوم ژوئن ۱۹۷۳ میلادی و در جریان نمایشگاه هوایی پاریس رخ داد. از آنجا که پروازهای نمایشی در ارتفاع کم از جمله جذابیت های این رویداد به شمار می رفتند نمایندگان شوروی برنامه ریزی های سفت و سختی را انجام داده بودند تا پتانسیل های این هواپیما را به رخ بکشند و برتری اش را نسبت به کنکورد ثابت کنند.

بخش نخست پرواز طبق برنامه ریزی ها پیش رفت اما بعد از پرواز کم ارتفاعی که Tu-144 برفراز باند فرود انجام داد هواپیما کمی پیش رفت و به یکباره متوقف شد. بعد از آنکه هواپیما از حرکت ایستاد سقوطی سریع را تجربه کرد و به پس از سقوط روی یک روستا در آن حوالی از هم متلاشی شد. همه شش سرنشین هواپیما جان خود را در آن سانحه از دست دادند و هشت نفر دیگری هم که هواپیما روی سرشان افتاد در دم جان باختند.

بعد از سانحه چندین فرضیه در رابطه با علت آن مطرح شد که از تلاش خلبانان برای اجرای مانورهایی فراتر از حد توان هواپیما تا سعی آنها برای جلوگیری از برخورد با جت جنگنده میراژ را شامل می شد. علت هرچه که بود این سانحه برنامه سفرهای تجاری Tu-144 را چهارسال به تعویق انداخت و فضا را برای ورود کنکورد به عرصه سفرهای تجاری در سال ۱۹۷۶ باز کرد.

تصاویری از سقوط T-144 بر فراز روستایی در فرانسه

Tu-144 عاقبت در یکم نوامبر سال ۱۹۷۷ میلادی نخستین پرواز تجاری اش را انجام داد و مسیری دوساعته بین مسکو و آلما آتا (که حالا آلماتی قزاقستان خوانده می شود) را پیمود. پایین بودن تعداد مسافرها و خاطره تلخ سانحه مرگباری که این هواپیما در می سال ۱۹۷۸ میلادی پشت سر گذاشته بود مدیران خطوط هوایی روسیه را مجاب کرد که بنابر مصلحت در ژوئن سال ۱۹۷۸ این هواپیما را از خط خارج کنند. Tu-144 در کل ۵۵ سفر تجاری را انجام داد. تولید آن نیز تا سال ۱۹۸۳ رسما ادامه پیدا کرد تا اینکه بعد از ساخت ۱۶ فروند رسما خاتمه پیدا کرد.

نگاهی به داخل هواپیمای کنکورد

اما Tu-144 به کل هم کنار گذاشته نشد و در پروازهای تستی و علمی به صورت نوبه ای مورد استفاده قرار گرفت و حتی برای آموزش فضانوردان روسی هم از آن استفاده شد. بین سال های ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۷ میلادی ناسا از یک فروند هواپیمای Tu-144 برای از سرگیری تلاش هایش و احیای سفرهای هوایی مافوق صوت استفاده کرد و تا به امروز هم تلاش های این سازمان برای تحقق این امر ادامه دارد.

از آنطرف اما کنکورد که اغنیا و مشاهیر را به مقاصد خود می رساند دوران طلایی اش را سپری می کرد، تا اینکه بنابر دلایلی چون وقوع یک سانحه مرگبار و کشته شدن ۱۱۰ مسافر یکی از پروازهای آن، سر و صدای زیادش حین بلند شدن و هزینه بالای نگهداری، در سال ۲۰۰۳ برای همیشه در آشیانه آرام گرفت.  بوئینگ هم پروژه ساخت هواپیمای مافوق صوت خود را در سال ۱۹۷۱ پایان داد تا روی جامبو جت ۷۴۷ متمرکز شود. کنکورد هم به خاطر سانحه مرگباری که ۱۱۰ مسافر یکی از آنها را به کام مرگ کشاند و البته هزینه های بالای نگهداری از آن در سال ۲۰۰۳ میلادی به کار خود پایان داد.

امروز چندین شرکت و سازمان مختلف در سراسر دنیا از جمله ناسا در تلاشند تا امکانی را برای مردم فراهم کنند که بار دیگر این سفرهای بسیار سریع را تجربه نمایند. در عین حال اما اگر علاقمند هستید که یکی از این هواپیماهای Tu-144 را ببینید میتوانید سری به موزه های روسیه بزنید یا اگر گذرتان به آلمان افتاد یکی از آنها را در کنار کنکورد در موزه Technik ملاقات کنید.