عاقبت زباله های الکترونیکی حاصل از گوشی های هوشمند چه می شود؟

تعویض گوشی های موبایل بخشی از زندگی روزانه ما است و به آن عادت کرده ایم. به طور معمول بیشتر افراد گوشی های خود را در دوره های یک تا 3 ساله تعویض می کنند اما این موضوع عمدتاً موجب تولید زباله الکترونیکی می شود. قصد داریم به این موضوع بپردازیم که صنعت تولید گوشی های هوشمند از چه منابعی استفاده می کنند و چگونه مواد به کار رفته در آنها چه بر سرشان می آید.

تنها در سال 2017 تعداد 1.45 میلیارد گوشی هوشمند در سطح جهان تولید شده. بر اساس آنچه سازمان حفاظت از محیط زیست ایالات متحده اعلام کرده تنها در سال 2010 به تعداد 125 میلیون گوشی در این کشور دور انداخته شده است.

چه عناصری در گوشی های هوشمند به کار می رود؟

گوشی های هوشمند دستگاه های پیچیده ای هستند و اغراق نیست اگر بگوییم که تقریباً تمامی عناصری که در جدول تناوبی می بینید در این دستگاه ها به کار می روند. از جمله گروه عناصری که در گوشی ها به کار می روند می توان به این موارد اشاره کرد:

مواد معدنی کمیاب در کره زمین

این مواد شامل لانتانیدها هستند؛ 15 عنصر با اعداد اتمی 57 تا 71 از جمله ایتریُم و اسکاندیُم. با این حال این عناصر به میزان بسیار کمی در گوشی های هوشمند استفاده می شوند. از نمایشگرهای لمسی گرفته تا اسپیکرها تقریباً تمامی قطعات به کار رفته در گوشی های هوشمند موادی کمیاب را در خود جای داده اند.

البته باید اشاره کرد که این مواد معدنی در واقع به آن میزانی که در ابتدا دانشمندان تصور می کردند کمیاب نیستند. معادنی که میزان کافی از این مواد را در خود جای داده اند در سرتاسر دنیا پخش شده اند. در حال حاضر چین بزرگترین تأمین کننده مواد معدنی در کره زمین است و میزان بالایی از این مواد را در خود جای داده است.

در سال 2017 خروجی چین 105 هزار تُن بوده است. پس از آن استرالیا با 20 هزار و روسیه با تنها 3 هزار قرار گرفتند. به این ترتیب می توان گفت این چین است که بازار مواد کمیاب مورد بحث را تحت سلطه خود دارد.

استخراج مواد با ارزش عمدتاً نیاز به استفاده از اسیدهای سمی و کار در شرایط پر خطر معادن دارد. یکی از مشکلاتی که در مورد عناصر کمیاب وجود دارد این است که بیشتر آنها جایگزین های مناسبی ندارند. به همین دلیل برای شرکت هایی که آنها را در اختیار دارند مواد کمیاب می توانند از لحاظ سیاسی و اقتصادی ارزشمند محسوب شوند.

فلزات گران بها یا کم ارزش تر

فلزات مشهوری از جمله طلا، نقره، آلومینیوم، مس، نیکل و ... نقشی اساسی در تولید گوشی هوشمندی که در دستان است بازی کرده اند. این فلزات محدودیت های عناصر کمیاب را ندارند و در بخش های متعددی از جهان یافت می شوند.

به همین دلیل شرکت های تولید کننده انتخاب های متعددی از بین تأمین کنندگان دارند. این عناصر در مقایسه با دسته قبلی به میزان بالایی در تولید گوشی های هوشمند استفاده می شوند. منابعی که برای استحصال آنها مصرف می شوند نیز عظیم هستند. به عنوان نمونه برای به دست آمدن یک گرم طلا باید یک تُن سنگ معدن استخراج شود.

کبالت اما شرایط ویژه خود را دارد. این ماده در باتری ها استفاده می شود و تقریباً نیمی از منابع کبالت دنیا در جمهوری دموکراتیک کنگو قرار دارد. بارها گزارش شده که کودکان برای استخراج این ماده از معادن این کشور به کار گرفته می شوند. این موضوع نگرانی های سازمان های حمایت از حقوق بشر را نیز بر انگیخته است.

پلاستیک ها

پلاستیک ها ارزان قیمت هستند و در عین حال تولید آنها ساده است. به همین دلیل بسیاری از شرکت های سازنده از پلاستیک در محصولات ارزان قیمت خود استفاده می کنند. اما در مورد بیشتر آنها مسئله بازیافت به یکی از مشکلاتشان بدل شده است.

چه چیزی هایی از گوشی های هوشمند استخراج می شود؟

پیش از اینکه قرار باشد گوشی های هوشمند بازیافت شوند باید مشکل دیگری را حل کرد: جمع آوری آنها. بسیاری از کشورهای دنیا فاقد زیرساخت های لازم برای جمع آوری زباله های الکترونیکی هستند.

