سرنوشت نامعلوم ماهواره دوستی

۱۴ بهمن ماه، در مراسم روز فناوری فضایی اعلام شد که ماهواره دوستی در آینده‌ای نزدیک به فضا ارسال خواهد شد؛ ماهواره‌ای که هزینه‌های مالی پرتاب آن به گفته وزیر ارتباطات به مراتب کمتر از ماهواره‌های قبلی بوده است. اما در روزهای اخیر حواشی و شایعات مرتبط به این ماهواره و موفق یا ناموفق بودن فرایند پرتاب آن، بحث محافل علاقمندان به علم فضایی و همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی بوده است.

۱۵ بهمن ماه، وزیر ارتباطات بعد از اعلام خبر آمادگی پرتاب ماهواره دوستی، اذعان داشت برای راه‌اندازی این ماهواره منتظر نظر نهایی وزارت دفاع هستند: «ما در تهیه تصاویر ماهواره‌ای با محدودیت‌هایی مواجه هستیم و چاره‌ای نداریم جز این‌که روی پای خود بایستیم. جوانان ما دستاوردهایی در تولید ماهواره داشتند و ماهواره‌های مختلفی را تهیه کردند. منتظر نظر نهایی وزارت دفاع برای اعلام زمان نهایی در مدار قرار گرفتن ماهواره دوستی هستیم و به‌زودی خبرهای خوبی را خواهیم داد.»

اما خبر خوب قبلی وزیر درباره پرتاب ماهواره پیام تبدیل به خبر نه چندان خوبی شد چرا که «پیام» نتوانست در مدار قرار بگیرد. وزیر ارتباطات اما دوباره درباره یک خبر خوب گفته بود و تنها چند روز بعد از اعلام این خبر، شایعاتی از سوی رسانه‌های بین‌المللی درباره ناموفق بودن پروژه ماهواره دوستی منتشر شد.

تنها چند روز بعد از اظهارات جهرمی بود که شبکه ملی رادیوی آمریکا با استناد به تصاویر ثبت شده توسط شرکت پلنت واقع در سان فرانسیسکو ادعا کرد که پرتاب ماهواره دوستی ناموفق بوده است. «دیوید شمِرلِر»، محقق ارشد پژوهشی از موسسه مطالعات بین المللی میدلبری که این تصاویر را تحلیل کرده معتقد است: «حداقل چند اثر سوختگی در سکوی پرتاب می بینیم که نشان می دهد احتمالاً یک پرتاب اتفاق افتاده است.»

به گفته شمرلر احتمالاً راکت با موفقیت پرتاب شده اما ایران این موضوع را اعلام نکرده و در طول پرواز مشکلی برای ماهواره پیش آمده است. به عقیده او به نظر می رسد در نهایت قرار دادن ماهواره در مدار شکست خورده است. مایکل اللمن، یکی از اعضای ارشد دفاع موشکی در موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک آمریکا نیز در مصاحبه خبری خود اعلام کرد تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که این موشک تنها ده ثانیه پرواز کرده است.

اخبار پخش شده در رسانه‌های بین‌المللی با سکوت خبری در داخل کشور مواجه شد. یک هفته بعد از انتشار این خبر، نیویورک تایمز گزارشی تفصیلی‌تر منتشر کرد و در آن مدعی شد که آمریکا در برنامه‌های پرتاب ماهواره و موشک ایران اختلال ایجاد می‌کند. این روزنامه مدعی شد که این اطلاعات را از مقام‌های سابق و فعلی دولت آمریکا به دست آورده که به این روزنامه گفته‌اند این عملیات سری بخشی از تلاش آمریکا برای تضعیف نظامی ایران و ضربه به اقتصاد این کشور است:

«ارزیابی موفقیت این برنامه که تاکنون وجود آن علنی نشده بود، غیرممکن است. البته این عملیات جدید نیست و در زمان روسای جمهوری پیش از دونالد ترامپ، از جمله باراک اوباما هم وجود داشته است.»

