نکات مهمی که قبل از خرید یو پی اس باید بدانید

این روزها قطعی برق گسترده و نامنظم در ایران به حدی افزایش یافته که بسیاری از ادارات، شرکت‌ها یا حتی افراد دورکار از منزل به فکر راه‌های جایگزین برای تأمین برق در زمان قطعی افتاده‌اند. راهکارهای مختلفی برای این موضوع وجود دارد، از جمله ژنراتورهای برق پر سر و صدا و گران قیمت، ذخیره انرژی خورشیدی در باتری و البته راهکار ساده‌تر یعنی استفاده از یو پی اس (UPS). پیش از خرید یو پی اس باید با تکنولوژی‌ها و اصطلاحات متنوع مرتبط با آن آشنا باشید تا انتخاب درستی داشته باشید. در این مطلب قصد دارم به سؤالاتی بپردازم که پیش از خرید باید جواب آنها را بدانید.

یو پی اس چیست؟

به طور خلاصه یو‌ پی اس (UPS) یک منبع تغذیه بدون وقفه و مبتنی بر باتری است که هنگام قطع یا تغییرات شدید ولتاژ ورودی برق، امکان ادامه کار تجهیزات متصل را فراهم می‌کند. بیشتر UPS ها علاوه بر تأمین برق در زمان قطع شدن برق شهری، می‌توانند از دستگاه‌هایی که به قطع یا تغییرات ناگهانی ولتاژ حساس هستند محافظت کنند.

فرم فاکتور یو پی اس چیست؟

UPSها عمدتاً در ۳ فرم فاکتور مختلف تولید می‌شوند. کوچک‌ترین آنها مدل‌های دسکتاپ یا کامپکت هستند که فضای چندانی نمی‌گیرند، با باتری داخلی به دست خریدار می‌رسند، معمولاً وزن چندان بالایی هم ندارند و البته توان خروجی آنها هم محدود است. مدل‌های تاور یا مینی تاور ابعاد بزرگ‌تری دارند و معمولاً روی زمین قرار می‌گیرند. مدل‌های رک مانت هم مخصوص نصب در رک‌های سرور هستند. انتخاب فرم فاکتور کاملاً بستگی به نیازهای شما و حداکثر توان مورد نظرتان دارد.

کدام نوع یو پی اس را انتخاب کنیم؟

UPSها بسته به نوع حفاظتی که انجام می‌دهند در سه دسته کلی قرار می‌گیرند: مدل‌های استندبای یا به عبارتی آفلاین، مدل‌های لاین اینتراکتیو و مدل‌های آنلاین یا Double-Conversion. این بخش یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که پیش از خرید یو پی اس باید در مورد آن بدانید. مدل‌های آفلاین ساده‌ترین‌ها هستند و البته در بازار حضور کمرنگی دارند. در یو پی اس آفلاین در زمان برقرار بودن برق شهر، خروجی همواره از طریق برق شهر تامین می‌شود و در واقع هیچ اصلاحی جهت رفع مشکلاتی از جمله نوسان ولتاژ انجام نمی‌شود. مدل‌‌های آفلاین البته در صورت قطع برق شهری امکان سوییچ شدن خودکار و با تأخیر بسیار کم به برق تامین شده از طریق باتری را دارند. مدل‌های لاین اینتراکتیو اما به تثبیت کننده ولتاژ مجهز شده‌اند تا در صورت نوسان، امکان تنظیم دامنه ولتاژ‌ فراهم باشد. لاین اینتراکتیو‌ها به غیر از این موضوع تفاوت چندانی با مدل‌‌های آفلاین ندارند.

در مورد مدل‌های لاین اینتراکتیو و آفلاین باید به یاد داشته باشید که برای زمان بسیار کوتاهی (معمولاً در حد چند میلی‌ثانیه) در زمان سوییچ شدن از برق شهر به برق تأمین شده از باتری، جریان برق به طور کامل قطع می‌شود. این موضوع برای بیشتر سیستم‌های الکترونیکی خانگی و اداری از جمله کامپیوترها، مانیتورها، تجهیزات صوتی و تصویری، لپ‌تاپ‌ها و تقریباً تمام وسایل مجهز به آداپتور وقفه‌ای ایجاد نمی‌کند. اما برخی از تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته ممکن است در این شرایط آسیب ببینند.

