چرا خفاش عامل انتقال بسیاری از بیماری‌های مرگبار است؟

خفاش ها در طول تاریخ ناقل بیماری های خطرناکی به انسان بوده اند که هزاران نفر را به کام مرگ فرستاده است. این اواخر از آنها به عنوان مظنونان اصلی ناقل ویروس کرونا نام برده می شود اما سوال اینجاست که چرا این ویروس های مرگبار روی خود خفاش ها تاثیری ندارد؟

خفاش ها با بیش از ۱۴۰۰ گونه مختلف ۲۰ درصد از کل جمعیت پستانداران را شکل داده و هر گوشه از دنیا را به اشغال خود آورده اند. این شکارچیان غالبا شب زی نسبت به جثه کوچکشان عمری بسیار طولانی دارند که گاهی به ۴۰ سال هم می رسد.

خفاش ها در قیاس با جوندگان از نظر تنوع نژادی و تعداد حرفی برای گفتن ندارند اما ویروس های مرگباری را با خود حمل می کنند که با ایجاد بیماری های مرگباری نظیر سارس، مرس، ابولا، ماربورگ ویروس کرونا یا Covid-19 باعث مرگ هزاران نفر شده است. سوال اینجاست که چه چیزی به خفاش ها اجازه می دهد علی رغم همراه داشتن چنین ویروس هایی بیمار نشوند؟

دانشگاه UC Berkeley برای پی بردن به جواب این سوال اخیرا پژوهشی را صورت داده که از قدرت های خارق العاده خفاش ها در میزبانی از ویروس حکایت دارد. «مایک بوتس»، اکولوژیست و محقق این پژوهش در این باره می گوید:

سرایت ویروس های متعدد از خفاش ها یک مساله تصادفی نیست. هرچند ما قرابت چندانی با این جانوران نداریم اما سیستم ایمنی خاص آنها به گونه ای عمل می کند که توانایی بیماری زایی بسیاری را ایجاد می کند.

ویروس ها برای تکامل و تکثیر به بهترین شکل نباید میزبان خود را سریع از بین ببرند. هرچه میزبان سریعتر از بین برود، آنها هم شانس زیادی برای زنده مانده نخواهند داشت.

محققان در این پروژه برای بررسی نحوه تکامل ویروس ها در حضور سیستم های ایمنی، سه خط سلولی را از دو خفاش و یک میمون سبز آفریقایی درمعرض ویروس تب خونی قرار داده اند. نتیجه آزمایش از تفاوت های چشمگیر میان نحوه واکنش سیستم ایمنی این جانداران به ویروس حکایت دارد. در حالی که خط سلولی میمون به سرعت تحت تاثیر تکثیر ویروس قرار گرفت، سیستم ایمنی خفاش ها آرایش محافظتی مستحکمی به خود گرفت.

خفاش اول که از نوع «روباه پرنده مشکی» استرالیایی بود از یک سامانه ایمنی قوی برخوردار است که بلافاصله تولید مولکول های «انترفرون آلفا» را شروع کرد تا به عنوان سیگنال هشدار، خبر حمله را به سلول های دیگر مخابره کرده و به آنها دستور اختلال در روند تکثیر ویروسی را برساند.

در نتیجه این آرایش دفاعی روند رشد ویروس در خط سلولی تا حد زیادی کند شد اما نکته جالب اینجاست که واکنش به حدی نیست که ویروس کاملا از بین برود بلکه اجازه زنده ماندن در حدی کنترل شده را به آن می دهد. در این شرایط ویروس به حیات خود ادامه داده و ویرولانس یا بیماری زایی را به سطحی می رساند که در صورت سرایت به دیگر ارگانیسم ها توانایی از پای درآوردن آنرا دارد. «کارا بروک»، محقق اصلی پروژه در این باره می گوید:

واکنش شدید سیستم ایمنی از آلوده شدن سلول ها به عفونت ویروسی جلوگیری می کند در نتیجه حتی تکثیر ویروس هم نمی تواند به میزبان صدمه بزند. با این وجود زمانی که ویروس به انسان سرایت می کند به خاطر فقدان چنین سازوکار ضد ویروسی آسیب های زیادی رخ می دهد.

اما خفاش ها این سطح از ایمنی و مصونیت را از کجا آورده اند؟ فعالیت ایمنی شدید در پستانداران باعث انتشار رادیکال های آزاد می شود که بخشی از مکانیزم دفاعی بدن در برابر ورود عناصر بیگانه از جمله ویروس و باکتری هستند. مشکل اینجاست که گاهی اوقات این رادیکال در اثر فعالیت شدید منتشر شده و به عنوان مهاجم به سلول های خودی حمله می کند، بنابراین ارگانیسم ها باید به شکلی موثر آنها را سرکوب کنند.

خفاش ها به عنوان تنها پستاندار پرنده فعالیت جسمانی شدیدی دارد اما سیستم ایمنی آنها به خوبی از پس مدیریت التهاب های حاد ناشی از نرخ متابولیسم بالای لازم برای پرواز برمی آید. دانشمندان بر این باورند که توانایی خفاش ها در متعادل سازی واکنش های سیستم ایمنی و سرکوب مطلوب التهابات اجازه پرواز را به آنها می دهد. با این حال بروک تاکید می کند که شبیه سازی سیستم ایمنی خفاش در انسان باعث آسیب به بدن ما می شود.