ماجرای علاقه فراوان مصریان باستان به گربه‌ها: آیا گربه‌ها از آسمان آمده‌اند؟

مصریان باستان به علاقه داشتن به هر چیزی مربوط به گربه‌سانان شهره‌اند و در ساخت دست‌سازه‌هایی با مضمون گربه کم نگذاشته‌اند، از مجسمه‌هایی با ابعادی بزرگتر از حالت طبیعی گرفته تا جواهراتی پیچیده، که از هزاران سال پیش و زمانی که فراعنه بر نیل فرمانروایی می‌کردند باقی مانده است.

مصریان باستان، گربه‌های بی‌شماری را مومیایی می‌کردند و حتی نخستین گورستان حیوانات خانگی شناخته شده را هم به وجود آورده‌اند. گورستانی به قدمت حدود دو هزار سال که دربرگیرنده گربه‌هایی است با قلاده‌های آهنی و مهره‌دار!

اما چرا گربه‌ها آنقدر در مصر باستان ارزش داشتند؟ چرا طبق گفته‌های هرودوت، مورخ یونانی، مصریان ابروهای خود را به نشانه احترام می‌تراشیدند تا برای از دست دادن گربه خانوادگی خود سوگواری کنند؟

با توجه به نمایشگاهی که در سال 2018 در موزه ملی هنرهای آسیایی «اسمیتسونین» (Smithsonian National Museum of Asian Art) در شهر واشنگتن دی‌.سی و درمورد اهمیت گربه‌ها در مصر باستان برگزار شد، می‌دانیم که بخش زیادی از این احترام به آن دلیل است که مصریان باستان فکر می‌کردند خدایان و حاکمانشان خصوصیاتی شبیه به گربه‌ها دارند. به خصوص که گربه‌ها دارای دو نوع خلق و خو بودند- از یک طرف می‌توانند محافظ و وفادار باشند و از طرف دیگر می‌توانند سرسخت، مستقل و خشن به نظر آیند.

برای مصریان باستان، این ویژگی‌ها باعث می‌شد تا گربه‌ها موجوداتی خاص و شایسته توجه به نظر برسند. همین، ممکن است توضیح‌دهنده آن باشد که چرا مصریان مجسمه‌هایی گربه‌مانند ساخته‌اند. ابوالهول بزرگ جیزه، بنایی به طول هفتاد و سه متر که صورتی به شکل انسان و بدنی به شکل شیر دارد، احتمالا مشهورترین نمونه از چنین بناها و مجسمه‌هایی است.

همچنین، الهه قدرتمند، «سخمت» (Sekhmet) نیز با سری از شیر روی بدن یک زن به نمایش درآمده است. او به عنوان خدایی محافظ، به خصوص هنگام لحظات گذار، شامل طلوع و غروب شناخته می‌شد. الهه‌ای دیگر، «باستت» (Bastet) نیز اغلب به صورت شیر یا گربه نشان داده می‌شد و مصریان باستان باور داشتند که گربه‌ها برای او مقدس هستند.

با توجه به تحقیقات انجام شده در کالج دانشگاهی لندن (University of College London)، از دیگر دلایل علاقه به گربه‌ها، احتمالا توانایی آن‌ها در شکار موش و مار بود. مصریان باستان به قدری این جانوران را مورد ستایش قرار می‌دادند که فرزندان خود را به نام این گربه‌سانان نام‌گذاری می‌کردند. از جمله این نام‌ها، Mitt (به معنی گربه) برای دختران است. دقیقا مشخص نیست که گربه‌های اهلی کِی در مصر پدیدار شدند، اما طبق گزارشی از «لایو ساینس»، می‌دانیم که باستان‌شناسان تدفین‌هایی متعلق به گربه‌ها و بچه گربه‌هایی به قدمت  3800 سال پیش از میلاد پیدا کرده‌اند.

با این حال، تحقیقات بسیاری نشان می‌دهد که این علاقه زیاد همیشه از روی مهربانی و یا شیفتگی نبوده است و شواهدی وجود دارد مبنی بر خواسته‌های بدخواهانه مصریان باستان در مواجهه با گربه‌سانان. احتمالا بین سال‌های 700 پیش از میلاد تا 300 بعد از میلاد، صنایعی وجود داشت که تماما به پرورش میلیون‌ها بچه گربه اختصاص یافته بود تا پس از کشتن و مومیایی کردن، آن‌ها را در کنار مردم دفن کنند.

در مطالعه‌ای که سال گذشته در ژورنال Scientific Reports منتشر شد، محققان به انجام سی‌تی اسکن روی جانوران مومیایی شده، شامل یک گربه پرداختند. این تحقیق باعث شد تا پژوهشگران بتوانند نگاهی جزئی و دقیق روی ساختار اسکلتی این جانور و موادی که در روند مومیایی شدن آن استفاده شده است، داشته باشند.

پس از بررسی نتایج مشخص شد که این جانور، بسیار کوچک‌تر از آن است که تصور می‌شد. یکی از نویسندگان این تحقیق، ریچارد جانستون، استاد دانشگاه سوانزی انگلستان می‌گوید: «گربه بسیار جوانی بود، اما قبل از انجام دادن اسکن‌های لازم متوجه آن نشده بودیم، چراکه بخش زیادی از مومیایی (حدود پنجاه درصدش) را لفاف آن تشکیل می‌داد و وقتی آن را روی صفحه نمایش دیدیم، متوجه شدیم که این گربه هنگام مرگ بسیار جوان بوده است.» وقتی گردنش عمداً شکسته شد، کمتر از پنج ماه سن داشت.

جانستون اضافه می‌کند: «قربانی کردن گربه‌ها چیز نادری نبوده است. گربه‌ها اغلب به همین هدف تربیت می‌شدند. این هدف کاملا صنعتی بوده و حتی زمین‌هایی نیز به فروش گربه‌ها اختصاص داشت.»

مری وگنر، استاد باستان‌شناسی مصر در دانشگاه تورنتو می‌گوید: «دلیل این امر آن است که خیلی از جانوران به عنوان نذر و قربانی تقدیم خدایان مصر می‌شدند و قربانی کردن آن‌ها، راهی برای دل‌جویی یا طلب کمک از خدایان، علاوه بر دعا خواندن محسوب می‌شد.»

متأسفانه دقیقا مشخص نیست که چرا خرید گربه و دفن شدن کنار آن‌ها برای مصریان باستان خوشایند بوده است، اما به نظر می‌رسد که بین تقدس و شیفتگی مرز باریکی وجود داشته است.