مدل‌های آنلاین اما تغذیه دستگاه‌های متصل را به طور دائم از برق شهر جدا می‌کنند. نحوه کارکرد این مدل‌ها به این صورت است که باتری‌ها از طریق یک مدار یکسو کننده (تبدیل جریان AC به DC) شارژ می‌شوند و از طرف دیگر نیروی مورد نیاز دستگاه‌های متصل، از طریق یک مدار تبدیل جریان DC به AC و به طور دائمی توسط باتری‌ها فراهم می‌شود. به این ترتیب تجهیزات خروجی همواره ولتاژ متعادل را دریافت می‌کنند. در واقع در مدل‌‌‌های آنلاین مدار یکسو کننده جریان باتری همیشه فعال است و به همین دلیل برای اتصال به تجهیزاتی کاربرد دارد که حفاظت از آنها و اطمینان از عدم وقفه یا نوسان در جریان برق، در اولویت قرار دارد.

شاید تصور کنید که به این ترتیب مدل‌‌های آنلاین بهترین گزینه هستند و قطعاً باید به سراغ آنها بروید،؛ در حالی که برای بیشتر کاربران مدل‌های دیگر مناسب‌تر است. مدل‌های آنلاین قیمت بسیار بالاتری دارند و باتری‌‌های آنها هم معمولاً با سرعت بیشتری مستهلک می‌شوند. یو پی اس‌ آفلاین ارزان‌ترین گزینه است و معمولاً مدل‌‌های با توان خروجی پایین از این تکنولوژی بهره می‌برند. اما بهترین انتخاب برای بیشتر کاربران مدل‌های لاین اینتراکتیو است که هم محافظت قابل قبولی را ارائه می‌دهد و هم قیمت معقولی دارد؛‌ با این حال مشابه مدل‌های آفلاین ممکن است برای تجهیزات آزمایشگاهی یا ابزاراهای دقیق که نیاز به تغذیه کاملا بدون وقفه دارند مناسب نباشد.

آیا ولت-‌آمپر در یک یو پی اس نشان دهنده توان آن است؟

احتمالاً روی بسیاری از UPSها عبارت VA به معنی ولت-آمپر را دیده‌اید. شاید تصور کنید که یک مدل که عدد ۲۰۰۰ ولت-آمپر روی آن قید شده توانایی تولید ۲۰۰۰ وات خروجی را دارد. اما واقعیت خلاف این است و در مورد توان واقعی خروجی باید عامل «ضریب قدرت» بر حسب درصد را هم در نظر بگیرید. در بسیاری از UPSها این میزان ۶۰ درصد است و این یعنی توان واقعی خروجی یک مدل ۲۰۰۰ ولت-آمپر، ۶۰ درصد این مقدار یعنی ۱۲۰۰ وات است. البته برخی از مدل‌های گران قیمت‌تر هم هستند که ضریب توان بالاتر دارند.

یو پی اس انتخابی من چه توانی باید داشته باشد؟

برای انتخاب میزان توان مورد نیاز باید مجموع توان دستگا‌هایی که می‌خواهید به UPS متصل کنید را بر حسب وات محاسبه نمایید. توجه داشته باشید که هرچه مجموع توان دستگاه‌های متصل کمتر باشد یو پی اس در زمان قطع برق شارژدهی بیشتری خواهد داشت. در جدول زیر توان مصرفی حدودی برخی از دستگاه‌ها آمده. در مورد برخی از دستگاه‌ها دو مقدار معمول حداقل و حداکثر ذکر شده است. پیشنهاد می‌شود برای محاسبه توان دقیق‌تر به دفترچه راهنمای تجهیزات (مثلا لپ‌تاپ، روتر یا هر وسیله دیگر) مراجعه نمایید یا این موضوع را از روی آداپتورهای آنها یا برچسب پشت دستگاه‌ها پیدا کنید.

