از درمان سرطان و آلزایمر تا رونق اقتصادی: چرا باید از دنیای صخره‌های مرجانی محافظت کنیم؟

جهان‌ زیبای زیرآب، حتی از جنگل‌های بارانی گرمسیری نیز تنوع زیستی بیشتری دارد – اما درست مانند همین جنگل‌ها، زندگی صخره‌های مرجانی نیز با تهدیدهای قابل ملاحظه‌ای روبرو شده است. چه چیزی باعث از بین رفتن این اکوسیستم‌های بی‌نظیر می‌شود؟ برای حفظ آن‌ها چه کاری باید انجام داد؟

شهر بزرگ و فوق پیشرفته‌ای را در نظر بگیرید که به علت وسعت زیاد، می‌توان آن را از فضا مشاهده کرد. فضایی مملو از پیچیدگی‌ها و ساختارهای عجیب که از تنوع بسیار زیادی نیز برخوردار هستند. این فضا، بسیار شلوغ و پرسروصداست و زندگی در آن جریان دارد. این شهرها لندن، نیویورک و یا شانگ‌های نیستند. روی صحبت ما، تپه‌های دریایی عظیمی هستند که می‌توان گفت بزرگترین صخره‌های مرجانی دنیا را در دل خود جای داده‌اند.

با وجود اینکه تپه‌های مذکور، کمتر از 0.1% از سطح کره زمین را می‌پوشانند، اما صخره‌های مرجانی متنوع‌ترین زیست‌بوم دریایی در دنیا هستند. این تپه‌های عظیم (Great Barrier Reef) با عرض 1400 مایل در قسمت شرقی استرالیا، در خلیج Queensland قرار دارند. حدود 2900 مرجانِ رشد کرده در این ناحیه، زیستگاه بسیاری از آبزیان همانند انواع ماهی‌ها، لاک‌پشت‌ها و کوسه‌ها، فیل دریایی و گاو دریایی هستند. به عبارت دیگر حدود یک چهارم گونه‌های آبزی درون صخره‌های مرجانی زندگی می‌کنند. اگر بخواهیم مقایسه‌ای با حیوانات غیرآبزی داشته باشیم، می‌توان گفت که تعدد گونه‌های موجود در یک صخره مرجانی با طول دو هکتار، بیشتر از تعداد گونه‌های پرنده در آمریکای شمالی است.

از سویی دیگر قدمت حضور چنین صخره‌هایی، بسیار بیشتر از هر دست‌سازه انسانی در کره زمین است. تخمین زده می‌شود که اولین صخره‌های مرجانی در حدود 240 میلیون سال پیش شکل گرفته‌اند. این صخره‌ها با اشغال فضایی کمتر از 1% از کف اقیانوس‌ها، بیش از 25% زندگی دریایی را در خود جای داده‌اند. عجیب به نظر می‌رسد! زیرا این دنیای جادویی هیچ شباهتی با دنیای روی آب ندارد و به همین علت مرجان‌ها بسیار خاص و عجیب هستند. اما چرا بلایای طبیعی تهدیدی برای این گونه‌های زیبا هستند؟

نحوه تغذیه کردن و رشد مرجان‌ها

برخلاف آنچه بسیاری از مردم گمان می‌کنند، مرجان‌ها گیاه نیستند. در حقیقت، آن‌ها حیواناتی هستند که با عروس دریایی و شقایق دریایی، شباهت بسیاری دارند. یک صخره، ترکیبی از هزاران حیوان نرم‌تن است که پولیپ مرجانی نامیده می‌شوند – دهان‌هایی که با شاخک‌های متعدد احاطه شده‌اند. گیاهان موجود بر روی این صخره‌ها، در طول روز فتوسنتز می‌کنند و سپس در شب، پولیپ‌ها برای تغذیه بیرون می‌آیند. این شکارچیان ریزجثه، شاخک‌هایی با سلول‌های گزنده دارند که یاخته گزنده نامیده می‌شوند. آن‌ها در هنگام تغذیه کردن، این شاخک‌های گزنده را بیرون آورده و هر موجود زنده کوچکی که در اطراف‌شان وجود داشته باشند، (مثل زئوپلانکتون‌ها و ماهی‌های کوچک) را نیش می‌زنند. سپس شکار خود را به کمک پولیپ‌ها به درون دهان کشیده و آن‌ را درون شکم خود هضم می‌کنند. سپس پولیپ‌ها کلسیم کربنات ترشح کرده و به مرور زمان آن را به صورت لایه‌ای درون بدن خود جمع می‌کنند. بدین ترتیب صخره‌های مرجانی رشد می‌کنند. نرخ رشد این صخره‌ها حدود دو سانتی‌متر در هر سال است.

