20 سالگی اسپیس ایکس؛ شرکتی که از آستانه ورشکستگی تبدیل به مهم‌ترین پیمانکار فضایی خصوصی شد

این روزها تقریبا همه با نام اسپیس ایکس آشنا هستند. شرکتی که پروژه‌های جاه‌طلبانه‌ای مثل ارسال انسان به ماه و مریخ و کلونی‌سازی در منظومه شمسی را دنبال می‌کند و البته با استارلینک، به دنبال ارائه اینترنت ماهواره‌ای در سطح جهان است. ولی این شرکت از ابتدا تا این اندازه موفق نبود و مسیر طولانی را طی کرد تا به اینجا برسد. اسپیس ایکس دقیقا 20 سال پیش در چنین روزی یعنی 14 مارس 2002 (23 اسفند 1380) تاسیس شد و به همین دلیل می‌خواهیم نگاهی اجمالی به تاریخچه این کمپانی تحت مدیریت ایلان ماسک داشته باشیم.

کیمبال ماسک می‌گوید جاه‌طلبی‌های برادرش ایلان ماسک بی‌انتهاست. کیمبال مدعی است که ایلان باید دائما در حال حل مشکلات مختلف باشد و این مشکلات به مرور زمان پیچیده و پیچیده‌تر شده‌اند تا بتوانند نظر ایلان ماسک را جلب کنند. تحصیل در رشته فیزیک و اقتصاد به ایلان کمک کرد تا زمینه‌های لازم برای ماجراجویی‌های مختلف را داشته باشد، هرچند او در نهایت پیش از دریافت مدرک فارغ‌التحصیلی از دانشگاه خارج شد تا کسب و کارهای خودش را دنبال کند. با این حال اسپیس ایکس دقیقا کی و به چه صورتی تاسیس شد؟

شکل‌گیری اسپیس ایکس

ایلان ماسک با فکر کلونی‌سازی در مریخ و فرستادن بشر به سیاره‌های جدید ایده انجام سفرهای فضایی را در سر پرورانده بود. ولی در آن سال‌ها عموم مردم تمایلی برای سفر به مریخ نداشتند و فناوری‌های لازم موجود و ارزان نبودند. ماسک در سال 2001 به همراه «مایک گریفین» به مسکو سفر کرد تا موشک Dnepr را خریداری کند ولی قیمت بالای این راکت او را منصرف کرد. همین باعث شد ایده تاسیس اسپیس ایکس به عنوان شرکتی برای ساخت موشک‌های مقرون به‌صرفه به منظور انجام سفرهای فضایی به وجود بیاید.

ایلان ماسک پیش‌تر در سال 1999 به‌صورت مشترک وب‌سایت X.com را راه‌اندازی کرده بود که در نهایت به پی‌پل تبدیل شد. زمانی که eBay در سال 2002 این شرکت را با پرداخت مبلغ 1.5 میلیارد دلار خرید، ماسک از این معامله 160 میلیون دلار پول به دست آورد و بالاخره تصمیم گرفت شرکت «فناوری‌های اکتشافی فضا» یا اسپیس ایکس را تاسیس کند.

البته کمک‌های ناسا نقش بسیار مهمی در موفقیت‌های آتی اسپیس ایکس داشتند. سازمان فضایی آمریکا با دیدن تلاش‌های ماسک در ساخت موشک‌هایی که داستان آن‌ها در ادامه می‌آید، دو روز قبل از کریسمس سال 2008 اعلام کرد که با این شرکت قراردادی به ارزش 1.6 میلیارد دلار بسته تا محموله‌های مورد نیاز ایستگاه فضایی بین‌المللی را حمل کند. این اولین قرارداد مهم اسپیس ایکس بود که توانست منجر به ادامه حیات این کمپانی و تسلا شود.

در حقیقت در سال 2008 تسلا و اسپیس ایکس تا مرز ورشکستگی پیش رفتند، اما ماسک توانستند با بیش از 20 ساعت کار روزانه، سرمایه شخصی‌اش و همچنین قرارداد 1.6 میلیارد دلاری ناسا آن‌ها را نجات دهد.

