چه کسی برای اولین بار پرواز کرد؟

برادران رایت، اینطور نیست؟ البته این همان چیزی است که ما در کتاب ها خوانده ایم و به ما یاد داده اند ولی بسیاری از متخصصین، اعتبار «اولین» پرواز را نه به برادران رایت، بلکه به آلبرتو سانتوس-دومانت یا گوستاو وایتهد می دهند.

شاید اگر دنیای امروزی بود، اطلاعات خیلی دقیق تر به ثبت می رسید و اختلافی هم پیش نمی آمد. حتی اگر کسی ادعای اولین بودن داشت، با تمام شواهد و مدارک باید در دادگاه اثبات می کرد. با این حال، سرنوشت اولین پرواز چندان مشخص نیست.

نمی دانیم که ادعای کدام را بپذیریم، بنابراین پرونده هر کدام را به صورت جداگانه بررسی می کنیم و تاریخ را به نحوه ای که طرفداران آن ها می گویند روایت می کنیم. تصمیم گیری اش با شما.

پرونده آلبرتو سانتوس-دومانت

بسیاری از ماه، برای اولین بار در المپیک تابستانی 2016 ریو دو ژانیرو با نام آلبرتو سانتوس-دومانت آشنا شدیم، زمانی که نام او در افتتاحیه این مسابقات مطرح شد و چهره خسته اش با سبیل های پر پشتی که داشت نمایش داده شد. او اگر اولین نباشد، قطعا یکی از پیشروهای پرواز با هواپیماهای دو باله است.

به هر حال، المپیک امسال در ریو دو ژانیرو برگزار شد و برگزار کنندگان مسابقات هم معتقدند سانتوس-دومانت برزیلی اولین کسی بوده که توانسته پرواز کند، نه کس دیگری. گرچه این مسئله باعث تعجب ده ها میلیون مخاطب در سراسر جهان شد اما برزیلی ها این مسئله را حقیقتی پذیرفته شده می دانند.

سانتوس-دومانت، اواخر قرن 19 میلادی و زمانی که در پاریس می زیست، با استفاده از ثروت خانوادگی اش که از مزارع کشت دانه قهوه به دست آمده بود، شروع به انجام تحقیقات روی بالون ها و کشتی های هوایی کرد.

بر طبق کتاب «بال های دیوانگی: آلبرتو سانتوس-دومانت و اختراع پرواز» نوشته پال هافمن، سانتوس برزیلی زندگی مجللی داشت و حتی از محل اقامت خودش در نزدیکی های طاق پیروزی تا رستوران مورد علاقه اش را به وسیله یک بالون اختصاصی پرواز می کرد. تمام این مسیر به وسیله سیم های به هم پیوسته ای، وصل شده بود.

پس از پرواز در حوالی برج ایفل طی سال 1901 و کسب جایزه ای ویژه، سانتوس-دومانت تمرکز خود را از مدل بالون های «سبک تر از هوا» به سمت هواپیماهایی تغییر داد که با متود «سنگین تر از هوا» به پرواز در می آمدند (مثل هواپیماهای امروزی).

در حالی که همه به موفقیت برادران رایت و گزارش آن ها شک دارند، اما سانتوس-دومانت بلند پرواز، دستاوردهای خود را از هیچ کس پنهان نمی کرد و 23 اکتبر سال 1906 در برابر جمعیتی گسترده ای از اهالی پاریس اولین پرواز علنی در برابر دیدگان مردم را اجرا کرد. در همین حین، برادران رایت مشغول تست های مخفیانه خود بودند.

کمتر از سه هفته بعد، وی اولین رکورد جهانی را در فدراسیون بین المللی هوانوردی با پرواز 221 متری به وسیله یک پرنده بالدار ثبت کرد.

پشتیبانان سانتوس-دومانت ادعا می کنند که نمایش عمومی سال 1906 اولین پروازی است که بدون هیچ نیروی کمکی  انجام شده و بر خلاف پرنده برادران رایت، نیازمند وسیله ای کمکی نبوده. پرنده رایت، از روی یک ریل و به وسیله بادی قدرتمند موفق به پرواز شد.

هنریکه لین دو باقوس، فیزیکدان برزیکی که دو کتاب در مورد سانتوس-دومانت نوشته طی مصاحبه ای با رویترز در سال 2003 گفت که پرواز برادران رایت، استانداردهای آن زمان را شامل نمی شد. چه استانداردی؟ پرواز بدون کمک وسیله یا عوامل خارجی، پرواز در برابر دیدگان عموم و متخصصین و فرودی سالم و آرام.

پرونده گوستاو وایتهد

2 سال قبل از آنکه برادران رایت بالای تپه های شنی کیتی هاک پرواز کنند، نگهبان شب یکی از کارخانه های محلی بریجپورت، کنتیکت در حوالی منطقه صنعتی شهر با ماشین پرنده دست ساز خود به پرواز درآمد.

یک گزارش تمام صفحه از نسخه 18 آگوست سال 1901 در Bridgeport Sunday Herald به چاپ رسید که گزارش می داد چهار روز قبل، یک مهاجر آلمانی به نام گوستاو وایتهد، مسافتی 2.5 کیلومتری را در اطراف بریجپورت و فیرفیلد، شهر همسایه، پرواز کرده است.

همراه با گزارش، یک نقاشی کوچک هم از وایتهد که در هواپیمای خود ملقب به شماره 21 یا کرکس آمریکایی بود منتشر شد. چندی بعد، وایتهد اعلام کرد که در 17 ژانویه سال 1902 بیش از 11 کیلومتر بر فراز لانگ آیلند ساند پرواز کرده است.