صخره‌های مرجانی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: صخره‌های کناره‌ای، صخره‌های سدی و جزایر مرجانی. صخره‌های کناره‌ای را می‌توان در اطراف سواحل پیدا کرد. اما صخره‌های سدی در کنار دریا قرار دارند و آب‌های کم عمق را از دریای آزاد جدا می‌کنند (همانطور که از نام آن‌ها مشخص است). در این میان جزایر مرجانی به دلیل بزرگ بودن، اغلب اوقات با جزایر اشتباه گرفته می‌شوند. این نوع از صخره‌های مرجانی به‌طور کل در لبه تالاب‌ها ظاهر می‌شوند. آن‌ها در شکل‌ها، رنگ‌ها و اندازه‌های مختلفی وجود دارند. برخی از نمونه‌های غیرمتداول از جزایر مرجانی، شبیه به شاخ گوزن، درخت، پنکه‌های بزرگ، مغز و لانه زنبور ظاهر می‌شوند.

مرجان‌ها برای رشد به نور آفتاب نیاز دارند و به همین علت است که در آب‌های کم‌عمق جان می‌گیرند. بسیار نامحتمل است که بتوان مرجان‌ها را در عمق‌هایی بیشتر از 45 فوت پیدا کرد. آن‌ها همچنین در آب‌های شور با دمای حدودی 85-70 درجه فارنهایت (29-21 درجه سانتی‌گراد) رشد می‌کنند. این شرایط دمایی مختص به آب‌های گرمسیری است که امروزه گرم و تمیز هستند. نیاز به شور بودن آب، سبب می‌شود که نتوان مرجان‌ها را در رودخانه‌هایی که آب شیرین به اقیانوس می‌ریزند، پیدا کرد.

صخره مرجانی بزرگ دیگری در دریای سیبری (صخره مرجانی از مدل سدی با نام Mesoamerican) قرار دارد که از خلیج فلوریدا  (صخره Florida Key) تا فیلیپین (صخره Apo) امتداد می‌یابد.

صخره‌های مرجانی همچنین ساختار بستر دریاها را یکپارچه کرده و بقای جلبک‌های، علف‌ها و سایر گیاهان دریایی نیز کمک می‌کنند. این گیاهان از شدت طوفان‌ها می‌کاهند و علاوه بر آن، از ساییده شدن بستر اقیانوس‌ها نیز جلوگیری می‌کنند. آن‌ها همچنین غذا، سیستم حفاظتی و محل رشد و نمو تعداد بسیار زیادی از گونه‌های زیستی را فراهم می‎کنند. علاوه بر تمام این فواید، صخره‌های مرجانی یکی از بزرگترین بازیافت‌کننده‌های طبیعت هستند. آن‌ها مواد مغذی آب را فیلتر می‌کنند و با تولید مواد دیگری، تغذیه بسیاری از گونه‌های آبزی را فراهم می‌کنند. این کار به افزایش کیفیت آب کمک شایانی می‌کند.

منبع جدید برای علاج طبیعت!

آنچه تاکنون گفته شد، مزایای حضور مرجان‌های دریایی برای آبزیان بود. با این‌حال، این صخره‌های زیبا تنها برای دریاها سودمند نیستند. دانشمندان کشف کرده‌اند که بسیاری از قسمت‌های مختلف یک صخره مرجانی برای ساخت دارو مفید است. اداره ملی اقیانوس‌ها در این زمینه گفته است: گیاهان و حیواناتی که بر روی صخره‌های مرجانی زندگی می‌کنند، منبعی مهم برای تولید داروهای جدید با هدف درمان سرطان، آرتروز، عفونت‌های باکتریایی، بیماری آلزایمر، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ویروسی و ... هستند. علاوه بر تمام این‌ها، ساختار اسکلتی منحصر به فرد مرجان‌ها، در ساخت پیشرفته‌ترین مواد پیوند استخوان برای انسان به کار گرفته شده‌اند. به راستی که می‌توان صخره‌های مرجانی را به قفسه‌ای از داروهای مورد نیاز برای انسان تشبیه کرد.

مرجان‌ها به عنوان ارگانیسم‌های غول پیکر و زنده که همانند انسان تنفس می‌کنند، در تنظیم سطح دی‌اکسیدکربن در اقیانوس نقش حیاتی ایفا می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان گفت آن‌ها در مدیریت اثرات گرم شدن کره زمین نقش بسزایی دارند. با این همه، صخره‌های مرجانی در معرض نابودی قرار دارند. پارامترهای مختلفی همانند افزایش سطح دریا، اسیدی شدن آب اقیانوس‌ها و افزایش دمای جهانی به عنوان تهدیدهای فزاینده، زندگی مرجان‌ها را با خطر مواجه کرده است. افزایش درجه حرارت آب‌ها، هرچند کم، مرجان‌ها را وادار می‌سازد تا جلبک‌ها را از دل صخره‌های خود بیرون کنند. این فرآیند به سفید شدن معروف است و هرچه دمای آب‌ها افزایش یابد، تعداد صخره‌های سفید بیشتر می‌شود.