اما شاید یکی از پیچیده‌ترین موضوعات، محاسبه میزان توان مصرفی در کامپیوترهای خانگی باشد. برای تخمین حداکثر توان مورد نیاز کامپیوترها کافی‌ست به وبسایت‌های مطرح تولید کننده پاور کامپیوتر از جمله «بی کوایت» یا «کولر مستر» مراجعه کنید و با وارد کردن اطلاعات دقیق تمامی قطعات، حداکثر توان مصرفی مورد نیاز خود را محاسبه نمایید. اگر از جزئیات قطعات کامپیوتر خود اطلاعی ندارید می‌توانید از یک متخصص کمک بگیرید.

در نهایت پس از این که مجموع توان مصرفی را محاسبه کردید باید ضریب توان UPS انتخابی را به روشی که کمی قبل‌تر گفتیم در نظر بگیرید تا از حداکثر توان خروجی یو پی اس اطمینان پیدا کنید. اما در انتخاب توان خروجی یو پی اس باید یک مورد دیگر را هم به یاد داشته باشید. بهتر است توان خروجی یو پی اس حداقل ۲۵ درصد بیشتر از توان مصرفی دستگاه‌ها باشد.

یو پی اس انتخابی من تا چند ساعت شارژدهی دارد؟

فاکتورهای بسیاری از جمله ضریب توان،‌ کیفیت قطعات داخلی یو پی اس، توان مصرفی خروجی، ظرفیت و تعداد باتری‌ها و دمای کارکرد دستگاه در مدت زمان تامین انرژی یک UPS تاثیر می‌گذارند. بسیاری از تولیدکنندگان مطرح میزان تخمینی را روی جعبه یا وبسایت اعلام می‌نمایند و برخی دیگر هم با ارائه محاسبه‌گرها در وبسایت خود به انتخاب بهترین مدل بر اساس نیازتان کمک می‌کنند. به یاد داشته باشید که بیشتر محاسبه‌گرهای عمومی که در اینترنت موجود هستند، برخی از فاکتورها از جمله میزان اتلاف انرژی در مدارهای داخلی را در نظر نمی‌گیرند و به همین دلیل به نتیجه آنها چندان نمی‌توان اعتماد کرد. در کل هر چه قدرت مصرفی در خروجی کمتر و ظرفیت باتری‌ها بالاتر باشد، میزان شارژدهی افزایش می‌یابد.

این موضوع را هم در نظر داشته باشید که بیشتر باتری‌های UPSها از نوع سرب اسیدی هستند. این باتری‌ها زمانی که زیر بار بیشتری قرار می‌گیرند سریع‌تر تخلیه می‌شوند. به عنوان مثال اگر با استفاده از ۵۰ درصد توان یو پی اس شارژدهی یک ساعته دارید، با استفاده ۱۰۰ درصدی میزان شارژدهی به مقداری بسیار کمتر از نیم ساعت می‌رسد. به همین دلیل بهتر است تا جای ممکن از حداکثر توان خروجی یو پی اس استفاده نکنید و همواره ظرفیت بالاتر از میزان مصرف را انتخاب کنید. همچنین به یاد داشته باشید که برای شارژدهی طولانی‌تر بهتر است وسایل جانبی اضافه را از خروجی یو پی اس جدا کنید.

موج خروجی سینوسی یا شبه سینوسی چیست و برای تجهیزات من چه اهمیتی دارد؟

موج خروجی سینوسی در برق متناوب (AC) بهترین حالت برای تجهیزات الکترونیکی است. برق شهر موج سینوسی دارد اما UPSهایی که در زمان قطع برق موج سینوسی ارائه می‌کنند قیمت بالایی دارند، در حالی که مدل‌های ارزان قیمت‌تر موجی شبه سینوسی را تولید می‌کنند. توضیح مفهوم موج سینوسی و شبه سینوسی از حوصله این مطلب خارج است اما آنچه که باید در خرید یو پی اس در مورد این موضوع بدانیم را توضیح می‌دهیم.

