فاجعه‌ای بدتر از انقراض دایناسورها در انتظار زمین: تغییرات اقلیمی به‌زودی از کنترل خارج می‌شود

در بازه‌های زمانی مختلفی در تاریخ زمین، افزایش مقدار کربن دی اکسید در جو گرمایش جهانی به‌ وجود آورده است، که این گرمایش تاکنون منجر به مرگ تعداد زیادی از گونه‌های جانوری و گیاهی روی زمین شده است.

در گذشته، این اتفاقات در اثر فوران‌های آتشفشانی یا با برخورد سیارک‌ها به زمین به وقوع می‌پیوستند. اما حالا، زمین به سوی یک انقراض جمعی دیگر حرکت می‌کند که تنها عامل آن فعالیت‌های انسانی است.

«اندرو گلیکسون» (Adrew Glikson)، زمین‌شناس و دیرینه-اقلیم‌شناس آمریکایی، تحقیقاتی در زمینه‌‌ی تاثیر سیارک‌ها، آتشفشان خیزی، تغییرات اقلیم و روابط آن‌ها با انقراض جمعی گونه‌های مختلف انجام داده است.

تحقیقات او اظهار می‌کند که نرخ رشد کربن دی اکسید در زمان حال بسیار سریع‌تر از آن‌هایی است که باعث انقراض‌های جمعی گذشته، از جمله انقراض دایناسور‌ها شده است.

ممکن است در حال حاضر تمام تمرکز جهان بر روی ویروس کرونا باشد، با این حال خطرات وارده بر طبیعت که ناشی از گرمایش زمین دست ساخته انسان است، نشان می‌دهد که همچنان باید اقداماتی در این جهت صورت بگیرد.

انقراضات جمعی گذشته

خیلی از گونه‌ها می‌توانند خودشان را با تغییرات آرام یا حتی متوسط محیط زیستی وفق بدهند. اما تاریخ زمین نشان می‌دهد که تغییرات بزرگ در اقلیم باعث می‌شود که بسیاری از گونه‌ها منقرض شوند.

برای مثال، حدود ۶۶ میلیون سال پیش سیارکی به زمین اصابت کرد که در پی آن ذرات ریز سنگ موجود در هوا افزایش پیدا کردند و آتش سوزی‌ جنگل‌ها در سراسر زمین اتفاق افتاد که بیش از حدود ۱۰ هزار سال طول کشید. این آتش‌سوزی‌ها باعث ایجاد مقادیر چشم‌گیری از کربن دی اکسید شد، دمای زمین اوج گرفت، سطح آب دریاها افزایش پیدا کرد و اقیانوس‌ها اسیدی شدند. حدود ۸۰ درصد گونه‌ها، از جمله دایناسورها، به همین دلیل از سطح زمین پاک شدند.

حدود ۵۵ میلیون سال پیش، به مدت بیش از ۱۰۰ هزار سال، دمای زمین دوباره اوج گرفت. این پدیده «دوره حداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن» (Paleocene-Eocene Thermal Maximum) نام دارد و علت آن همچنان مشخص نیست. نظریه‌ای به نام فوران متان فرض می‌کند که یک فوران آتشفشانی بزرگ باعث آزاد شدن متان از لایه‌های اقیانوس‌ها شد و سطح اسیدیته اقیانوس‌ها افزایش داد و گونه‌های متعددی را از بین برد.

پس آیا زندگی روی زمین سرنوشت مشابهی خواهد داشت؟

مقایسه میزان گازهای گلخانه‌ای

قبل از شروع انقلاب صنعتی، در اواخر قرن ۱۸ام، میزان کربن دی اکسید در هوا حدود ۳۰۰ ppm بود؛ به عبارتی در هر یک میلیون مولکول گاز در اتمسفر، ۳۰۰ کربن دی اکسید وجود داشت.

در فوریه‌ی امسال، کربن دی اکسید موجود در هوا به ۴۱۴.۱ ppm و مقدار کلی گازهای گلخانه‌ای – مجموع کربن دی اکسید، متان و نیتروز اکسید – به حدود ۵۰۰ ppm رسید که این یعنی عمده‌ی این گازها کربن دی اکسید است.

در حال حاضر، به طور میانگین سالانه ۲ الی ۳ ppm کربن دی اکسید به جو افزوده می‌شود. با توجه به کربن ذخیره شده در فسیل‌ها و مواد آلی، به نظر می‌رسد مقدار کربن دی اکسیدی که در حال حاضر منتشر می‌شود یک اتفاق بزرگ را در تاریخ ثبت شده زمین به وجود می‌آورد.

