مروری بر تلاش اپراتورهای ایران برای گسترش شبکه موبایل در کشور

«با تلفن همراه همیشه در مقصد هستید»

این یکی از معروف ترین جملات تبلیغاتی مربوط به بیست و چند سال پیش است که در آن زمان، از علاقمندان دعوت می شد تا از «نخستین شبکه تلفن متحرک جیبی» کشور استفاده کنند.

برای آشنایی بیشتر ایرانیان با مقوله تلفن همراه، مخابرات تصمیم گرفت در روزنامه ها تبلیغاتی داشته باشد و تکنولوژی جدید را به مردم بشناساند. یکی از اولین جملاتی که در روزنامه های سیاه و سفید بیست و چند سال پیش نقش بست، چنین بود: «شبکه تلفن متحرک به دو صورت قابل نصب در خودرو و دستی در اختیار متقاضی قرار داده می‌ شود تا در حال تردد، توقف در منزل یا محل کار مورد استفاده قرار گیرد.»

ثبت نام تلفن همراه در کشور ما از تیر ماه ۱۳۷۲ آغاز شد و در تابستان ۱۳۷۳، حدود ۱۰۰۰ مشترک قادر به دریافت و برقراری تماس با استفاده از شبکه ای نوین بودند. پس از گذشت یک سال، تعداد مشترکین به حدود ۹ هزار نفر رسیده بود. البته برای مدتی، تعداد مشترکین به شکل انفجاری افزایش پیدا نکرد. در واقع، قیمت تمام شده بالا برای سیم کارت و خود موبایل، آن را تبدیل به کالایی کاملاً لوکس کرده بود و گویی عموم مردم چندان باور نکرده بودند که چنین وسیله ای در آینده بیش از حد مورد نیازشان خواهد بود.

در نیمه دوم سال ۱۳۷۴ بود که بالاخره شوق و اشتیاق بهره گیری از تکنولوژی نوین موبایل، مردم را فرا گرفت و استقبالی گسترده از این فناوری به عمل آمد، به طوری که صف های طویلی شکل گرفت و افراد برای ثبت نام ساعت ها در صف ایستادند.

در همان زمان پوشش شبکه گسترش می یافت. پس از تهران، شهرهای بزرگ کشور نظیر مشهد، اهواز، تبریز، اصفهان و شیراز تحت پوشش شبکه قرار گرفتند. سپس در سال ۱۳۷۵ تعداد ۲۸ شهر دیگر قادر به استفاده از فناوری موبایل شدند و افرادی که ثبت نام کرده بودند، سیم کارت هایشان را دریافت کردند. البته در مقاطعی از زمان تعداد بالای متقاضیان دریافت سیم کارت و تلفن همراه از حجم برآورد شده و ظرفیت ها بیشتر بود و همین مسئله گاهی باعث کندی روند تحویل سیم کارت می شد.

در مقطع زمانی مورد بحث، تمام تمرکز اولین اپراتور کشور بر روی گسترش پوشش شبکه Voice در شهرهای مختلف قرار داشت و ایجاد زیرساخت ها و امکانات تازه تری مانند SMS یا Data در اولویت های بعدی قرار می گرفت.

پس از ایجاد پوشش شبکه موبایل در تمام شهرها، همراه اول به سراغ فراهم کردن قابلیت دیگری به نام SMS رفت و آن را در اختیار مشترکان قرار داد.

همراه اول در سال ۱۳۸۰ توسعه زیرساخت برای تجهیز شبکه به پیام کوتاه را آغاز کرد و یک سال بعد، سرویس مذکور را به شکل ثبت نامی در اختیار کاربرانی که مایل به استفاده از آن بودند قرار داد. علت تاخیر در ارائه قابلیت ارسال و دریافت پیامک، ایجاد بسترهای بهینه تر برای Voice (مکالمه صوتی) و همچنین اولویت داشتن آن بر SMS بوده است.

