نتایج یک پژوهش: انسان عامل اصلی شیوع طاعون سیاه بوده است

طاعون سیاه، بیماری مسری خطرناکی بود که در قرن چهاردهم میلادی یک سوم از جمعیت اروپا را از پای درآورد و تصور می شد که توسط موش ها به میلیون ها نفر از انسان ها منتقل شده است. این درواقع داستانی است که مورخان در اختیار بشر امروزی قرار داده اند. حالا اما فرضیه تازه ای مطرح شده که این تفکر را حسابی به چالش می کشد و براساس آن انسان ها و نه موش ها عامل اصلی شیوع طاعون سیاه بوده اند.

آنطور که در مقاملات علمی آمده عامل اصلی شیوع طاعون سیاه نوعی باکتری به نام Yersinia pestis بوده که غالبا تحت عنوان «طاعون» از آن یاد می شود. حال آنطور که در تحقیقی تازه آمده (در و نشریه Proceedings of the National Academy of Sciences به چاپ رسیده) این باکتری توسط کک و شپش هایی منتقل شده که روی بدن انسان زندگی می کرده اند نه انگل هایی که موش ها در بدن خود داشته اند. به بیان دیگر این انسان ها بوده اند که بیماری مذکور را به دیگران انتقال داده اند و موش ها نقشی در این مساله نداشته اند و دست کم الگوهای ریاضی تولید شده توسط محققان دانشگاه های اسلو و Ferrara چنین چیزی را نشان می دهد.

از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳ میلادی طاعون سیاه موجب مرگ تقریبا ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر از مردم اروپا و آسیا شد. این بیماری به صورت مرتب از صده چهاردهم تا نوزدهم میلادی با موج های جدید شیوع می یافت و دوباره فروکش می کرد و به موجب آن ساکنان اروپا، خاور میانه و شمال آفریقا تحت تاثیر قرار می گرفتند. جالب است بدانید که طاعون سیاه حتی امروز هم وجود دارد و از طریق کک های آلوده روی موش ها یا حتی تنفس ذرات آلوده در هوا در میان جوامع انسانی شیوع می یابد.

علیرغم آنکه این بیماری بخش قابل توجهی از جمعیت جهان را نابود کرده هنوز هم اطلاعات اندکی در رابطه با راه های شیوع آن در دسترس است. تا امروز تصور می شد که موش ها و کک هایی که روی بدنشان زندگی می کنند عامل اصلی شیوع طاعون در میان انسان ها بوده اند که البته اطلاعات تاریخی یا باستان شناسی اندکی هم در تایید این مساله وجود دارد. حالا ظاهرا دانشمندان با بررسی موارد اخیر شیوع این بیماری در آفریقا نشان داده اند که کک های بدن انسان عامل اصلی شیوع طاعون به شمار می روند؛ بله این بیماری در وهله نخست از موش ها و جوندگان به انسان منتقل می شود اما در ادامه انگل های مستقر روی بدن انسان هستند که اصلی ترین نقش را در گسترش آن ایفا می کنند.

همین یافته موجب شد که کاترین دین، بوریس اشمید و همکارانشان به این نتیجه برسند که شرایطی مشابه در مورد طاعون سیاه نیز رخ داده. دلیل اول هم آنکه طاعون سیاه محدوده بیشتری را تحت پوشش قرار داد و به مراتب مرگبارتر از نمونه های اخیر بود. نکته دیگر آنکه در قرن چهاردهم میلادی جمعیت موش ها آنچنان هم در اروپا زیاد نبود. و نکته آخر آنکه شیوع طاعون در منطقه آفریقا نشان داد که  Yersinia pestis می تواند از طریق انگل های انسانی هم شیوع پیدا کند.

دانشمندان برای اثبات این مساله که انگل های انسانی اصلی ترین عامل شیوع طاعون بوده اند یا خیر از ریاضیات کمک گرفتند. الگوسازی ریاضی می تواند چشم انداز بسیار محکمی را در رابطه با مکانیزم های انتقال بیماری های گذشته فراهم نماید.

آنها در ادامه با کمک اطلاعات جمع آوری شده از ۹ مورد شیوع وبا در اروپا (از صده ۱۴ تا ۱۹) سناریوهای مختلفی را برای تصویرسازی در مورد نحوه شیوع تعریف کردند. سه مدل ریاضی در انتها تست شد: آلودگی از طریق هوا، آلودگی از طریق کک های روی بدن موش ها و آلودگی از طریق کک و لباس انسان. آنها در انتها دریافتند که احتمال آلودگی انسان از طریق انگل های بدن خودش به مراتب بیشتر از آلودگی از طریق موش ها بوده است.