با این حال، ادعای وایتهد به خاطر کمبود اطلاعات و مدارک رسمی مورد قبول واقع نشد. مجله Scientific American گزارش می دهد که یک تصویر غیر شفاف از وایتهد در حین پرواز وجود داشت و در نمایشگاهی که سال 1906 در نیویورک برگزار شد، به نمایش در آمد.

با این حال، این تصویر اگر واقعا وجود خارجی داشته، اکنون در دسترس نیست و در طول تاریخ از بین رفته است. بعدها و در دهه 30 میلادی وقتی به دنبال شاهدین عینی رفتند تا جویای حقیقت داستان منتشر شده در شماره 18 آگوست هرالد شوند، نتیجه ای جالب به دست آمد.

دو شاهد زنده وجود داشتند که یکی اصلا پیدا نشد و دیگری صراحتا گفت: «تمام داستان هرالد خیالی است.»

با این حال، هیچ داستانی به اندازه مدرک منتشر شده توسط اورویل وایت در سال 1945 جلب توجه نمی کند. وی در مجله سرویس هوایی ایالات متحده مقاله ای با عنوان «پرواز افسانه ای وایتهد» نوشت و در آن اعلام داشت وایتهد به هیچ عنوان تخصص مکانیکی و تجهیزات کافی برای ساخت موتور یک هواپیما را نداشته و داستان کاملا اغراق آمیز است.

در سال 1987 و در برنامه خبری «60 دقیقه» شبکه CBS، بخشی به نام «آیا رایت اشتباه می کند؟» به روی آنتن رفت و دلایلی مبنی بر اینکه چرا وایتهد می تواند اولین کسی باشد که پرواز کرده منتشر شد.

سال ها گذشت تا به 2013 رسیدیم و جان براون، هوانورد شهیر استرالیایی ادعا کرد تصویری که Scientific American از آن حرف می زند را پیدا کرده است. تحقیقات براون منجر به چاپ مقاله ای در Jane's All the World's Aircraft شد. پال جکسون، نویسنده این مقاله می گفت وایتهد اولین نفری است که پرواز می کند و مجله هم دو سال بعد در پاسخ به اعتراضات گفت که این مقاله نظرات شخصی جکسون بوده.

جالب اینکه ایالت کنتیکت بعدها به صورت قانونی، لایحه ای را به تصویب رساند تا لقب «اولین در پرواز» را در کنار نام ایالت قرار دهد.

در صبح روز 17 دسامبر سال 1903 میلادی، اِرویل رایت کنترل هواپیمای سنگین تر از هوای خود را به دست گرفت و به برادرش، ویلبِر سیگنال داد. در حالی که ویلبر در کنار ماشین ظریف می دوید تا تعادل آن را حفظ کند، Wright Flyer که ارویل به همراه برادرش ساخته بود، روی ریل های هدایت کننده سر خورد و برای مسافتی معادل 36 متر پرواز کرد.

دو برادر اهل دِیتون در ایالت اوهایو، پرواز 12 ثانیه ای خود را به همراه سه نفر دیگر در مناطق دوردست کارولینای شمالی را به سرانجام رساندند. چند شاهد هم هنگام نخستین پرواز حضور داشتند و تصویری به ثبت رسیده از سوی یکی از کارمندان سرویس نگهبان ساحلی ایالات متحده، اثبات می کرد که Wright Flyer به پرواز درآمده است.

برادران رایت با دقت فراوان، مستندات آزمایش خود را تهیه کردند؛ با این همه، هنگامی که به دنبال ثبت پتنت و امضای قرارداد برای ماشین پرواز خود بودند، کارها را به شکلی مخفیانه به انجام رساندند. برخلاف سانتوس-دومانت، دو برادر همه چیز را در خفا پیش بردند و تا پیش از سال 1908، ماشین شان را در انظار عمومی به پرواز در نیاوردند؛ یعنی دو سال بعد از زمانی که خلبان برزیلی، چشم مردم پاریس را به خود دوخت.

اکثر تاریخ شناسان پرواز عقیده دارند برادران رایت مبدعین نخستین هواپیما با عملکرد موفقیت آمیز، پیش از سانتوس-دومانت بوده اند؛ چرا که Wright Flyer سنگین تر از هوا، قدرتمند، با قابلیت فرود با اتکا به نیروی خود و مجهز به سه اهرم برای جلوگیری از سقوط بود. حامیان‌ دو برادر اشاره می کنند که در سال 1905، یعنی یک سال پیش از اولین پرواز سانتوس دومانت در اروپا، دو برادر قادر به پروازی 40 دقیقه ای بودند.

تاریخ شناسی به نام دیوید مک کولو، نویسنده کتاب «برادران رایت» در برنامه ای رادیویی طی سال 2015 گفت که هیچ مدرک موثقی از دستیابی به اولین پرواز از سوی وایتهد وجود ندارد؛ وی بعداً هم نتوانست اولین پرواز خود در انظار عمومی را با موفقیت به انجام برساند.

در حال حاضر 35 تاریخ شناس و متخصص پرواز در بیانیه ای به شکل متفق القول تایید کردند که داستان وایتهد‌ واقعا جالب است اما مدرکی برای اثباتش وجود ندارد. دیگر بدبینان نسبت به ماجرای وایتهد افزوده اند که داستان Bridgeport Sunday Herald شامل اغراق های فراوان بوده و تصویری که اخیراً یافته شده، تار تر از آن است که به عنوان مدرکی موثق در نظر گرفته شود.