البته افزایش پوشش پیامک هم داستانی مشابه با خود تماس تلفنی داشت. هرچند در این فاز، توسعه با سرعت بسیار بیشتری انجام گرفت. ارسال و دریافت پیامک اولین بار در تهران امکان پذیر شد و در ادامه با تجهیز تمام مراکز استان و شهرها به SMS Center، پشتیبانی از این ویژگی هم در اختیار تمام کاربران قرار گرفت.

ایرانسل؛ اپراتور دوم

در آذر ماه ۱۳۸۴، مجوز اپراتور دوم از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای شرکت ایرانسل صادر شد.

نزدیک به یک سال بعد و در تاریخ ۲۹ مهر ماه ۱۳۸۵ آنتن دهی در شبکه ایرانسل در سه شهر تهران، مشهد و تبریز آغاز شد. اگرچه سیم کارت های ایرانسل ابتدا در شهرهای کمی آنتن دهی داشتند ولی این اپراتور با استفاده از تخصص شریک خارجی خود به نام MTN، چند ویژگی را به صورت یک جا در اختیار کاربران قرار داد در حالی که اپراتور اول با استفاده از استعدادهای داخلی در پی گسترش قابلیت های نوین بود.

اگر کاربر ایرانسل بودید و در شهرهای محدودی حضور داشتید که پوشش آنتن دهی در آن وجود داشت، دسترسی به تماس تلفنی، پیامک و اینترنت موبایل هم امکان پذیر بود.

ایرانسل در ادامه فعالیت خود اینترنت موبایل از نوع GPRS را در اختیار کاربران قرار داد. همراه اول هم تقریباً در همان تاریخ اینترنت نسل 2G و 2.5G را در اختیار مشترکانش گذاشت و در سال ۸۶ آن را به نسل 2.75G ارتقاء بخشید.

پس از ورود ایرانسل به عرصه بازی و همچنین ارائه خدمات نسل 2.75G از سوی هر دو اپراتور، برای مقطعی کوتاه، استانداردهای مخابراتی ایران تقریباً با جهان تطابق و هماهنگی داشت و کاربران ایرانی هم از همان ویژگی هایی بهره می بردند که در اختیار شهروندان دیگر کشورهای پیشرفته جهان بود.

اما نسل سوم شبکه مخابراتی که آن را به اختصار 3G می نامیم، در پایان سال ۲۰۰۷ در حال فراگیر شدن بود. در واقع، در دسامبر ۲۰۰۷ (آذر ۱۳۸۶) تعداد ۱۹۰ اپراتور در ۴۰ کشور جهان خدمات نسل سوم را به مشتریان خود ارائه کردند. همانگونه که اشاره کردیم در آن زمان کاربران ایرانی از ارتباط GPRS بهره می بردند.

با عرضه فراگیر فناوری 3G در سراسر جهان، دوران طلایی هماهنگی شبکه مخابراتی ایران با استانداردهای جهانی پایان یافت. از سوی دیگر دولت نهم هم علاقه چندانی به گسترش دسترسی زودهنگام تکنولوژی 3G و افزایش سرعت اینترنت نداشت. حتی زمانی که پس از چند سال، اپراتور سوم کار خود را با ارائه این فناوری آغاز کرد، ملزم به محدود کردن سرعت اینترنت تا یک مگابیت شد.

رایتل؛ اپراتور سوم

رایتل که در سال ۱۳۸۶ (تحت عنوان شرکت ارتباطات شمس تامین نوین) تاسیس شده بود، در دی ماه ۱۳۸۸ پروانه ارائه خدمات نسل ۳ را دریافت نمود، اما کار خود را از خرداد ۱۳۹۰ آغاز کرد.

اما وجه تمایز رایتل با همراه اول و ایرانسل چه بود؟ بیشتر این تفاوت را می توان در نسل سوم شبکه مخابراتی دید که در کنار کیفیت بالاتر مکالمه، سرعت اینترنت بیشتری را هم در اختیار کاربران قرار می داد. البته همانگونه که می دانید، دو اپراتور اول پروانه مورد نیاز برای ارائه چنین خدماتی را به مشتریان خود در اختیار نداشتند.

