اجاره‌نشینی دیجیتال؛ پدیده‌ای که باعث می‌شود مالک حقیقی محتویات دیجیتال نباشید

میزان مالکیت مدیای فیزیکی طی حداقل دو دهه اخیر با کاهش بسیار چشمگیر همراه بوده. فایل‌های دیجیتالی امروز به جایگزینی برای سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌ها تبدیل شده‌اند و اکثر فروش بازی‌های ویدیویی هم در فضای آنلاین اتفاق می‌افتد.

با این همه، بسیاری از ما داریم متوجه می‌شویم که احتمالا مالک حقیقی محصولاتی نیستیم که دیجیتالی تهیه کرده‌ایم. از فیلم‌هایی که بابت‌شان پول داده‌اید و ناگهان از کتابخانه‌های آنلاین حذف می‌شوند تا بازی‌هایی که گرفتار کلاف سردرگم DRM (مدیریت حقوق دیجیتال) شده‌اند، همه‌چیز اینطور به نظر می‌رسد که ما درون نوعی «اجاره‌نشینی دیجیتال» گیر افتاده‌ایم که دسترسی‌مان به محتویاتی که قانونی خریدیم‌شان را محدود می‌کند.

اجاره‌نشینی دیجیتال چیست؟

یکی از آخرین موارد این موضوع مربوط به آمازون است و اجازه‌ای که این شرکت به خود می‌دهد تا دسترسی به محتویات ویدیویی خریداری شده را ابطال کند. یکی از مشتریان این شرکت که از چنین اتفاقی خشمگین شده، اخیرا پرونده‌ای قضایی علیه آمازون تشکیل داده و می‌گوید گزینه «خرید - Buy» در سرویس Prime Video، عملا تبلیغات گمراه‌کننده است.

برخلاف بسیاری از سرویس‌های استریم دیگر، پرایم ویدیو نه‌تنها به شما اجازه می‌دهد در ازای اشتراکی ماهانه به محتویاتی دست‌چین شده دسترسی داشته باشید، بلکه می‌گذارد فیلم‌ها و سریال‌های دلخواه‌تان را اجاره کنید و بخرید. آمازون به وضوح به قابلیت خرید فیلم اشاره می‌کند و قیمت‌گذاری‌ها هم به گونه‌ای هستند که هرگونه تردید را از بین می‌برند.

فیلم‌های جدید معمولا قیمتی میان ۹.۹۹ تا ۱۴.۹۹ دلار دارند. بیایید فیلم Alita Battle Angel را به عنوان مثال در نظر بگیریم. این فیلم در سال ۲۰۱۹ منتشر شد و خرید نسخه دیجیتالی و HD آن ۱۴.۹۹ دلار هزینه دارد، آن هم در حالی که دی‌وی‌دی همین فیلم را با قیمتی بسیار مشابه می‌توان در آمازون یافت.

بنابراین کاملا منطقی است که تصور کنید به محض خرید فیلم -چه دیجیتالی و چه نه- آن محصول برای همیشه مال شما خواهد بود. مشتری شاکی از آمازون هم چنین تصوری با خود کرده بود.

با این همه، گویا قوانین چیز دیگری می‌گویند. بنابر مقررات استفاده از سرویس‌های آمازون، این شرکت به شما اجازه می‌دهد که دسترسی «غیر انحصاری، غیر قابل انتقال، غیر قابل انتشار و محدود در بازه تماشای محتوا» داشته باشید و «از آن به صورت غیر تجاری و شخصی استفاده کنید».

کمپانی غول خرده‌فروشی ضمنا این را اضافه می‌کند که «اگر محتوای دیجیتالی خریداری شده در آینده برای دانلود یا استریم در دسترس نباشد» مسئولیتی نمی‌پذیرد. به عبارت دیگر، شما در حال خرید یک محصول نیستید، شما خیلی ساده «جواز» تماشای فیلم را روی پلتفرم آمازون دریافت کرده‌اید که آن هم ممکن است در هر زمان باطل شود.

می‌پرسید این اتفاق چه تفاوتی به قطع دسترسی به آهنگ‌های دانلود شده در اسپاتیفای، بعد از اتمام اشتراک پریمیوم دارد؟ تفاوت اینست که در سرویس‌های اشتراکی نظیر نت‌فلیکس، اسپاتیفای و ایکس باکس گیم پس، شما هزینه‌ای مشخص را در ازای دسترسی به کاتالوگی مشخص می‌پردازید.

استفاده از این سرویس‌ها بیشتر از اینکه شبیه به خرید کردن باشد، شبیه به اجاره کردن است و این موضوع از همان ابتدا با شفافیت هرچه تمام‌تر به مشتری بازگو می‌شود. وقتی شما یک دکمه «خرید» در سایت‌تان تعبیه می‌کنید، به نظر بسیار شرورانه می‌رسد که بگویید افرادی که یک محصول را با هدف نگه داشتن خریده‌اند، در واقع مالک محتوا نیستند.

حتی اگر هم با ارفاق چنین رویکردی را قانونی در نظر بگیریم، باز هم با یکی از برجسته‌ترین مثال‌های رفتارهای ضد مصرف‌کننده طرف هستیم.