ماسک برای تشکیل تیم خود به سراغ مهندس موشک، «تام مولر» رفت و از او برای همکاری دعوت کرد. مولر پیشنهاد ماسک را پذیرفت و رسما کار خود و اسپیس ایکس را آغاز کرد. این شرکت ابتدا در کالیفرنیا مستقر شد. «گویین شات‌ول» و «کریس تامپسون» هم از TRW و بوئینگ به اسپیس ایکس پیوستند تا کارها به شکل جدی‌تری پیش برود. تعداد کارمندان اسپیس ایکس در سال 2005 به 160 نفر رسید. ماسک شخصا از تمامی کارمندان اولیه این شرکت مصاحبه می‌گرفت و آن‌ها را تایید یا رد می‌کرد. در ادامه نگاهی به مهم‌ترین فعالیت‌های اسپیس ایکس در چند بازه زمانی مشخص خواهیم داشت.

2001 تا 2008

موشک فالکون 1 که اسم خود را از موشک «میلنیوم فالکون» در داستان‌های جنگ ستارگان گرفت، اولین موشکی بود که توسط اسپیس ایکس ساخته شد. در آن زمان فقط سه کارمند در این شرکت کار می‌کردند ولی رفته‌رفته با آغاز حمایت‌های «آزمایشگاه تحقیقاتی نیروی دریایی آمریکا» شرایط تغییر کرد و در عوض اسپیس ایکس ماهواره‌های نظامی را به مدار می‌فرستاد.

فالکون 1 در سال 2006 پرتاب شد و در اقیانوس سقوط کرد. در سال 2007، فالکون 1 دوباره پرتاب شد و اگرچه به مدار نرسید، اما با این پرواز 4 دقیقه‌ای چنان اطلاعاتی از موشک آن‌ها به دست آمد که دیگر نمی‌توان این ماموریت را یک شکست تلقی کرد. در آن زمان اسپیس ایکس حدود 100 میلیون دلار بدهی به بار آورده بود، اما بالاخره موشک خود را اولین بار در سال 2008 با موفقیت به فضا پرتاب کرد. با این حال هنوز مشکلاتی در این موشک و البته در کل مجموعه اسپیس ایکس وجود داشت. ولی با سرمایه‌گذاری 278 میلیون دلاری ناسا برای ساخت فالکون 9 و کپسول دراگون شرایط تغییر کرد.

2009 تا 2012

اسپیس ایکس در ادامه تمرکز خود را روی توسعه فالکون دیگری گذاشت که به خاطر داشتن 9 موتور، فالکون 9 نام گرفت. این موشک بسیار بزرگ‌تر از نسل قبلی بود و می‌توانست بار بیشتری حمل کند. ایلان ماسک فعالیت‌های شرکت را به یک پایگاه نظامی برد اما تضمین‌های زیادی ارائه کرد تا ثابت کند که این محصول به سرنوشتی مثل اولین پرواز فالکون 1 دچار نمی‌شود.

اسپیس ایکس در ماه مه 2010 در اولین پرتاب با موفقیت فالکون 9 را به فضا فرستاد، با این حال تنها مشکل این بود که کپسول دراگون با رسیدن به مدار به دلایل نامشخص شروع به چرخیدن کرد. این شرکت در ماه دسامبر همان سال ماموریت دیگری انجام داد تا کپسول خود را به زمین برگرداند. این عملیات با موفقیت انجام شد و اسپیس ایکس را به اولین شرکت خصوصی تبدیل کرد که فضاپیمای خود را به مدار فرستاده و آن را به زمین برگردانده است. به دنبال این اتفاق اسپیس ایکس برنامه‌های آینده خود را اعلام کرد.

البته در این سال‌ها چندین بار راکت‌های اسپیس ایکس منفجر شدند و این روند در سال‌های بعد هم ادامه پیدا کرد.

2012 تا 2015

اسپیس ایکس در برنامه‌های خود از دو موشک جدید گرس‌هاپر و فالکون هوی نام برد. گرس‌هاپر طوری طراحی شد که بتواند به‌صورت عمودی روی زمین فرود بیاید. ناسا هم به این شرکت اجازه حمل بار به ایستگاه فضایی بین‌المللی را داد. اسپیس ایکس در سال 2012 محموله‌ای را به ایستگاه فضایی فرستاد تا به اولین شرکت خصوصی تبدیل شود که به ایستگاه فضایی محموله تحویل داده است. این شرکت همچنین در سال 2013 به اولین شرکت خصوصی تبدیل شد که به مدار ماهواره فرستاده است. البته در همین سال و حتی 2015 راکت‌های اسپیس ایکس چندین بار در پرتاب و همچنین فرود منفجر شدند.