دولت دهم در ابتدا انحصاری ۲ ساله را برای رایتل در نظر گرفته بود و قرار شد در این مدت، تنها رایتل ارائه دهنده خدمات نسل سوم شبکه باشد و دو اپراتور دیگر، از همان تکنولوژی ارتقا یافته نسل دوم (نسل2.75) استفاده کنند. در نتیجه چنین تصمیمی، برخی کاربران اپراتورهای اول و دوم برای استفاده از امکاناتی که در آن زمان در جهان کاملاً فراگیر شده بود، مجبور به خرید سیم کارت های اپراتور سوم می شدند.

از سوی دیگر تاخیر خود اپراتور سوم در ارائه خدمات هم بر افزایش دوره انحصارش می افزود. در نهایت هم پروانه انحصاری رایتل تا تابستان ۹۳ تمدید شد.

پایان انحصار رایتل

اگرچه انحصار رایتل به دست دولت دهم امضا شده بود ولی دولت یازدهم که در تابستان ۱۳۹۲ روی کار آمد، با وجود تاکیدی که بر پیشبرد تکنولوژی های روز در مبحث فناوری اطلاعات داشت، پروانه انحصاری رایتل را لغو نکرد و به همین شکل، اپراتور سوم تا شهریور ۱۳۹۳ تنها ارائه دهنده خدمات G3 به ایرانیان بود.

این محدودیت در دولت یازدهم برداشته شد و پس از پایان زمان انحصار رایتل، وزیر ارتباطات اعلام کرد که هر سه اپراتور پروانه تجهیز شبکه به نسل سوم، چهارم و حتی بالاتر را در اختیار دارند.

از همان زمان به بعد بود که همراه اول و ایرانسل که به ترتیب بیشترین جمعیت مشترکین را در اختیار داشتند، موفق به آغاز توسعه شبکه پهن باند خود و استفاده از تکنولوژی های به روز دنیا شدند.

 آیا درب پیشرفت به سوی اپراتورهای مخابراتی باز است؟

 در حالی که ابتدای سال ۲۰۰۸، تازه فناوری 3G در جهان فراگیر شده بود، در سال ۲۰۰۹ تکنولوژی 4G از راه رسید که می توانست در بهترین حالت خود، سرعتی معادل ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه را به ارمغان آورد. اکنون اپراتورهای کشور ما در حال تلاش هستند تا همین فناوری را به شکل فراگیر در اختیار شهروندان قرار دهند.

آماری که مدتی پیش از سوی «OpenSignal» منتشر شد هم حکایت از رشد تقریبی همین تکنولوژی نسبت به سال گذشته در کشورمان دارد. ایران که سال پیش رسماً آخرین کشور در لیست پوشش 4G بود و میانگین سرعت 3 مگابیت را ارائه می کرد، اکنون چند پله بالاتر آمده و میانگین سرعت خود را به ۱۱ مگابیت بر ثانیه رسانده است.

در این بین OpenSignal همچنین اشاره کرده بود که ۴۷ درصد از شبکه موبایل در ایران، تحت پوشش فناوری 4G قرار گرفته که این هم البته خبر خوشحال کننده ای است. اما آیا اپراتورهای ایرانی در ادامه قادر به بالا بردن سطح این پوشش هستند؟

همراه اول اکنون ۲۳ ساله است، در حالی که ایرانسل چندی پیش ۱۰ سالگی اش را جشن گرفت. بعد از گذشت این سال ها، هنوز در شهرهای بزرگ مشکلات آنتن دهی (نقاط کور) وجود دارد و کاربران در تمام مواقع قادر به دریافت یک سرویس کاملاً مطلوب نیستند. از سوی دیگر همانگونه که در این نوشته اشاره شد، در مقاطعی اپراتورها از استانداردهای جهانی عقب تر بوده اند. در مطلب بعدی، تصمیم داریم به همین موارد پرداخته و علت ضعف های کنونی اپراتورهای بزرگ ایران را مورد بررسی قرار دهیم.