تحقیقات گلیکسون نشان می دهد در حال حاضر، نرخ تولید کربن دی اکسید در سال، سریعتر از تاثیر سیارکی است که دایناسورها را منقرض کرد (حدود ۰.۱۸ ppm از کربن دی اکسید در هر سال) و همچنین سریعتر از مقدار انتشار کربن دی اکسید در زمان حداکثر حرارتی در ۵۵ میلیون سال پیش (حدود ۰۱۱ ppm  از کربن دی اکسید در هر سال) است.

انقراض جمعی بعدی شروع شده است

غلظت کربن دی اکسید کنونی در جو هنوز به سطحی که ۵۵ میلیون و ۶۵ میلیون سال پیش بود، نرسیده است. اما افزایش نرخ ورود کربن دی اکسید به جو به این معنی است که اقلیم سریع‌تر از چیزی که حیوانات و گیاهان می‌توانند خودشان را با آن وفق دهند، در حال تغییر است. 

با توجه به گزارش ملی بزرگ در ایالات متحده آمریکا که در سال گذشته منتشر شد، حدود یک میلیون گونه حیوانی و گیاهی در معرض انقراض است و تغییرات اقلیمی در لیست ۵ علت اصلی آن نام برده شده است.

این گزارش بیان می‌کند که احتمالا همین حالا نیز تغییرات اقلیمی تاثیر منفی خود را بر توزیع ۴۷٪  پستاندارانی روی خشکی و تقریبا ۲۵٪ پرندگان در معرض انقراض، گذاشته باشد.

بسیاری از محققان از این واهمه دارند که اقلیم در حال رسیدن به نقطه اوج خودش است – آستانه‌ای که بعد از آن تغییرات سریع و غیر قابل برگشتی اتفاق می‌افتد. این اتفاق می‌تواند وقایعی ویرانگر را به بار می‌آورد که کنترل آن از دست ما خارج است.

همین حالا نیز نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد به نقطه‌ی اوج رسیده‌ایم. برای مثال، افزایش دمای قطب‌ها منجر به آب شدن یخ‌های زیادی شده است و جریان جتی قطبی - که گروهی از بادهای قوی غربی هستند - را تضعیف کرده است.

این اتفاق به بادهای گرم در جهت شمال اجازه می‌دهد که مرزهای قطبی را رد کنند و بهجبهه سردی که از قطب‌ها سرچشمه می‌گیرند، امکان حرکت به سمت جنوب را دهد و وارد سیبری، اروپا و کانادا شود.

همچنین تغییرات اقلیمی باعث می‌شود که محدوده منطقه گرمسیری زمین با نرخ حدود ۵۶ تا ۱۱۱ کیلومتر در هر دهه بزرگ‌تر شود و به سمت قطب‌ها پیش برود. مسیر طوفان‌های گرمسیری و فراگرمسیری هم به سمت قطب‌ها در حال تغییر است. استرالیا به شدت زیادی از این تغییر آسیب می‌بیند.

قلمروی محیط زیستی در آینده ناشناخته است

تحقیقی که در سال  ۲۰۱۶ میلادی/۱۳۹۵ خورشیدی منتشر شد نشان داد که انسان‌ها چه تاثیرات زیادی بر روی تنها سیاره ما دارند. با توجه به نتایج این تحقیق، ممکن است زمین همین حالا نیز به طور طبیعی وارد عصر یخبندانی شود که حدود ۲۰ هزار سال طول می‌کشد. حالا گرمای افزوده حاصل از کربن دی اکسید باعث می‌شود که دوره‌ای با شرایط فراگرمسیری به‌وجود آید و عصر یخبندان بعدی ۵۰ هزار سال بعد شروع شود.

در این بازه زمانی، شرایط طوفانی پر هرج و مرج با انرژی بالا در تقریبا سراسر زمین چیره می‌شود. این تحقیق نشان می‌دهد که انسان‌ها ممکن است در نواحی زیر-قطبی و دره‌های کوهستانی که قابلیت ایجاد پناهگاه را دارند، جان سالم به در ببرند چون هوای سردتر این نواحی به گیاهان و جانوران اجازه‌ی دوام آوردن می‌دهد.

انقراض جمعی بعدی زمین فقط وقتی قابل اجتناب است که نرخ ورود کربن دی اکسید به هوا به طور چشمگیری کاهش یابد و بتوانیم فناوری استخراج کربن دی اکسید از اتمسفر ایجاد کنیم. اما در مسیری که الان در پیش داریم، فعالیت انسانی باعث می‌شود که عمده‌ی مناطق زمین غیر قابل سکونت شود و این یک تراژدی سیاره‌ای است که ما خودمان به‌وجود آورده‌ایم.