آیا ماینینگ در ایران سوءاستفاده از برق ارزان است؟

ماینینگ یا استخراج رمزارزها در یک سال اخیر در ایران رشد چشم‌گیری داشته و پیش‌بینی می‌شود که رشد احداث فارم‌های استخراج بیت کوین افزایش داشته باشد. اکنون با توجه به استفاده از برق یارانه‌ای این سوال مطرح است که آیا بهره‌گیری از برق با قیمت فعلی برای ماینینگ، نوعی سوءاستفاده است؟

«همایون حائری»، معاون امور برق و انرژی وزیر نیرو اخیراً گفته است که اگر رشد مصرف ادامه پیدا کند وزارت نیرو ناگزیر به ایجاد تعرفه صادراتی برق، برای استخراج کنندگان بیت کوین خواهد بود. از سوی دیگر «امیر ناظمی»، رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز به دیجیاتو گفته است که استفاده از برق ارزان برای ماینینگ نوعی سوءاستفاده است و تعرفه باید تغییر کند.

چه شد که ماینینگ محبوب دل‌ها شد؟

رشد فارم‌های ماینینگ در یک سال گذشته آنقدر زیاد بوده که حالا مسئولان مختلف به دنبال تغییر تعرفه برق هستند. اما اساساً چرا ماینینگ بیت کوین در ایران انقدر محبوب شد؟ برای پاسخ به این پرسش در کنار قیمت برق می‌توان دو عامل اصلی را نام برد: دلار و ریال.

مسئله اینجاست که با احداث یک فارم، درآمد دلاری ایجاد می‌شود. از سوی دیگر صرفاً بحث درآمدزایی نیست، چرا که در یک سال و چند ماه اخیر، با رشد تصاعدی قیمت ارز، درآمد ارزی جذاب‌تر از همیشه شده است.

در صورتی که قیمت ارز تغییر نمی‌کرد، صرفاً بحث سودآوری از طریق ماینینگ مطرح بود اما اکنون درکنار سودآوری، درآمد دلاری باعث شده تا به قول معاون وزیر نیرو، استخراج بیت‌کوین آنقدر جذاب باشد که برخی از برق رایگان مراکز خاص نیز برای اینکار استفاده کنند.

صنعتی که هنوز صنعت نیست

«سعید خوشبخت»، فعال حوزه رمزارزها و مدیرعامل اریاتک در گفتگو با دیجیاتو اشاره می‌کند که برق یارانه‌ای برای صنایع در نظر گرفته شده تا اشتغال ایجاد شود اما اکثر صنایع قادر نبوده‌اند از این مزیت رقابتی استفاده کنند و همچنان تولیدات داخلی علی‌رغم انرژی ارزان، گران هستند. او اکنون درباره تغییر تعرفه برای صنعت ماینینگ می‌گوید: «آنچه بعضی مسئولان درباره تغییر تعرفه برق برای ماینینگ می‌گویند مثل این است که ما بگردیم، پنج صنعت پول‌ساز ایران را پیدا کنیم و تصمیم بگیریم مالیات و هزینه‌هایشان را بیشتر کنیم تا مبادا پول‌سازی زیادی داشته باشند.»

سوال اساسی‌تر اما اینجاست که با توجه به فقدان مجوز و فعالیت‌هایی که در این حوزه بیشتر زیرزمینی هستند، آیا امکان تعرفه‌گذاری برق برای ماینینگ وجود دارد؟ خوشبخت در پاسخ به این سوال می‌گوید: «از نظر من چنین امکانی وجود ندارد و راه‌حل‌های زیادی برای مخفی‌کردن چنین عملیاتی وجود دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم این است که حتی اگر تعرفه‌ بیشتری برای برق ماینینگ تعریف شود، در واقع برق صنعتی دو نرخی شده است و اینجاست که فساد به شکل مویرگی از طریق رشوه یا رانت گسترده می‌شود. چنین کاری، تکرار تجربه دلار ۴۲۰۰ تومانی است.»

