آینده اخلاقی هوش مصنوعی در گرو رفتار بشر؛ نسل ما هوش مصنوعی را به چشم می بیند؟

فیلم Ex Machina روایتی است از تلاش نیتن بیتمن، مدیرعامل بلندپرواز یک موتور جستجوی اینترنت به نام Blue Book برای خلق هوشی مصنوعی با کالبدی مکانیکی که بتواند آزمون تأیید هوش مصنوعی ملقب به «آزمون تورینگ» را با موفقیت پشت سر بگذارد. آزمون مذکور به واسطه ی رویارویی ربات فیلم با برنامه نویس جوانی انجام می شود که توسط بیتمن برای این کار انتخاب شده است. بیتمن در جایی از فیلم نقل می کند که نرم افزار هوش مصنوعی اش را از روی موتور جستجوی خود ساخته که به گفته ی او آینه ای است از تفکر بشری.

داستان این فیلم خواسته یا ناخواسته شباهت ظریفی با شناخته شده ترین موتور جستجوی عصر حاضر ما و برخی شخصیت های شناخته شده اش دارد. با این همه شرکت ریز و درشت فناوری و متخصصین تراز اول هوش مصنوعی و شبکه های عصبی، اگر هوش مصنوعی به آن معنایی که در Ex Machina به تصویر کشیده شده در دنیای ما واقعاً دست یافتنی باشد، تصور مکانی شبیه گوگل برای تولد آن کار سختی نیست.

غول جستجوی اینترنت مدتهاست به دنبال جذب نیرو ها و شرکت ها و استارتاپ های متخصص و فعال در زمینه ی هوش مصنوعی است. پای هوش مصنوعی و آینده ی آن که به میان می آید خیلی ها هستند که نظریه های خودشان را دارند اما یک نفر هست که علاوه بر تسلط به فناوری های زمینه ساز این تحول، فلسفه ی هوش مصنوعی، نقاط روشن و خطرات آن را نیز به خوبی می شناسد.

تفاوت دیگر او با همه ی متخصصان این حوزه آن است که بسیاری از پیش بینی های او در مورد هوش مصنوعی همین حالا نیز به واقعیت پیوسته اند.

ری کرزویل؛ کسی که تنها وظیفه اش فهماندن انسان ها به گوگل است

در هر دوره ای هستند انسان هایی که به اندازه ی فکر کردن به زمان حال، فکر کردن به آینده برایشان عادی است. Ray Kurzweil در عصر ما یکی از این انسان هاست. وقتی صحبت از کسی مثل کرزویل به میان می آید دشوار می توان فهمید از کجا باید شروع کرد. او کسی است که روزی ۱۵۰ قرص می خورد و هر هفته فهرستی از ویتامین ها، مکمل های غذایی و مواد مختلف به بدن خود تزریق می کند تا بتواند با ۶۸ سال سن به اندازه ای عمر کند که فناوری های تعمیم دهنده ی عمر بشر را به چشم ببیند و بر میرایی غلبه کند. با حساب و کتاب او نسل ما شاهد ظهور ربات های هوشمند به معنای واقعی آن خواهد بود.

با حساب و کتاب کرزویل، نسل ما شاهد ظهور ربات های هوشمند به معنای واقعی آن خواهد بود

این نویسنده، دانشمند علوم رایانه و آینده نگر آمریکایی بیش از آنکه با فناوری هایی نظیر تشخیص گفتار شناخته شود، به خاطر پیش بینی هایش در باب هوش مصنوعی و آینده ی بشر شناخته شده است. او کسی است که اعتقاد دارد ۱۳ سال دیگر، رایانه ها از انسان ها با هوش تر خواهند شد؛ آن هم نه فقط به معنای انجام محاسبات پیچیده تر. بلکه به معنای هوشی که مثل مخلوق نیتن بیتمن در Ex Machina می تواند آنچه می گوییم را بفهمد، از راه تجربه یاد بگیرد، معنای شوخی ها را متوجه شود، داستان بگوید و با دیگران خوش و بش کند. ری کرزویل اعتقاد دارد در آستانه ی سال ۲۰۳۰ میلادی، رایانه ها قادر خواهند بود تمام کار هایی که انسان قادر است انجام دهد را بهتر از خودش انجام دهند.

کرزویل در سال ۱۹۹۰ پیش بینی کرد تا سال ۱۹۹۸ رایانه ای ساخته خواهد شد که قهرمان شطرنج جهان را شکست خواهد داد. به یاد می آوریم که در سال ۱۹۹۷، رایانه ی Deep Blue شرکت IBM موفق شد گری کاسپاروف، قهرمان شطرنج جهان را شکست دهد.

