کارشناسان نسبت به پیش ‌فروش جدید خودروسازان هشدار دادند

مشخصا پیش فروش خودرو آن هم با شرایط سخت گیرانه برای جلوگیری از ورود دلالان اقدام مثبتی برای کنترل بازار است چرا که مصرف کننده واقعی که بدنبال خرید خودروی مصرفی است فی نفسه به سمت تولید کننده می رود تا بتواند خودروی مورد نیاز خود را با قیمت معمول و مصوب تهیه کند اما پیش فروش خودروبنظر می رسد که قدرت دلالان و گردانندگان بازار آزاد قوی تر از اثراث پیش فروش خودرو بوده است. با توجه به روند کند تولید خودرو از خردادماه جاری، شرکت سایپا و ایران خودرو دو خودروساز بزرگ کشور از ابتدای شروع تحریم ‌ها تاکنون، به ترتیب برای سومین و دومین بار اقدام به پیش‌ فروش محصولات خود کرده ‌اند، به این ترتیب براساس آمارهای منتشر شده از ابتدای سال‌ جاری، سایپا در مجموع ۲۷۰ هزار دستگاه از انواع محصولات خود را پیش‌ فروش کرده، این در حالی است که ایران خودرو اقدام به پیش‌ فروش ۷۷ هزار و ۱۰۰ دستگاه از تولیدات خود کرده است.در چند هفته اخیر پس از پیش فروش های صورت گرفته توسط دو خودروساز بزرگ کشور آن هم به صورت دقیق و کنترل شده باید قیمت خودرو در بازا آزاد پایین می آمد اما این اتفاق رخ نداد و بازار آزاد شیب بسیار ملایمی را تجربه کرد و اثرات اقدامات کنترلی خودرو سازان عملا نادیده گرفته شد و هنوز هم در بازار آزاد خودرو هرج و مرج به چشم می خورد و فروشندگان خودرو همچنان قیمت های مورد نظر خود را پیشنهاد می دهند.
اولین مرحله از پیش فروش خودرو توسط این دو شرکت، طی دو ماه گذشته، در شرایطی اتفاق افتاد که بازار خودرو روزهای ملتهبی را سپری می‌ کرد. نوسانات نرخ ارز و هجوم سرمایه‌ های سرگردان به بازار، از دلایل ایجاد این نوسانات بود. در کنار این دو مساله، فعالان بازار تاکید داشتند کاهش و در برخی موارد توقف عرضه به بازار، التهابات را تشدید کرده است. این نکته که مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته بود، به وضوح خود را در آمار تولید این دو شرکت نشان می‌ داد. نمودار تولید دو شرکت از خرداد ماه گذشته تا امروز روند نزولی داشته است و همین مساله در کنار نوسانات نرخ ارز و حضور سرمایه‌ های سرگردان، مثلث بحران را در بازار خودرو تکمیل کرد.
با توجه به اینکه خودروسازان در ظاهر خصوصی اما در عمل تابع تصمیمات دولتی هستند، دو شرکت بزرگ تولید‌ کننده کشور، به نوعی با فشار مسوولان اقدام به پیش فروش خودرو های خود کردند. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که اقدام خودروسازان در پیش‌ فروش محصولات باید در شرایطی انجام شود که به برنامه آنها در خطوط  تولید و انجام تعهدات معوق خللی وارد نکند. در اینکه مسوولان و سیاست‌ گذاران بخش خودرو، برای مهار نوسانات موجود از نسخه قدیمی پیش فروش خودرو استفاده کرده و تنها هدفی که دنبال می‌ کنند، آرام کردن بازار است، شکی نیست. اما این سوال مطرح می‌ شود که چه دلایلی باعث شده خودروسازان به رغم تعهدات معوق و کاهش تیراژ که سبب جلوگیری از عرضه مطلوب خودرو به بازار شده است، حاضر به پیش‌ فروش محصولات خود آن هم در شرایطی که این شرکت‌ ها در زنجیره تامین خود با مشکلاتی رو به‌ رو هستند، شوند؟ البته این نکته را نیز باید در نظر گرفت که عدم‌ تامین به موقع قطعات می‌ تواند جدی ‌ترین دلیل برای کاهش عرضه در ماه ‌های آتی تلقی شود. به این ترتیب آیا می‌ توان از پیش‌ فروش‌ های اخیر به عنوان قرص مسکن خودروسازان برای بازار یاد کرد یا اینکه تولید‌کنندگان با هماهنگی  وزارت صنعت، معدن و تجارت سیاست‌ گذاری مناسبی برای تحویل به موقع خودروهای پیش‌ فروش‌ شده انجام داده ‌اند؟ در نهایت اینکه آیا این پیش فروش ها برای تامین نقدینگی کوتاه‌ مدت برای خودروسازان صورت گرفته یا اینکه هدف غایی کاهش التهابات بازار بوده است.یکی از راهکارهایی که خودروسازان برای کاهش قیمت خودرو و تعادل قیمت بازار ارائه دادند این بود که خودرو را در تیراژ بالا پیش ‌فروش کنند اما به نظر می‌ رسد پیش فروش خودرو تأثیر چندانی بر آشفته بازار خودرو نداشته است، زیرا که این پیش فروش‌ ها به طور معمول در دوره زمانی طولانی صورت گرفته و تحویل هیچکدام از خودروهای پیش ‌فروش شده فوری نیست. در نتیجه پیش فروش خودرو ها تأثیر چندانی بر نوسانات بازار خودرو نداشته است.
