آیا رویای درآمدزایی از جویشگرهای بومی به حقیقت می پیوندد؟

در دنیای امروز یکی از درگاه ورودی اصلی هر کاربر به فضای مجازی، مرورگر و موتور جستجو است. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین پروژه‌هایی که در دولت یازدهم کلید خورد، موتور جستجوی بومی بود که با هدف بی‌نیازی از موتورهای جستجوی پرطرفدار خارجی همچون گوگل و یاهو تعریف شد تا کاربران ایرانی برای جستجوهای متنی، تصویری یا نقشه‌ها و ترجمه‌های مورد نیاز خود از جستجوگر داخلی استفاده کنند.

اگرچه این پروژه در دولت یازدهم با پیشرفت‌هایی همراه بود اما متأسفانه حتی به مرحله تجاری‌سازی و قابل استفاده بودن نزدیک هم نشد. در همین خصوص «محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اواخر مهرماه از مسئولان خواست تا دستاوردهای طرح مذکور را به طور کامل اعلام کنند.

آذری جهرمی دراین باره عنوان نموده بود که اگرچه به لحاظ پژوهشی اقداماتی انجام شده اما به لحاظ سهم بازار، جویشگرهای بومی سهم قابل قبولی ندارند و موفق نبوده‌اند. وزیر ارتباطات خبر از عدم توان برای برآورده کردن نیاز مردم با جویشگرهای بومی داده و گفته بود: «در این طرح نیاز به کار و انرژی بیشتر و توجه به مدل اقتصادی بازار و نیبازهای مردم وجود دارد.»

چشم‌انداز جویشگرهای بومی چه بود؟

این طرح از سال ۹۳ به عنوان برنامه‌ای متمرکز با هدف حمایت از فعالیت و خلاقیت ایده پردازان و فعالان بخش IT و همچنین توسعه سرویس‌های خاص و مورد نیاز کاربران ایرانی مطرح شد. مجری این طرح، دکتر «علیرضا یاری» رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات، در گفتگو با دیجیاتو خبر می‌دهد که این پژوهشکده در ابتدا به دنبال ایجاد قابلیت‌های خاصی در تیم‌های داخلی جهت ارائه‌ی سرویس‌های متفاوت بود تا این شرکت های نوپا با همکاری یکدیگر بتواند به شرکت‌های متوسط و بزرگی تبدیل شوند.

در صورت تحقق این اهداف ایران نیز می‌توانست همانند کشورهای دیگر موتور‌ جستجوگری بومی داشته باشد که سرویس‌های مختلف و ویژه‌ای در راستای نیاز کاربرانش ارائه کنند.

پیشرفت زیرپروژه‌های جستجوگر بومی چگونه بوده است؟

نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بیشترین پیشرفت زیرپروژه‌های جویشگر بومی مربوط به سرویس جستجوی کتاب و مستندات علمی است که ۹۸ درصد رشد داشته است. از دیگر زیر پروژه‌های جویشگر بومی می‌توان به سامانه‌ی تحلیل و جستجوی خبر و همچنین بازاریابی مبتنی بر جویشگر اشاره نمود که به ترتیب با پشرفت‌ ۹۵ و ۹۰ درصدی همراه بوده‌اند. از سوی دیگر، پروژه هایی مانند سامانه ترجمه ماشینی دوسویه (انگلیسی–فارسی) حدود ۳۳ درصد پیشرفت داشته و توسعه آزمایشگاه ارزیابی خدمات وب نیز پیشرفت ۳۰ درصدی را نشان می دهد.

دکتر «علیرضا یاری» رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات و مدیر طرح جویشگران بومی درصد پیشرفت محاسبه شده را معیار خوبی برای کارآیی سرویس‌های این جویشگران نمی‌داند و نقطه‌نظر خود را این‌گونه با دیجیاتو در میان می‌گذارد:

«این سرویس‌ها کامل شده و در حال ارائه خدماتند، برای مثال ترجمه ماشینی دوسویه به علت تمرکز بر زبان فارسی، کارآیی مطلوبی از خود نشان می‌دهد و از همتایان خود همچون مترجم گوگل در زمینه ترجمه متنی فارسی جلوتر است. دانش نامه آزاد نیز به یکی از منابع کاربردی محققان و دانشجویان برای دسترسی به مقالات مرجع تبدیل شده است. درصد پیشرفت ارائه شده صرفاً به‌ علت محقق نشدن اهداف این سرویس‌ها در بحث تجاری‌سازی و بازگشت سرمایه است.»