او رشد انفجاری «وب جهان گستر» را نیز زمانی پیش بینی کرد که کاربرد آن از چند دانشگاه فرا تر نرفته بود. اتومبیل های خودران نیز از جمله پیش بینی های او به شمار می روند که این روز ها تقریباً در آستانه ی تحققش هستیم و باز نام گوگل در پس زمینه اش می درخشد.

کرزویل فناوری شناس و کارآفرینی موفق است. اولین اسکنر تخت، اولین مبدل متن به گفتار، اولین نرم افزاری که توانست فونت های مختلف را از هم تشخیص دهد، و بسیاری موارد دیگر از جمله سوابق او در حوزه های مختلف فناوری و به ویژه هوش مصنوعی به شمار می روند. او در حال حاضر یکی از با نفوذ ترین و شناخته شده ترین مشاوران در زمنیه ی هوش مصنوعی و آینده ی آن است. خودش در توصیف این دغدغه می گوید: «گاهی به این فکر می کنم که اگر تمام پول جهان را در اختیار داشتم چه کار می کردم؟ بعد به این نتیجه می رسم که آن را روی همین پروژه خرج می کردم. هوش مصنوعی برای من دغدغه ی جدیدی نیست؛ من ۵۰ سال است که به هوش مصنوعی و نحوه ی عملکرد مغز فکر می کنم».

آیا حضور شخصی مثل کرزویل در گوگل اتفاقی است؟

یکی از جنجالی ترین مباحثی که کرزویل در آنها ورود کرد و در عمومی شدنش نقش داشت تولد هوش مصنوعی و ظهور «خودآگاهی» در میان رایانه هاست. خودآگاهی به قابلیت تشخیص و تمایز خود از دیگران گفته می شود. اتفاقی نیست کسی که اعتقاد دارد رایانه ها ظرف سال های آینده به «خودآگاهی» می رسند، به عنوان مدیر بخش مهندسی گوگل فعالیت می کند. جالب است بدانید خود لری پیج شخصاً کرزویل را به استخدام گوگل درآورده است «تا این شرکت را به درک زبان طبیعی انسان ها مجهز کند».

اعلام خبر پیوستن او به گوگل در سال ۲۰۱۲ به خودی خود برای علاقمندان به فناوری و نظریه ی «تکینگی» که کرزویل به شخصه سهم به سزایی در شناخته شدن آن داشت خبر بزرگی محسوب می شد. پس از آن بود که گوگل تقریباً هرچه شرکت ریز و درشت هوش مصنوعی بود خریداری کرد و بزرگ ترین لابراتوآر هوش مصنوعی جهان را گرد هم آورد؛ لابراتوآوری که بر یکی از منحصر به فرد ترین منابع اطلاعات دنیا تسلط دارد: اَبَرداده های ما انسان های روی زمین؛ منبعی که برای تحقق رویای کرزویل حیاتی است.

پیش بینی های بلندپروازانه آینده روز به روز عادی تر می شوند

کرزویل را جانشین به حق ادیسون نامیده اند. او یکی از برجسته ترین سردمداران آینده گرایی، مافوق انسان گرایی، هوش مصنوعی و یکی از پدران فناوری بازخوانش خودکار متون چاپی (OCR) است. بیل گیتس در تعریف او گفته است «او بهترین کسی است که در پیش بینی آینده ی هوش مصنوعی می شناسم». ریموند ۶۸ ساله با ۱۹ دکترای افتخاری، سال هاست به پیش بینی آینده مشغول است؛ گرچه این پیش بینی ها تنها محصول جانبی کار او و فرزند اعتقادش به «رشد تصاعدی فناوری» به شمار می روند. او می گوید مشکل بشر این است که با دید تصاعدی به آینده ی فناوری نگاه نمی کند و فکر می کند فناوری در آینده نیز با همین سرعت پیشرفت خواهد کرد؛ قوه ی ادراک بشر به گفته ی او «خطی» است.

او سال هاست با اشاره به تکینگی (که اصطلاح آن را از نویسنده ی علمی-تخیلی ورنر وینگ قرض گرفته) اعلام می کند اعتقاد دارد آزمون معروف تورینگ تا سال ۲۰۲۹ پشت سر گذاشته خواهد شد. همان گونه که پیش تر ذکر شد، پشت سر گذاشته شدن آزمون تورینگ با رویدادی مترادف است که طی آن رایانه ها از خود رفتار هوشمندانه ای به نمایش می گذارند که تشخیص آن از رفتار یک انسان غیر ممکن است. این مفاهیم امروز سیمای آشنا تری دارند، اما در نظر داشته باشید او زمانی این ایده را مطرح کرد که حتی دستگاه فکس نیز اختراع نشده بود.