تغییر تعرفه برق از آن تصمیماتی است که می‌تواند آینده ماینینگ را در ایران تغییر دهد؛ کشوری که برق ارزانش باعث شده تا سرمایه‌گذاری خارجی نیز وارد این حوزه شود. با این حال خوشبخت عقیده دارد که اگر تغییرات در حدی باشد که دیگر سرمایه‌گذاری را باتوجه به ریسک‌ها توجیه‌پذیر نکند، ایران دیگر انتخاب سرمایه‌گذاران نخواهد بود:

«ماینینگ در ایران مانند سایر کسب‌وکارها به شدت پر ریسک است. ایران از نظر قانون‌گذاری یکی از کشورهای پر ریسک محسوب می شود و به لحاظ بین‌المللی هم ریسک‌های خودش را دارد. کسانی برای کسب‌وکار وارد ایران می‌شوند که بتوانند درآمد قابل توجه بیشتری به دلیل ریسک‌های زیادی که می‌پذیرند، داشته باشند. اگر قرار باشد هزینه ماینینگ در ایران، ۶۰ درصد هزینه ماینینگ در سوئد باشد، کسی ایران را انتخاب نمی‌کند. کسانی که در ایران ماین می‌کنند در حال قمار هستند چون از نظر قانون‌گذاری و ریسک‌های مختلف مشخص نیست چه اتفاقی خواهد افتاد.»

همه این مسائل ما را به یک بحث دیگر می‌کشاند. اینکه آیا اساساً هنوز در ایران چیزی به نام صنعت ماینینگ وجود دارد یا خیر. شهریور سال ۹۷، «عبدالصمد فیروزآبادی» دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرده بود که در حال حاضر سیاست نهایی برای حوزه ماینینگ اعلام نشده اما در کارگروه‌های تخصصی مسئله استخراج و ایجاد مراکز مبادله رمز ارز به عنوان صرافی در دستور کار بوده. او در همین رابطه به ایبنا گفته است: «مسئله‌ای که در این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است به موافقت و پذیرفتن تمامی نهادهای ذیربط از جمله وزارت ارتباطات، بانک مرکزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو و همچنین وزارت امور اقتصادی و دارایی مبنی بر شناسایی و دسته بندی استخراج ارزهای رمزنگار به عنوان صنعت ماینینگ رمز ارز اشاره داشت.»

سپس شاهد انتشار این ویدیو از سوی صداوسیما بودیم که به نقل از دبیر شورای عالی فضای مجازی می‌گفت که ماینینگ به عنوان صنعت شناخته شده است:

با این حال هنوز هیچ دستورالعمل یا بخش‌نامه‌ای در کشور نشان نمی‌دهد که فارم‌های ماینینگ باید از کجا مجوز دریافت کنند. سعید خوشبخت از سوی دیگر می‌گوید که اساساً هنوز از نظر حاکمیت چیزی به نام صنعت ماینینگ وجود ندارد: «این در حالیست که اگر ماینینگ صنعت باشد می‌شود مانند دیگر صنایع برایش مجوز صادر کرد و آن زمان حاکمیت می‌تواند تصمیم بگیرد که در هر منطقه چند مجوز فارم ماینینگ می‌تواند وجود داشته باشد و از طرفی مالیاتش را هم بگیرد. در نهایت وزارت صنعت و معدن است که باید مجوز بهره‌برداری بدهد.»

او در پاسخ به این سوال که در چنین حالتی و با توجه به منابعی که وزارت نیرو می‌گوید محدود است، تکلیف تقاضای بالای برای مجوز چه می‌شود، می‌گوید:

«در این حالت می‌شود طرحی داد که نیروگاه خصوصی تاسیس شود. برای تولید برق، گاز از وزارت نفت با مبلغ فعلی خریداری شود، برق تولید شود و از آن برای فارم ماینینگ استفاده شود و در نهایت مالیات صنعت ماینینگ هم پرداخت شود. اگر کسی مشکلی با این مسئله ندارد، این یک راه‌حل قابل انجام است. اما اگر چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود، چرا برق باید به نرخی که می‌گویند خریداری شود؛ به نرخی که کشور هیچ‌وقت در هیچ‌جا نتوانسته‌ آن را بفروشد.»

همه می‌خواهند باشند

آخرین تلاش‌ها برای به رسمیت شناختن ماینینگ به عنوان یک صنعت، بررسی آن در کمیسیون اقتصادی دولت و سپس ورود طرح پیشنهادی به هیات وزیران در روز ۱۹ خرداد یعنی هفته گذشته بود اما آنطور که رییس سازمان فناوری اطلاعات می‌گوید، این طرح در هیات وزیران رای نیاورده و دوباره به کمیسیون برگردانده شده است.