برخی از تجهیزات آزمایشگاهی، ابزارهای دقیق و پرینترهای کامپیوتر برای کارکرد بی نقص و بدون مشکل نیاز به تامین برق با موج سینوسی دارند. اما بیشتر آداپتورها و منابع تغذیه از جمله در کامپیوترها، مانیتورها، تجهیزات شبکه، سیستم‌های صوتی و تصویری و لپتاپ‌ها با موج‌های شبه سینوسی هم با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شوند.

یو پی اس با باتری اینترنال بخریم یا اکسترنال؟

بسیاری از UPS‌های کوچک با باتری داخلی همراه شده‌اند اما برخی مدل‌ها که توان خروجی بالاتری دارند امکان اتصال باتری خارجی را هم در اختیارتان می‌گذارند و حتی بعضی از آنها کاملا بدون امکان نصب باتری داخلی فروخته می‌شوند. انتخاب پشتیبانی از باتری خارجی کاملا به میزان توان خروجی مورد نیاز و مدت زمان شارژدهی یو پی اس بستگی دارد اما معمولا خرید یک یو پی اس بزرگتر با باتری‌های اضافه خارجی به صرفه‌تر از خرید چندین یو پی اس کوچکتر است.

یو پی اس چند سال کار می‌کند؟

مدارهای الکترونیک یو پی اس احتمالا برای سال‌های طولانی هم با مشکل مواجه نخواهند شد اما مهم‌ترین بخشی که با استهلاک مواجه می‌شود باتری است. در بیشتر مدل‌های با کیفیت باتری‌ها برای ۲ تا ۳ سال بدون مشکل کار می‌کنند؛ اگرچه به مرور زمان از حداکثر ظرفیتشان کاسته می‌شود. پیشنهاد می‌شود به صورت دوره‌ای سلامت باتری‌ها و حداکثر مدت زمان کارکرد آنها را آزمایش کنید تا از قبل برای از کار افتادن آنها آمادگی داشته باشید.

آیا پشتیبانی UPS از نرم‌افزار مهم است؟

برخی از یو‌پی‌اس‌ها به پورت‌های USB، شبکه و البته گاه سریال در مدل‌های قدیمی‌تر یا ارزان‌تر مجهز شده‌اند. با اتصال این پورت‌ها به یک کامپیوتر و نصب نرم‌افزار همراه دستگاه می‌توانید شرایط کارکرد آن را کنترل کنید. برخی از نرم‌افزارها امکان یکپارچه شدن با بخش تنظیمات پاور ویندوز را دارند و به این ترتیب می‌توان مشابه لپتاپ‌ها زمان خاموش شدن خودکار کامپیوتر بر اساس درصد باتری UPS را انتخاب کرد. علاوه بر این بسیاری از نرم‌افزارها امکان تست خودکار سلامت باتری، مشاهده وضعیت ورودی و خروجی، میزان شارژ باقی مانده و اعمال برخی تنظیمات دیگر UPS را هم می‌دهند.

برخی مدل‌ها به یک نمایشگر روی دستگاه مجهز شده‌اند که اطلاعاتی در مورد میزان باتری و تغییر برخی از تنظیمات را در اختیارتان می‌گذارند. البته بسیاری از کاربران هیچ‌گاه از نرم‌افزارها استفاده نمی‌کنند اما پیشنهاد می‌شود در صورتی که UPS شما از این نرم‌افزارها پشتیبانی می‌کند برای دسترسی به تنظیمات و بررسی سلامت از آن استفاده کنید.

پر فروش‌ترین مدل‌های یو پی اس کدام‌ها هستند؟

در بازار UPS‌های ایرانی و خارجی با برندهای متنوعی به فروش می‌رسند. برخی از برندهای مشهور شامل آلجا، تسکام، فاران، فاراتل،‌ هژیر صنعت، پویا توسعه افزار، جنرال الکتریک و APC هستند. برای تهیه یوپی‌اس فروشگاه‌های مختلفی فعال هستند اما از لینک زیر می‌توانید پرفروش‌ترین مدل‌های حال حاضر را پیدا کنید.

پر فروش‌ترین UPSهای بازار