اهداف و اولویت‌های اصلی جویشگران بومی چیست؟

گام بعدی این طرح، تجاری‌سازی و درآمدزایی سرویس‌های جویشگر خواهد بود. دکتر یاری معتقد است که سرمایه گذاری بخش خصوصی می‌تواند نقش مهمی در تبدیل این سایت‌ها به سکوهای خدمات اینترنتی ایفا کند. به گفته او سکو‌های اینترنتی ایجاد شده هم در جذب کسب‌وکار‌های جدید مفید خواهد بود و هم در جذب مخاطبان. او ارتباط جذب سرمایه و مخاطب را رابطه ای دوسویه خوانده و معتقد است موتورهای جستجوی مطرح دنیا وام دار مخاطبشان هستند و اصولاً سرمایه گذاری در این زمینه نیازمند استقبال مخاطب است.

یاری درباره تجاری سازی این طرح به دیجیاتو می‌گوید:

«در حال حاظر تبلیغات هوشمند پارسی‌جو تنها دستاورد‌های درآمدزایی دراین زمینه است. ما علاقه داریم تا با جذب سرمایه گذاری خصوصی شرایطی برای برگشت سرمایه دولتی فراهم آوریم چرا که صرف بودجه‌های دولتی نمی تواند طرح را به موفقیت برساند. اگر بتوانیم خوشه‌ای اقتصادی در بخش ایجاد کنیم تا موقعیتی برای فعالیت مشترک شرکت‌های نوپا مهیا شود مشخصا افراد کلیدی در بخش ICT کشور از سرمایه گذاری در این بخش استقبال خواهند نمود.»

دکتر یاری خبر از وابستگی رشد جویشگرهای بومی به تصمیم‌گیری‌ شورای عالی فضای مجازی داد و عنوان نمود که این مرکز قرار بود سیاست‌های حمایتی از جویشگرهای بومی را اعلام کند؛ اتفاقی که هنوز رخ نداده است:

«ما مقدمات را چیده بودیم و قرار بود یکسال پیش مرکز ملی فضای مجازی با اعلام سیاست گذاری‌های مشخصی، وزارت‌خانه‌ها و مراکز مختلف را به استفاده از جویشگران بومی تشویق کند. همچنین برنامه‌های متنوعی برای جایگزینی استفاده دانش آموزان از جویشگر‌های بومی توسط آموزش و پرورش بکار گرفته شود که متاسفانه هیچکدام اجرایی نشدند و ما هنوز در انتظار این اتفاق هستیم.»

موردهای مشابه خارجی جویشگران بومی

اگر ویژگی‌ها و ابزار‌های مناسب با توجه به تفاوت فرهنگی و نیاز کاربران کشور طراحی شوند، جویشگران ایرانی می‌توانند همانند نمونه ‌های مشابه به موفقت برسند. در حال حاظر جستجوگرانی چون «یاندکس» روسیه، «بایدو» چین و «ناور» کره جنوبی توانسته‌اند با سرمایه گذاری مناسب، ۷۰ درصد سهم جستجوی کاربران کشورشان را به خود اختصاص دهند.

دکتر یاری معتقد است با بررسی فعالیت جستجوگران نوپایی چون «سِزنُم» مجارستانی که با محدود بودن تعداد ویژگی نسبت به نمونه‌های بین المللی توانسته ۹۰ درصد جستجوی کشور ۱۱ میلیونی مجارستان را به خود اختصاص دهد و بیش از ۱۰۰۰ فرصت شغلی ایجاد کند، می‌توان به این نتیجه رسید که بومی سازی جستجوگران امری ناممکن نیست و با آموزش و ایجاد فرصت مناسب قابل دسترسی است.

«اگر ما پس از ۵ سال فعالیت [تا سال ۹۸] بتوانیم ۳۰ درصد جستجوی کاربران ایرانی از گوگل را که حدود ۶۰ میلیون است به خود اختصاص دهیم، جویشگران نه تنها خواهند توانست هزینه‌های خود را پوشش دهند بلکه می‌توانند کارمندان خود را از  حدود ۵۰ نفر به بیش از ۱۰۰۰ نفر رسانده و درآمدزایی کنند.»

لازم به ذکر است که تاکنون بیشترین بازدید و جستجوی صورت گرفته در جویشگران فارسی مربوط به سایت «فارسی‌جو» بوده که به ترتیب ۵۰۰ هزار بازدید و ۲۵۰ هزار پرسش را به خود اختصاص داده که با استاندارد‌های مجریان طرح فاصله‌ی بسیاری دارد. حال باید دید معادله استقبال مخاطب و جذب سرمایه‌گذار به چه شکل حل خواهد شد و ماهیتاً ویژگی های متفاوت جویشگران بومی توان این را خواهند داشت که توجه کاربران کشور را به خود معطوف کنند یا خیر؟