موشک گرس‌هاپر هرگز برای سفرهای فضایی طراحی نشده بود. این موشک فقط قرار بود به ارتفاعات بالا در مدار زمین برود و بتواند فرود عمودی داشته باشد. گرس‌هاپر در ماه آوریل 2013 تا ارتفاع 250 متری بالا رفت و توانست به‌صورت عمودی فرود بیاید. این ماموریت بارها و بارها آزمایش شد و گرس‌هاپر موفقیت‌های خود را تکرار کرد.

فالکون هوی دیگر موشکی بود که ساخت آن از ترکیب سه بوستر فالکون 9 آغاز شد. در این راکت از موتور سوخت متان رپتور و مجموعه‌ای از فناوری‌هایی استفاده می‌شود که مصرف مجدد موشک‌ها را ممکن می‌کنند. هدف از ساخت این موشک ارسال انسان به مسافتی دورتر از مدار پایینی زمین بود، اما این ماموریت بعدا به سیستم پرتاب استارشیپ محول شد.

اسپیس ایکس همچنین پروژه دراگون 2 را کلید زد که نسخه تغییریافته کپسول دراگون با قابلیت حمل 7 فضانورد به ایستگاه فضایی بین‌المللی بود. ماموریت «اژدهای قرمز» دیگر عملیاتی بود که این شرکت برای آزمایش توانایی فرود بر مریخ در نظر داشت. در همین حین، طراحی موتورهای اسپیس ایکس تغییر کرد و این شرکت سوخت ویژه‌ای تولید کرد که بر پایه متان ساخته شده بود.

ایلان ماسک و تیمش در ادامه سکوی دریایی «دراگون‌فلای» را ساختند تا نسل بعدی گرس‌هاپر روی آن فرود بیاید. موشک اسپیس ایکس در اولین تلاش روی این سکو سقوط کرد اما با توجه به اندازه بسیار کوچک سکو، خود این سقوط یک موفقیت محسوب شد.

2015 تا 2020

یکی از مهم‌ترین پروژه‌های اسپیس ایکس موشک استارشیپ است تا بالاخره رویای ماسک در سفر به مریخ را محقق کند. این موشک طراحی بسیار زیبایی با بدنه استیل ضدزنگ دارد ولی استفاده از آن چالش‌های زیادی را به همراه آورد. تامین سوخت یکی از این چالش‌هاست که در سفری به درازای فاصله زمین تا مریخ اهمیت زیادی دارد.

یکی از راهکارهای این شرکت ارسال همزمان دو موشک بود. یکی از این موشک‌ها باید سوخت دیگری را حمل می‌کرد. استارهاپر اولین موشک در برنامه استارشیپ بود که روی بوستر سوپر هوی با 33 موتور رپتور قرار می‌گرفت و راهی فضا می‌شد. این موشک پس از جدا شدن از بوستر با سه موتور «رپتور وکیوم» خودش را به مدار می‌رساند تا بوستر به زمین برگردد. چهار ماموریت نخست استارهاپر ناموفق بود.

ایلان ماسک در همین اثنا اعلام کرد که این شرکت علاوه بر مریخ، می‌تواند شرایط سفر به زحل را هم فراهم کند. البته او طبق معمول خوش‌بینی بسیار زیادی در زمینه زمان‌بندی ماموریت‌هایش داشت و هنوز مشخص نیست که چه زمانی می‌توانیم منتظر فرود استارشیپ روی مریخ باشیم.

اسپیس ایکس در این حوالی زمانی ابتدا 6 فوریه 2018 اولین پرواز فالکون هوی را انجام داد و یک تسلا رودستر را با آدمکی به نام «مرد ستاره‌ای» پرتاب کرد. دومین پرتاب این موشک در تاریخ 11 آوریل 2019 انجام شد و هر سه بوستر با موفقیت به زمین برگشتند. فالکون هوی سومین پرتاب خود را در تاریخ 25 ژوئن 2019 تجربه کرد که موفقیت آن باعث شد اسپیس ایکس بتواند مجوزهای لازم برای برنامه «پرتاب فضایی امنیت ملی» (NSSL) را دریافت کند.

ایلان ماسک برنامه جاه‌طلبانه دیگری هم برای ارائه اینترنت ماهواره‌ای به سراسر دنیا، به‌خصوص نقاط دور افتاده در نظر داشت. شرکت او بالاخره در تاریخ 23 مه 2019 اولین ماهواره‌های خود را تحت پروژه‌ای به نام استارلینک به مدار پایینی زمین فرستاد. این ماهواره‌ها 60 عدد بودند، ولی اسپیس ایکس در نظر داشت که در مجموع 12 هزار ماهواره به مدار بفرستد. بعدا این تعداد به 30 هزار عدد افزایش یافت. هدف ماسک از پروژه استارلینک ایجاد جریان درآمدی برای تامین هزینه‌های پروژه ارسال انسان به مریخ بود.

