۷ ساعت اینترنت روزانه؛ حضور پررنگ کاربران ایرانی در فضای مجازی از کجا نشات می‌گیرد؟

ایرانی‌ها روزانه 7 ساعت در فضای مجازی حضور دارند، در حالیکه میانگین استفاده از فضای مجازی در دنیا چهار ساعت در روز است. این جدیدترین آمار کاربران ایرانی در اینترنت است که به تازگی توسط معاون مرکز ملی فضای مجازی اعلام شده است.

ایرانی‌ها 3 ساعت بیشتر از میانگین جهانی در فضای مجازی وقت می‌گذرانند. دلایل این امر را می‌توان اول از همه در توسعه اینترنت در جهان و سهولت دسترسی به آن بررسی کرد. سایت «We Are Social» در گزارشی آمارهایی از فضای دیجیتالی جهان در سال 2018 منتشر کرد که بر اساس آن بیش از 4 میلیارد نفر در سراسر جهان از اینترنت استفاده می‌کنند و بیش از نیمی از جمعیت جهان همواره آنلاین است. در این گزارش گفته شده که تقریبا یک چهارم از یک میلیارد کاربر جدید برای اولین بار در سال 2017 آنلاین شدند.

البته باید گفت که بزرگترین علت رشد کاربران اینترنتی در طول یک سال اخیر فراگیر شدن تلفن‌های هوشمند ارزان قیمت است. بیش از 200 میلیون نفر اولین دستگاه تلفن همراه خود را در سال 2017 به دست آوردند و دو سوم از 7.6 میلیارد نفر در جهان اکنون تلفن همراه دارند. تلفن‌های هوشمند بیشترین ابزار اتصال به اینترنت است و همین باعث شده تا مردم بتوانند در هرجایی که هستند تجربه استفاده از اینترنت را داشته باشند.

از سوی دیگر آمار استفاده از شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از جذابیت‌های فضای مجازی هم بیشتر شده است. بیش از 3 میلیارد نفر در سراسر دنیا ماهانه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که از هر 10 نفر 9 نفر از طریق موبایل به این شبکه‌های وصل می‌شوند. بر اساس آمارها تعداد کاربران رسانه‌های اجتماعی در سال 2018 برابر با 3.196 میلیارد نفر است که 13 درصد بیشتر از سال گذشته است. همچنین تعداد کاربران تلفن همراه در سال 2018 به رقم 5.135 میلیارد رسیده است که نسبت به سال قبل 4 درصد بیشتر شده است.

در این میان جایگاه ایرانی‌ها برای حضور در فضای مجازی قابل توجه است. در حالیکه گفته می‌شود میانگین جهانی حضور هر فرد در فضای مجازی روزانه 4 ساعت است، ایرانی‌ها 7 ساعت از 24 ساعت خود را در این شبکه جهانی سپری می‌کنند. اما این علاقه از کجا نشات می‌گیرد و چرا ایرانی‌ها تقریبا دو برابر میانگین جهانی بیشتر در فضای مجازی وقت می‌گذرانند؟

«امان الله قرائی مقدم» آسیب شناس اجتماعی در گفتگو با دیجیاتو دلایل حضور نامتعارف ایرانی‌ها را در فضای مجازی در دو مورد بررسی می‌کند. این جامعه شناس دلیل اصلی این رفتار را تاخر فرهنگی می‌داند:

«ما به وارد کردن ابزارها توجه داریم اما هنوز به فرهنگ استفاده از ابزارها توجهی نمی‌کنیم. به همین دلیل بین فرهنگ معنوی یا همان شیوه استفاده از ابزار و فرهنگ مادی که به معنی واردات ابزارهای جدید است، فاصله وجود دارد. از سوی دیگر تغییر طرز تفکر افراد تحت کنترل تکنولوژی است و همین تاخر فرهنگی موجب می‌شود تا نتیجه رفتار افراد آنطور که باید نشود.»

دسترسی آسان و ارزان به اینترنت در مقایسه با سایر تفریحات موجود در کشور، دلایلی‌ست که از نظر قرائی مقدم، باعث جذب جوانان به اینترنت شده است. به عقیده او نبود امکانات رفاهی در دسترس، ارزان و همچنین جذاب نبودن برنامه‌ای رادیویی و تلویزیونی برای شهروندان، آنها را به سمت ماهواره و اینترنت می‌کشاند و از آنجائیکه دسترسی به اینترنت در همه جا راحت‌تر و ارزان‌تر است، مردم وقت گذرانی در اینترنت را به استفاده از ماهواره که همه جا و همیشه در دسترس نیست یا سفرهای تفریحی و وقت گذرانی در مراکز تفریحی که هزینه بردار است، ترجیح می‌دهند.

این موارد در کنار تمام جذابیت‌های اینترنتی و نبود محدودیت‌هایی که در جامعه حقیقی وجود دارد، زمان استفاده از فضای مجازی را برای کاربران ایرانی تقریبا دو برابر معیارهای جهانی کرده است.

به گفته قرائی مقدم تاخر فرهنگی در میان تمامی مردم جهان وجود دارد و باعث بروز رفتارهای نامتعارف در میان آنها می‌شود. منتها وجود دلایل و متغیرهای دیگر که نشات گرفته از شرایط سیاسی، جغرافیایی، اقتصادی و سایر موارد است، این تاخرها را کمتر یا بیشتر می‌کند.

از نگاه آسیب شناسان اجتماعی تاخر فرهنگی و شرایط اجتماعی جامعه، گرایش شهروندان مخصوصا جوانان را به استفاده از اینترنت بیشتر کرده است و ادامه این روند نتایج خوبی در پی ندارد؛ برای مثال رباتیک شدن نوجوانان و گمرنگ شدن تعاملات اجتماعی آنها از محسوس‌ترین عواقب استفاده بیش از حد اینترنت است.