«حجت عباسی»، مدیرعامل اینتلاویژن و مشاور شورای عالی فضای مجازی در گفتگو با دیجیاتو و در پاسخ به این سوال که چرا تبدیل ماینینگ به صنعت علی‌رغم اظهارنظرهای به ظاهر قطعی، نهایی نمی‌شود، گفت:

«نهادهای مختلفی خودشان را در این حوزه صاحب‌نظر می‌دانند و حاضر نیستند با هم کنار بیایند. مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد که ماینینگ صنعت است اما این انتظار وجود داشت که آن را بخشنامه کند و وزارت صنعت، معدن و تجارت را مسئول صدور مجوز شناسایی کند. اما نهادهای مختلفی در حوزه مقررات‌گذاری ورود کرده‌اند و به همین دلیل کار با تاخیر پیش می‌رود. اینطور نیست که کسی نخواهد ماینینگ رسماً صنعت شود، مشکل صرفاً در تعداد بالای نهادها و سازمان‌های تصمیم‌گیرنده است. همه این‌ها در حالی است که میزان برق مصرفی در ماینینگ بسیار شفاف‌تر از سایر صنایع است و می‌توان گفت که به ازای حجم برق دریافتی یک فارم چقدر استخراج انجام داده است و مالیات آن چقدر باید باشد.»

او اعتقاد دارد که اکنون دولت نسبت به حوزه کریپتوکارنسی و ماینینگ نگاه مثبتی ندارد و از سوی دیگر کسی در شرایط فعلی نمی‌تواند پاسخ دقیقی به این سوال دهد که آیا ماینینگ با برق ارزان به نفع کشور است یا سوءاستفاده از برق یارانه‌ای. او در همین رابطه می‌گوید: «این یک پرسش سخت است و باید بررسی‌های زیادی در رابطه با آن انجام شود. باید دید آیا ما امروز در بازار فروش انرژی، مشتری داریم و با چه قیمتی حاضر هستند آن را از ما را بخرند؟ مسئله دیگر این است که انرژی ما مانند گاز یا نفت تا چند سال دیگر مشتری دارد؟ آنچه می‌دانیم این است که تا چند سال آینده منابع فسیلی به شکل جهانی مشتری نخواهد داشت و اکنون به دلیل نوع روابط ما با دنیا، همین امروز هم مشتری قابل توجهی نداریم. باید بررسی شود که ما در کشور خودمان با استفاده از انرژی که داریم در کدام صنایع موفقیت بیشتری داشته‌ایم. زمانی که بتوانیم به این سوالات پاسخ دهیم، که البته پاسخ به آنها در بیشتر موارد روشن است، می‌توانیم نتیجه‌گیری درست‌تری داشته باشیم.»

عباسی می‌گوید امروز صنعتی در کشور وجود ندارد که برق یارانه‌ای را دریافت کند و در بازه زمانی یک سال الی یک و نیم سال بتواند بازگشت سرمایه داشته باشد. به عقیده او صنایعی که از انرژی استفاده می‌کنند بازگشت سرمایه مناسبی نسبت به ماینینگ ندارند: «به همین دلیل اینکه گفته شود ماینینگ سوءاستفاده است، توجیه ندارد. شاید از این جهت بتوان گفت سوءاستفاده است که امروز ابزاری برای دریافت مالیات وجود ندارد یا اساساً این کار رسماً به عنوان صنعت شناخته نشده که بتوان از آن مالیات دریافت کرد. همان تعرفه‌ای که برای صنایع دیگر محاسبه شده باید برای این صنعت هم در نظر گرفته شود چراکه این صنعت به شدت بهره‌وری بالاتری نسبت به دیگر صنایع دارد و کالایی هم که تولید می‌کند بسیار بیشتر از پلاستیک و ظروف یک‌بار مصرف به درد کشور می‌خورد.»

او اعتقاد دارد که تغییر تعرفه برای ماینینگ باعث شدت گرفتن فعالیت‌های زیرزمینی در این حوزه خواهد شد و این خود مشکلات تازه‌ای را به وجود می‌آورد و از سوی دیگر، این فرآیند با فرار مالیاتی به کارش ادامه خواهد داد، در حالی که تعرفه باید به گونه‌ای اصلاح شود که ماینینگ خانگی صرفه اقتصادی نداشته باشد.