خود کرزویل در این باره می گوید: «امروز مردم پدیده هایی مثل Siri را دیده اند و با آن حرف زده اند، آنها اتومبیل های خودران گوگل را دیده اند. دیدگاه های من دیگر رادیکال به نظر نمی آیند. در واقع حرف های من ثابت مانده؛ این دیدگاه بقیه ی مردم جهان است که تغییر کرده است».

او همان کسی است که با اشاره به عشق شخصیت فیلم Her به سیستم عامل رایانه اش، می گوید: «بخش بزرگی از کشمکش دراماتیک این داستان از آنجا ناشی می شود که عشق تئودور در این فیلم کالبدی فیزیکی ندارد. اما این تصور نادرستی است. از لحاظ فنی فراهم کردن حضوری مجازی برای حضور صوتی این سیستم عامل، امری پیش پا افتاده خواهد بود»؛ چه برسد به کالبدی فیزیکی مثل آنچه در Boston Dynamics در حال توسعه است که گوگل چند سال پیش آن را خریداری کرد.

آینده و تمام شگفتی هایش همین قدر که فکر می کنیم سیاه است؟

۶۵ درصد مشاغل امروز آمریکا مشاغلی هستند که به اطلاعات و پردازش آنها مربوط می شوند؛ شغل هایی که ۲۵ سال پیش حتی وجود خارجی نداشتند. به گفته ی کرزویل ما نیز همچنان به پیچیده کردن مشاغل و تقویت هوش خود ادامه می دهیم. تمام آنچه که امروز به چشم آینده ای شگرف متصور می شویم وقتی اتفاق می افتد، به بخشی از واقعیت روزمره ی ما بدل می شود. کرزویل اعتقاد دارد «فناوری های مختلف همیشه مثل سایه به ما چسبیده اند».

بسیاری از ما با نگاه به گذشته، آینده را تاریک تصور می کنیم در حالی که کرزویل جزو معدود کسانی است که آینده ی روشنی برای هوش مصنوعی و هوش بشری متصور است

او در توضیح گفته ی خود به ده سال پیش اشاره می کند؛ یعنی زمانی که خبری از شبکه ی اجتماعی نبود. حدود پانزده سال پیش موتور های جستجو تازه داشتند کار خود را آغاز می کردند. این در حالی است که امروز دنیا بدون اینترنت یا موتور های جستجو چیزی شبیه «عصر حجر» تصور می شود؛ در حالی که آنچه از آن سخن می گوییم همین ده پانزده سال پیش بوده. کرزویل اعتقاد دارد «ما خیلی سریع خود را با جنبه های مثبت فناوری وفق می دهیم».

بسیاری از ما با نگاه به گذشته، آینده را تاریک تصور می کنیم در حالی که کرزویل جزو معدود کسانی است که آینده ی روشنی برای هوش مصنوعی و هوش بشری متصور است. او می گوید «با سفر به نقاط مختلف جهان می بینم همه ی انسان ها بدبین شده اند. اما اتفاقی که در حال رخ دادن است این است که اطلاعات ما درباره ی ویژگی های منفی جهان به شکلی تصاعدی در حال افزایش است.

صد سال پیش هیچ کس چیزی درباره ی آنچه در یک روستا آن طرف تر در حال رخ دادن بود نمی شنید. دوره ی ما در واقع یکی از آرام ترین دوران های تاریخ بشر است؛ احتمال از بین رفتن شما از لحاظ کمبود منابع و نبود حاکمیت مردم سالار به مراتب کمتر از قبل شده. بخش بزرگی از رشد مردم سالاری در جهان به خاطر ظهور فناوری های ارتباطی بوده است».

صد سال پیش هیچ کس چیزی درباره ی آنچه در یک روستا آن طرف تر در حال رخ دادن بود نمی شنید

او در ادامه می افزاید: «خیلی عجیب است که مردم در عین تمام واقعیت ها به مخالفت با فناوری می پردازند. از دهه ی ۱۹۷۰ تا کنون ما شاهد ظهور پدیده ی اینترنت بوده ایم که از لحاظ ارتباطات انسانی واقعاً انقلابی به پا کرده است. شاهد خیزش رایانه، هوش مصنوعی، علم رباتیک، و عملکرد خودکار ماشین ها بوده ایم. به عقیده ی من هیچ کاری وجود ندارد که هوش مصنوعی در آینده نتواند از پس انجامش بر بیاید. ما نیز همیشه از ماشین ها برای افزودن بر بُرد ذهنی و فیزیکی خود استفاده کرده ایم».