اگرچه از لحاظ تئوری بسیاری از مرجان‌ها می‌توانند از چنین رخدادی جلوگیری کنند، اما در حقیقت فاصله بسیاری میان نظریه‌ها و آن چیزی است که در حقیقت اتفاق می‌افتد. در سال‌های 1998، 2002، 2016، 2017 و 2020 پنج رویداد سفید شدن صخره‌های مرجانی مشاهده شده است که همه آن‌ها ناشی از گرم شدن کره زمین و به تبع آن گرم شدن آب اقیانوس‌ها هستند. متاسفانه بیش از نیمی از صخره‌های مرجانی جهان در 30 سال گذشته از بین رفته است. در سال 2016، حدود 29% از مرجان‌های عظیم‌الجثه‌ای که زیبایی خیره‌کننده داشته‌اند، یکی پس از دیگری سفید شده‌اند.

فرآیند سفید شدن تنها مسئله‌ای نیست که صخره‌های مرجانی را تهدید می‌کند. سوختن سوخت‌های فسیلی، دی‌اکسیدکربن (CO2)، گاز استفاده شده در نوشیدنی‌های گازدار، به جو کره زمین اضافه می‌کند. دقیقا همانطور که CO2 به درون نوشیدنی جذب می‌شود، به درون آب اقیانوس‌ها نیز نفوذ می‌کند و سبب اسیدی‌تر شدن آن می‌شود. افزایش میزان اسیدی بودن آب، توانایی مرجان‌ها در انجام فعالیت‌های زیستی‌شان را کاهش می‌کنند. به عبارت دیگر مرجان‌ها قادر به شکار نیستند و پس از مدتی زندگی آن‌ها به پایان می‌رسد.

خسارت‌های وارده ناشی از مرگ مرجان‌ها

در حالیکه یک سوم مرجان‌های جهان در خطر انقراض قرار دارند، دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند تا سال 2050 همه صخره‌های مرجانی با خطر مرگ روبرو می‌شوند و از این میان، احتمال می‌رود که 75% آن‌ها تحت تهدیدهای جدی‌تری قرار بگیرند. این مسئله نه تنها برای گونه‌های آبزی که برای زنده ماندن به صخره‌های مرجانی نیاز دارند، خطرناک است بلکه برای انسان‌ها نیز مضراتی دربر دارد.

صخره‌های مرجانی غذای گونه‌های متعددی از ماهی‌ها را تامین می‌کنند که این ماهی‌ها، غذای انسان‌ها هستند. تخمین زده می‌شود حدود 500 میلیون نفر در دنیا، از ماهی‌هایی تغذیه می‌کنند که غذای آن‌ها به لطف حضور صخره‌های مرجانی تامین می‌شود. علاوه بر این، صخره‌های مرجانی نقش اساسی در جهانگردی دارند. ارزش کل اقتصادی مرجان‌ها در حدود 30 میلیارد دلار است.

با این حال، می‌توان اندکی خوشبین بود. در سطح محلی، وقتی تهدیدهای مستقیم همانند آلودگی آب، صید بی‌رویه و گردشگری ناپایدار را کاهش می‌دهیم، صخره‌هایی سالم و مقاوم نسبت به تاثیرات ناشی از تغییرات آب و هوا بوجود می‌آیند. امروزه سازمان‌هایی مانند Coral Reef Alliance در تلاش برای ایجاد صخره‌های مرجانی قابل تطبیق هستند که بتوانند با تغییرات آب و هوایی خود را سازگار کنند.

آن‌ها در ایجاد چنین صخره‌هایی تهدیدات محلی را کاهش می‌دهند و با تغییر شرایط محیطی، تلاش می‌کنند تا صخره‌ها و گونه‌های زیستی درون آن‌ها را متنوع سازند. دانشمندان دریایی در تلاش هستند تا به کمک سازمان‌های حفاظت از محیط‌ زیست و برخی سازمان‌های غیردولتی، ایده‌های نوآورانه‌ای را ارائه دهند که به حفظ بقا و سلامت صخره‌های مرجانی منجر می‌شود و همچنین آن‌ها را در برابر افزایش دمای آب اقیانوس‌ها مقاوم می‌سازد.

همانطور که شهرهای پیشرفته ما بدون وجود ساختمان‌های بلند زیبایی خود را از دست می‌دهند، صخره‌های مرجانی نیز بدون مرجان‌ها زیبا نیستند. امیدواریم بتوانیم این دسته از شگفتی‌های طبیعت را برای نسل‌های بعد نیز حفظ کنیم.