در ایالات متحده بیش از 65 درصد از زباله های الکترونیکیِ جمع آوری شده برای بازیافت به کشورهای در حال توسعه صادر می شوند. این فرایند موجب آلودگی هایی از جمله آزاد شدن کربن در محیط اتمسفر می شود.

وقتی دستگاه ها به مرکز بازیافت رسیدند ابتدا باید قطعاتشان از هم جدا شوند. بسته به میزان پیشرفت شرکت ها این موضوع می تواند توسط دست انسان ها یا با ربات ها انجام شود.

تولید گوشی های هوشمند به هیچ وجه ساده نیست اما جداسازی مواد با ارزش از آنها در فرایند بازیافت یک پله بالاتر و یک دستاورد مهندسی مهم به حساب است. دلیل این موضوع در استفاده از عناصر متعددی نهفته است که در اجزای بسیار کوچکی در کنار هم گرد آمده اند.

بسیاری از شرکت ها تلاش می کنند تنها موادی را بازیافت کنند که به سادگی با ذوب کردن قطعات حاصل شوند. برخی از فرایندهای دیگر بازیافت ممکن است نیاز به صرف انرژی بالا یا استفاده از مواد شیمیایی سمی داشته باشند. در انتها باز هم بسیاری از آنها سر از زباله در می آورند چرا که بازیافت ساده شان ممکن یا به صرفه نیست.

جایگاه شرکت ها در زمینه مسئولیت های زیست محیطی کجاست؟

سازمان صلح سبز به صورت دوره ای با انتشار نمودارهای گرافیکی سبزترین شرکت های مطرح دنیای فناوری را مشخص می کند. این شرکت ها در 3 حوزه انرژی، منابع و مواد شیمیایی مورد بررسی قرار می گیرند و امتیازی بین A تا F به آنها داده می شود.

همان طور که در نمودار مرتبط با سال 2017 نشان داده شده بیشتر شرکت ها در بخش قرمز و نارنجی رنگ قرار گرفته اند. می توانید دلایل کسب امتیاز هر شرکت را با جزئیات در وبسایت صلح سبز مطالعه کنید. ویدیویی که در بالا مشاهده کردید نشان می دهد چرا اپل در میانه های رنگ زرد و سبز قرار دارد و امتیاز به نسبت خوبی را دریافت کرده است.

اما شرکت Fairphone موفق شده بالاتر از همه قرار گیرد. نگاهی به موارد مرتبط با گوشی Fairphone 2 داشته باشید:

• طراحی شده برای تعمیر آسان
• بهبود زنجیره تأمین منطبق با ارزش های محیط زیستی و جامعه
• تأمین مواد معدنی از معدن هایی با تجارت عادلانه و فارغ از هرگونه درگیری
• پشتیبانی از برنامه های بازیافت
• اولین گوشی هوشمند با گواهینامه بلو انجل (گواهینامه ای آلمانی برای محصولات یا خدماتی دوست دار محیط زیست)

اما این گوشی با چیپست اسنپدراگون 801 همراه شده؛ چیپستی که مربوط به سال 2014 است. علاوه بر این 2 گیگابایت رم آن به همراه اندروید 6.0 کمی قدیمی به نظر می رسند. قیمت آن هم 620 دلار است که برای چنین مشخصاتی بسیار بالا است. در کنار تمام این ها از شبکه های مخابراتی 4G هم پشتیبانی نمی کند.

در مقایسه وان پلاس 6 را می توان با قیمت 609 دلار خرید. حتی گلکسی اس 9 قیمتی در حدود 650 دلار دارد. آیا برای بیشتر کاربران مهم است گوشی سازگار تر با محیط زیست را با قیمت بالاتری بخرند؟ قطعاً خیر.

دولت ها چه می کنند؟

برای دولت ایالات متحده یا اتحادیه اروپا تقریباً غیر ممکن است که استانداردهای شرایط کاری خود را بر کشورهای آسیایی یا آفریقایی دیکته کنند اما می توانند میزان تهدیدات دستگاه های الکترونیکی برای محیط زیست را اندازه گیری نمایند.

در ایالات متحده درباره این گونه موارد در هر ایالت به طور جداگانه تصمیم گیری می شود. 25 ایالت برنامه های ویژه خود برای بازیافت زباله الکترونیکی را دارند.

اتحادیه اروپا «پروژه مواد خام بحرانی» را کلید زده که بر اساس آن بیشتر موادی که به آنها اشاره کردیم را از حیث اهمیت اقتصادی و نیاز به تأمین از خارج در رده بحرانی دسته بندی می کند.

هدف این پروژه بازیافت هر چه بیشتر این مواد از زباله های الکترونیکی است. 2 سال بود که پروژه در 4 کشور اروپایی در حال اجرا بود و با پایان آن در ماه ژوئن سال جاری انتظار می رود تغییرات سیاست های مرتبط با این موضوع در سال 2019 اعلام شود.