2020 تاکنون

شاید بتوان جذاب‌ترین لحظه تاریخ اسپیس ایکس را روز 30 مه 2020 تلقی کرد، زمانی که «داگ هرلی» و «باب بنکن» در اولین ماموریت سرنشین‌دار این شرکت از طریق کپسول دراگون به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاده شدند. این اتفاق برای اولین بار توسط یک شرکت خصوصی رقم خورد و به سرخط همه خبرگزاری‌های جهان رفت.

اسپیس ایکس در ماه مه 2021 در ماموریت استارشیپ SN15 برای اولین بار یک فضاپیمای استارشیپ را با موفقیت به ارتفاع 10 کیلومتری فرستاد و به زمین برگرداند. اسپیس ایکس همچنین از بوستری به نام سوپر هوی رونمایی کرد که قادر به حمل 100 تن بار به مدار پایینی زمین است. این شرکت گفت می‌خواهد از راکت استارشیپ برای حمل و نقل انسان به ماه و ساخت پایگاه روی قمر زمین استفاده کند. سوپر هوی BN4 و استارشیپ SN20 قرار است در اوایل سال 2022 اولین پرواز فضایی خود را انجام دهند. با این حال، ممکن است این برنامه با تاخیرهایی مواجه شود.

برنامه استارشیپ پروژه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. یکی از آن‌ها «سیستم فرود انسان» (HLS) است که می‌خواهد فضانوردان را روی ماه فرود بیاورد. این پروژه بخش مهمی از برنامه آرتمیس ناسا است که هدف بازگرداندن انسان به ماه را دنبال می‌کند. سازمان فضایی آمریکا پارسال طی قراردادی به ارزش 2.9 میلیارد دلار ساخت این سیستم را به اسپیس ایکس واگذار کرد.

اسپیس ایکس حالا در نظر دارد که تاجر ژاپنی «مائزاوا یوساکو» را به همراه چند نفر دیگر در اولین ماموریت شهروندی به سفر به دور ماه بفرستد. ایلان ماسک همچنین می‌خواهد تا سال 2025 انسان‌ها را به مریخ برساند. این شرکت همچنین به پرتاب ماهواره‌های استارلینک به مدار ادامه می‌دهد و علی‌رغم برخی انتقادات همچنان توسعه برنامه اینترنت ماهواره‌ای خود را دنبال می‌کند.

افزون بر این، اردیبهشت پارسال اعلام شد که تام کروز با همکاری اسپیس ایکس و ناسا می‌خواهد اولین فیلم سینمایی خود در فضا را بسازد. این ماموریت با کمک استارتاپی به نام Axiom Space انجام خواهد شد اما نمی‌دانیم چه زمانی باید منتظر اجرای آن باشیم.

ارزش مالی اسپیس ایکس

اسپیس ایکس در 10 سال اول فعالیت خود حدود 1 میلیارد دلار سرمایه جذب کرد. این شرکت در ماه ژانویه 2015 در ازای 8.333 درصد از سهام شرکت حدود 1 میلیارد دلار سرمایه دیگر از گوگل و Fidelity گرفت تا ارزش خود را تقریبا به 12 میلیارد دلار برسد. اگرچه تصور می‌شد که این سرمایه‌گذاری مربوط به پروژه استارلینک باشد، اما «گویین شات‌ول» در ماه مارس 2015 اعلام کرد که سرمایه‌گذاری آن‌ها مختص به پروژه اینترنت جهانی نبوده است.

در سال 2020، شرکت عربستانی IHC حدود 94 درصد از سهام Falcon CI IV LP را خرید که در اسپیس ایکس سرمایه‌گذاری کرده بود. به دنبال این خرید، شرکت ایلان ماسک توانست 850 میلیون دلار دیگر جذب سرمایه داشته باشد. تا ماه مارس 2021، گفته می‌شود که ارزش شرکت اسپیس ایکس به حدود 74 میلیارد دلار رسیده است.

البته همان‌طور که در طول مقاله گفتیم، اسپیس ایکس قراردادهای متعددی را با شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی امضا کرده که میلیاردها دلار ارزش دارند و دارایی‌های بالقوه این کمپانی فضایی را تشکیل می‌دهند.