ششمین رخداد انقراض بزرگ زمین در راه است؛ انگشت اتهام به سمت انسان

زمانی که در مورد انقراض جانداران در مدارس به کودکان آموزش می دهیم، به آنها می گوییم موجوداتی مانند دایناسورها در گذشته روی کره زمین زندگی می کردند که اکنون دیگر وجود ندارند، و برخی از جانداران هم اکنون در معرض خطر انقراض هستند.

با این حال، به ندرت در مورد شرایط فعلی جهان صحبت می کنیم و بیشتر کودکان (و حتی بزرگسالان) خبر ندارند اکنون شاهد پدیده انقراض بسیار گسترده ای در سرتاسر کره خاکی هستیم؛ پدیده ای بسیار نادر که در آن اکثر گونه های حیات از روی زمین ناپدید می شوند.

تا به امروز، پنج رویداد انقراض بزرگ در تاریخ زمین به ثبت رسیده، و حال شاهد ششمین مورد آنها هستیم. طبق گزارشی که اخیراً در نشریه آکادمی ملی علوم (National Academy of Sciences) به چاپ رسیده، جمعیت حیوانات در سرتاسر کره خاکی با سرعت فوق العاده زیادی رو به کاهش است و به عقیده دانشمندان، فرایند «نابودی زیستی» با شتاب به پیش می رود.

بوم شناس ها و زیست شناس های گردآورنده تحقیق فوق می گویند:

نزدیک به 50 درصد از تعداد حیواناتی که زمانی در کنار ما روی زمین زندگی می کردند، یعنی جمعیتی بالغ بر میلیارد ها جاندار، به طور کامل از بین رفته اند.

نگرانی دانشمندان در حال حاضر، فقط گونه های در معرض نابودی کامل نیست. انقراض محلی برخی جانداران (یعنی از بین رفتن یک گونه در منطقه ای خاص و نه از سرتاسر زمین) نیز مشکلات گسترده ای را در پی دارد و می تواند مقدمه ای بر انقراض دیگر گونه ها در آن منطقه باشد. به عبارت دیگر، کاهش جمعیت حیواناتی که هنوز به عنوان «گونه در معرض خطر» طبقه بندی نشده اند، نشانه رویداد انقراض بزرگ است.

با توجه به تمام نشانه های موجود، دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که زمین اکنون در ششمین رویداد انقراض بزرگ قرار گرفته است، که به انقراض هولوسن (هولوسین) مشهور است.

کاهش جمعیت جهانی

محققین برای اجرای این تحقیق، 27600 گونه از مهره داران (Vertebrate) یعنی تقریباً نیمی از تمام آنهایی که تا به امروز را شناخته ایم را بررسی کردند و دیدند جمعیت بیش از 30 درصد آنها رو به کاهش است. از سوی دیگر، جمعیت محلی بسیاری از این حیوانات در مناطق خاصی از جهان به طور کامل از بین رفته است، اما به خاطر تعداد بالا در دیگر مناطق، در مورد آنها اعلام خطر نشده است.

انقراض جمعیت های محلی را باید کاملاً جدی بگیریم، زیرا ناپدید شدن گونه های خاص از زیست بوم (اکوسیستم) محلی اثری آبشاری بر جای گذاشته و کل سیستم را تحت تأثیر قرار می دهد. زمانی که جمعیت بزرگی از حیوانات از بین بروند، جمعیت های کوچکی باقی می مانند که در برابر خطر انقراض، آسیب پذیر تر خواهند بود.

به عنوان مثال فرض کنید فیل های جنگلی در تمام پارک های ملی حیات وحش آفریقا از بین رفته و فقط در یکی از آنها باقی بمانند. این فیل ها وظیفه پراکنده ساختن بذر گیاهان و ایجاد مسیر عبور برای حیوانات کوچک تر را بر عهده دارند. با از بین رفتن آنها، گونه های گیاهی که برای تکثیر به فیل ها نیاز داشتند هم از بین می روند و حیوانات مصرف کننده این گیاهان هم به تدریج نابود می شوند.

انقراض جمعیت محلی گرده افشان ها مانند زنبور عسل، اثرات مخرب تری را بر جای خواهد گذاشت، چون تکثیر گیاهان میوه دار به آنها وابسته است. اگر گیاهان نتوانند کاهش زنبورها را تحمل کنند، حیات بسیاری از حیوانات و حتی انسان هایی که از این گیاهان تغذیه می کنند نیز به خطر می افتد.