بدترین متخلفان

البته که آمازون در استفاده از این رویکرد تنها نیست. خرده‌فروشی‌های آنلاین بازی وقتی صحبت از اجاره‌نشینی دیجیتال باشد، جزو بدترین متخلفان این حوزه به شمار می‌روند. تقریبا تمام بازیگران بزرگ این حوزه مانند استیم، اوریجین و اپیک گیمز استور علی‌رغم تعبیه دکمه «خرید» به شما اجازه نمی‌دهند که صاحب بازی‌های خریداری شده باشید.

توافق‌نامه مشترک استیم برای مثال به وضوح اعلام می‌کند که «محتویات و سرویس‌ها لایسنس می‌شوند، نه فروخته. لایسنس شما به معنای مالکیت بر محتوا و سرویس‌ها نیست». اپیک گیمز استور هم همین رویکرد را با زبانی لطیف‌تر در پیش گرفته: «اپیک ممکن است به کمک سرویس‌هایش به شما اجازه دهد که لایسنس نرم‌افزارها و سرویس‌ها را از طریق اکانت اپیک‌تان خریداری کنید».

این یعنی اگر این فروشگاه‌های آنلاین تصمیم بگیرند بازی مورد علاقه شما را از کتاب‌خانه محصولات‌تان حذف کنند، تقریبا هیچ کاری از دست شما ساخته نیست: چه قانونی و چه هر چیز دیگر. ابزارهای DRM یا مدیریت حقوق دیجیتال از سوی دیگر می‌توانند باعث شوند که حتی وقتی بازی را روی کامپیوترتان نصب دارید هم قادر به اجرا و تجربه‌اش نباشید. در بدترین حالت ممکن، اگر این فروشگاه‌های آنلاین تعطیل شوند دیگر به هیچکدام از محتویاتی که برایشان پول داده‌اید دسترسی نخواهید داشت.

سوالی که باید بپرسیم اینست که چرا این رویکرد همچنان رواج دارد؟ یک خرده‌فروشی فیزیکی نمی‌تواند ادعا کند که شما لایسنس لباس‌هایش را خریده‌اید و بعد به درب منزل‌تان بیاید تا جنس فروخته شده را پس بگیرد. بنابراین چرا وقتی نوبت به محصولات دیجیتال می‌رسد با چنین استاندارد دوگانه‌ای روبه‌رو می‌شویم؟

پولی که صرف خرید این محصولات می‌کنید هیچ تفاوتی با پولی که بابت لباس می‌پردازید ندارد. فقط به خاطر اینکه فایل یک بازی محصولی فیزیکی به حساب نمی‌آید، نباید به این معنا باشد که شما مجبور به کناره‌گیری از حقوق مالکیت کامل هستید.

برای خاتمه اجاره‌نشینی دیجیتال چه می‌توان کرد؟

خب، همه این‌ها را ما می‌رساند به اینکه برای حل مشکل چه می‌توان کرد؟ در حال حاضر شاهد چندین پیش‌نویس قانونی هستیم که مستقیما مالکیت محصولات دیجیتالی را هدف قرار داده‌اند. برای مثال «سیاست فروش نخست» که بر حق بازنشر و و بازفروش محصولات دلالت دارد، همچنان در ایالات متحده محدود به محصولات فیزیکی است. با این همه در اتحادیه اروپا شاهد حرکاتی ساختارشکن‌تر بوده‌ایم.

اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی، دادگاه عالی پاریس فرمان داد که شرکت والو (سازنده سرویس استیم) باید به کاربران اجازه دهد که بازی‌های خود را مجددا بفروشند. بنابر رای دادگاه، ممانعت از این کار مصداق زیر پا گذاشتن قوانین اتحادیه اروپا است که اجازه گردش آزاد محصولات را درون اتحادیه می‌دهد. والو در حال حاضر مشغول بررسی پرونده است.

رای این دادگاه نشان‌دهنده تعهد فرانسه به رفتار مساوی با محصولات فیزیکی و محصولات دیجیتالی است. اما گام‌های بیشتری باید برداشته شود - چه در اتحادیه اروپا و چه در دیگر نقاط جهان. خرده‌فروشی‌های آنلاین نباید وقتی مشغول اعطای لایسنس هستند مجاز به استفاده از عبارت «خرید» باشند.

این خرده‌فروشی‌ها یا باید فروش لایسنس را همانطور که اتفاق می‌افتد به مشتریان اعلام کنند یا تنها قادر به فروش محصولات دیجیتالی خاصی باشند که استفاده از آن‌ها متکی بر پلتفرم‌هایشان نیست. در کمترین حالت، کمپانی‌ها باید پول محتویاتی که دیگر در دسترس نیستند را استرداد کنند.

اما مصرف‌کنندگان هم یک وظیفه مهم دارند. ما باید شروع به مطالعه توافق‌نامه‌های کاربر نهایی، شرایط استفاده و قوانین حریم شخصی کنیم. این گامی مهم برای درک چیزیست که داریم می‌خریم و گامی مهم برای پایان دادن به اجاره‌نشینی دیجیتال. اگر ما از مشکل باخبر نباشیم، نمی‌توانیم خواستار تغییر شویم.