باید بدانید که دونالد ترامپ نیز چند ماه قبل فرمان تشکیل فرماندهی فضایی را صادر کرده بود و قصد داشت تا سال 2020 نیروی فضایی جدیدی ایجاد کند. رئیس جمهور ایالات متحده در این باره گفته بود که می خواهد «هر نوع حمله موشکی به اهداف آمریکایی شناسایی و نابود شود؛ چه قبل یا بعد از پرتاب.» به گفته او مجموعه ای از سنسورها و رهگیرها، موشک هایی که از دولت هایی از جمله کره شمالی می آیند را سرنگون می کنند. برخی از منابع خبری ادعا می‌کنند که این برنامه جدید ترامپ و گزارش نیویورک تایمز دلالت بر این دارد که حدسیات مبتنی بر خرابکاری آمریکا در پروژه موشکی ایران بعید نیست؛ این شایعات وقتی قوت می‌گیرند که وزیر امور خارجه کشورمان نیز آنها را تایید می‌کند.

«محمد جواد ظریف» در گفت‌وگویی تفصیلی با شبکه ان بی سی دو تلاش نافرجام کشورمان در پرتاب ماهواره را تأیید کرده و گفته که این مسئله ممکن است به همان کمپین خرابکارانه آمریکایی مرتبط باشد که نیویورک تایمز از وجود آن خبر داده بود:

«کاملاً امکانش وجود دارد. البته ما هنوز نمی‌دانیم. باید این مسئله را به دقت بررسی کنیم.»

با این وجود اخبار ماهواره دوستی زمانی پیچیده‌تر می‌شود که یادمان بیاید چند روز قبل از اظهارات وزیر امور خارجه کشورمان، سردار قاسم تقی‌زاده، جانشین وزیر دفاع گفته بود که ماهواره دوستی با موفقیت پرتاب شده و در مدار هم قرار گرفته است. او صبح روز ۱۸ بهمن ماه در آیین یادواره 268 شهید شهرستان بردسیر خبر داد که تا چهار ماه آینده ماهواره مخابراتی طلوع نیز در مدار قرار خواهد گرفت:

«به همت دانشمندان ایرانی و توفیق الهی، شب گذشته موشک ماهواره بر سفیر، ماهواره دوستی را به مناسبت ایام دهه فجر به فضا پرتاب کرد و در مدار قرار داد. بزودی ماهواره مخابراتی طلوع نیز در مدار قرار می گیرد»

گفتنیست اکثر پرتاب‌های موفق به مدار LEO یا GEO یاHEO بعد از چند ساعت جزییات حرکت مداری‌اش توسط برخی سایت‌ها اعلام می‌شود تا توسط افراد مختلف قابل ردیابی باشد؛ امری که هنوز برای ماهواره دوستی رخ نداده است. محمدجواد جهرمی نیز در توییتی مبهم به کاربری که درباره ماهواره از او سوال کرده، پاسخی داده که این کلاف سردرگم را پیچیده‌تر می‌کند: «پاسخگو بودم، سکوت دوست داشتند».

برخی منابع خبری مدعی هستند که ویروسی شبیه به ویروس «استاکس‌ نت» در سیستم‌های این ماهواره نفوذ و در آن اختلال ایجاد کرده است و عده‌ای دیگر هم خبر از پرتاب موفقیت آمیز این ماهواره می‌دهند. هنوز مشخص نیست که دقیقا چه اتفاقی برای ماهواره دوستی رخ داده اما آنچه مسلم است  این است که سکوت رسانه‌ای در برابر آن راه حل درستی نیست چرا که یک حادثه عادی که می‌تواند تبدیل به تجربه‌ای برای تلاش‌های بعدی کند را تبدیل به یک بحران ملی می‌کند.

اگر فرض را بر عدم موفقیت پرتاب ماهواره بگذاریم باید گفت که ناموفق بودن پرتاب یک ماهواره در تمام فعالیت‌های موشکی کشورهای دنیا امری طبیعی است و اگر این اتفاق افتاده، می‌توان از آن درس گرفت تا در مراحل بعدی به موفقیت رسید. اگر هم فرض بر پرتاب موفقیت آمیز ماهواره است که چرا اطلاعات بیشتری درباره آن منتشر نمی‌شود؟ باید صبر کرد و دید که واکنش دولتمردان و مقامات کشوری درباره دادن پاره‌ای بیشتر از توضیحات درباره ماهواره دوستی چه خواهد بود.