در تحقیق اخیر در مورد انقراض جانداران می خوانیم:

با از بین رفتن جمعیت (و گونه های) مهره داران، شبکه اکولوژیکی پیچیده و ظریفی از حیوانات، گیاهان و میکروارگانیسم ها را از دست داده ایم. این وضعیت نشان می دهد حتی اگر نشانه آشکاری مبنی بر گسترش بحران به خارج از قلمرو حیوانات در کار نباشد، بی نظمی کنونی در پراکندگی مهره داران می تواند اثرات فاجعه بار روی اکوسیستم ها را تشدید کرده و نابودی طبیعت را تسریع نماید.

همان طور که می توان حدس زد، انسان به عنوان عامل اصلی در بطن این انقراض بزرگ قرار دارد. ما در سرتاسر جهان به زیستگاه حیوانات هجوم بردیم، گونه های مهاجم را پراکنده ساختیم، جمعیت خیلی از جانداران را به صفر رساندیم، بیش از 90 درصد شکارچیان دریایی را شکار کردیم، آلاینده ها را روانه محیط زیست نمودیم، و اثری از جنگل ها بر جای نگذاشتیم.

از آغاز عصر صنعتی مدرن، تمام فعالیت انسان به انتشار گازهای گلخانه ای در اتمسفر زمین منجر می شود. این فعالیت های زیانبار هنوز به سطح فوق بحرانی نرسیده اند، اما در آینده نزدیک باعث می شوند که روند انقراض بزرگ به مرحله ای غیر قابل بازگشت برسند. «دیوید والاس» در جدیدترین شماره مجله نیویورک می نویسد:

زمین تاکنون پنج انقراض بزرگ را تجربه کرده است و هرکدام از آنها به طور کامل آثار تکامل زیستی را از بین برده اند، گویی کره زمین به زمان صفر بازگشته است. دانشمندان می گویند ما با سرعت تمام به سمت ششمین انقراض یورش می بریم.

او ادامه می دهد:

شاید همه شما از شهاب سنگی بزرگی که دایناسورها را منقرض کرد آگاه باشید، اما بهتر است بدانید چهار انقراض بزرگ دیگر، همگی به خاطر تغییرات اقلیمی به وجود آمده اند، یعنی همان اثری که گازهای گلخانه ای بر محیط زیست می گذارند.

آیا می توان ششمین انقراض بزرگ را متوقف کرد؟

محققین می گویند تمام شواهد و قراین از آغاز ششمین رخداد انقراض حکایت دارند، و استفاده از این الفاظ هشدار آمیز کاملاً بجاست، چون واقعاً با برهه حساسی در تاریخ زمین روبرو هستیم. البته برخی هم با این موضوع مخالفند و می گویند ششمین دوره انقراض هنوز آغاز نشده است.

«داگ اروین» دیرینه شناس مؤسسه اسمیتسونین معتقد است اگر ما در میانه چنین رویداد بزرگی قرار داشته باشیم، دیگر کاری از دستمان بر نمی آید و در واقع، دیر شده است. به نظر اروین اگرچه هنوز پا به مرحله بحرانی نگذاشتیم، اما روند کنونی نشان می دهد به زودی انقراض بزرگ را آغاز خواهیم کرد.

البته تفاوت دو مرحله فوق صرفاً به خاطر دقت تحقیقاتی عنوان می شود و تأثیری بر حقایق کنونی ندارد. متخصصینی همچون اروین و نویسندگان تحقیق جدید، همگی بر این موضوع اتفاق نظر دارند که اگر بشر همین حالا در فعالیت هایش تجدید نظر نکند و اقدامات مقتضی را در پیش نگیرد، هیچ راهی برای فرار از انقراض بزرگ ششم باقی نخواهد ماند.

از جمله اقدامات مؤثر برای جلوگیری یا کاهش سرعت این روند، می توان به روش های محلی از جمله حفظ گونه های منطقه ای و زیستگاه های آنها، و روش های جهانی مانند جلوگیری از آلودگی و تغییرات اقلیمی اشاره کرد. محققین می گویند:

باز هم تأکید می کنیم که ششمین موج انقراض به راه افتاده و فرصت زیادی برای اقدام مؤثر در اختیار نداریم؛ همه چیز به یک یا نهایتاً دو دهه آینده بستگی دارد.

تمام نشانه های موجود به این نکته دلالت دارند که اگر طی دو دهه پیش رو تنوع زیستی را بیش از این تخریب کنیم و گونه های جاندار را نادیده بگیریم، تصویری تیره و تار از آینده حیات در کره خاکی و زندگی انسان را ترسیم خواهیم کرد.