فناوری هراسی و آمادگی برای بدترین سناریو

کرزویل اعتقاد دارد پدیده ای تحت عنوان هوش مصنوعی وقتی به وقوع بپیوندد آنقدر ها که امروز فکر می کنیم عجیب نخواهد بود؛ ساده ترین دلیل او برای این گفته آن است که «خودمان همین حالا هم هوش داریم». اما به اعتقاد او مثل آنچه در Ex Machina شاهدش هستیم، هوش مصنوعی هم آینه ی تفکر بشری خواهد بود. ربات های آینده اگر دروغ و سوء استفاده ببینند، دروغ می گویند و سوء استفاده می کنند با این تفاوت که تمام این ها را بهتر از انسان ها انجام می دهند.

او می گوید: «فناوری شمشیری دولبه است. فناوری های جدید بسیار قدرتمند تر از قبل هستند. مواجهه و مقابله با خطرات وجودی فناوری، مهم ترین مسئله ی ما انسان ها در قرن حاضر است. برای مثال خطر وجودی پدیده ای مثل زیست فناوری مدتهاست همراه ماست. ما از زیست فناوری به عنوان راهی برای برنامه نویسی مجدد موجودات با هدف دوری از بیماری و افزایش طول عمر استفاده می کنیم. اما همین فناوری اگر در اختیار یک بیوتروریست قرار بگیرد می تواند برای مرگبار تر کردن بیماری ها مورد استفاده قرار بگیرد».

کرزویل: فناوری در دل پیچیدگی رشد می کند و ما باید همواره مقررات خود را بازنویسی کنیم

کرزویل در ادامه می افزاید «ما حالا مقررات و قوانینی برای پیشگیری از چنین فجایعی داریم، و از مزایای شگرف زیست فناوری بهره می بریم؛ که در دهه ی بعدی تمام زندگی مان را فرا خواهد گرفت. تا اینجا استفاده ی تخریبی از آن صفر بوده است. اما این به آن معنا نیست که می توانیم آن را از لیست نگرانی های خود خط بزنیم. فناوری در دل پیچیدگی رشد می کند و ما باید همواره مقررات خود را بازنویسی کنیم. این برای مقابله با خطرات پدیده ای مثل هوش مصنوعی نیز الگوی خوبی است».

خیزش هوش مصنوعی علیه انسان یا همراهی آن با انسان؟

ربات هوشمند ساخته ی دست مدیرعامل نابغه و جاه طلب موتور جستجوی شرکت Blue Book در فیلم Ex Machina در نهایت هر دو انسانی که خواسته و ناخواسته او را خلق کرده، وجودش را زیر سؤال برده و در بند نگه داشته اند را فریب می دهد و با قربانی کردن هر دو، آزادی را برای خویش رقم می زند. اما او تمام دانسته هایش را از تفکر بشری و تمرکز روی زندگی بشر فرا گرفته و در نهایت با این پرسش مواجه می شود که اساساً چرا باید «خودآگاهی اش» را به انسان ثابت کند؟

کرزویل به عنوان کسی که به جنبه ی اخلاقی خلق موجودات هوشمند در آینده پرداخته، رستگاری این ساخته ی اجتناب ناپذیر بشری را در گرو رفتار خود بشر می بیند. به بیان دیگر، اگر ایده ی ربات های هوشمند تا این حد برای ما ترسناک شده، علتش را باید جایی در اعماق وجود خودمان جستجو کنیم و با این پرسش مواجه شویم که با رفتارمان به او چه چیزی یاد خواهیم داد.

بیتمن در نقطه ای از فیلم، انقراض نسل بشر به دست هوش مصنوعی ساخته ی خود را تقریباً حتمی می داند. او با همین دید دست به ساخت چندین نسل موجود هوشمند می زند و آنها را به بردگی می گیرد. با این نگاه، وجود مستقل و هوشمندی که ما را از خودمان بهتر می شناسد راهی جز همان آینده ی تاریک نخواهد داشت.

به نظر می رسد سکانس پایانی داستان بشر و مخلوق هوشمندش نیز مثل سرنوشت خالق هوش مصنوعی فیلم Ex Machina به پاسخ یک سؤال ساده بستگی دارد: اگر هوش مصنوعی ما را از بین نبرد، آیا به آزادی اش دست درازی نخواهیم کرد؟