در این زمینه برخی کارشناسان بر این نکته تاکید دارند که خودروسازان در شرایط حاضر با مشکل کمبود نقدینگی رو به ‌رو هستند به‌ طوری ‌که بدهی سنگین آنها به زنجیره تامین قطعات و بازپرداخت وام‌ های دریافتی از شبکه بانکی نیز بیش از پیش مشکل نقدینگی آنها را تشدید کرده است. در این شرایط طبیعی است که خودروسازان به‌ دنبال جذب نقدینگی باشند.
بنابراین پیش‌ فروش، این امکان را برای خودروسازان فراهم می‌ کند که بتوانند بخشی از نقدینگی مورد نیاز خود را جذب کنند. این در شرایطی است که زمان‌ های تحویل نیز در برخی خودروها طولانی در نظر گرفته شده است.
نگاهی به زمان تحویل خودروهای پیش ‌فروش شده طی هفته گذشته گویای این مساله است که شرکت‌ های خودروساز تلاش کرده ‌اند زمان تحویل را تا حد امکان به تاخیر بیندازند. ثبت‌ نام در مهر ماه ۹۷ و تحویل در سال ۹۹ این مساله را به وضوح نشان می‌ دهد.
با این حال تمایل برای خرید خودرو به حدی بالا است که کلیه طرح‌ های پیش فروش خودرو که از سوی شرکت‌ ها اعلام می‌ شود با سرعت با تکمیل ظرفیت رو به‌ رو شده و یا استقبال از آنها به حدی بالاست که سایت‌ های فروش را از دسترس خارج می‌ کند.مساله بعدی که مورد توجه بخشی از کارشناسان  قرار گرفته، تنوع خودروهایی است که در سبد پیش‌ فروش است. با نگاهی به محصولات پیش‌ فروش‌ شده متوجه می‌ شویم که اکثر آنها جزو پلت‌ فرم‌ های قدیمی  هستند. همین مساله به‌دلیل بحث ارتقای استانداردهای خودرویی سبب شده تا این محصولات در آینده نتوانند، استانداردهای مورد نظر را پاس کنند و شرکت‌ های خودروساز مجبور هستند به‌ تدریج این پلت‌ فرم‌ ها را از خطوط تولید خارج کنند. بنابراین به روشنی مشخص است که خودروسازان در تلاش هستند تا حد امکان شرایط را برای ادامه حیات این پلت‌ فرم ‌ها در خطوط تولید خود فراهم کنند.
نکته آخری که مدنظر کارشناسان قرار گرفته، تفاوت نگاه خودروسازان داخلی و خارجی به مکانیزم پیش فروش خودرو است؛ به‌ طوری‌ که خودروسازان بین ‌المللی با استفاده از ابزار پیش‌ فروش، این امکان را فراهم می‌ کنند تا برنامه‌ های تولیدی خود را ساماندهی و هزینه ‌های تولید همچون انبارداری و تامین قطعات را به حداقل برسانند. این در شرایطی است که خودروسازان داخلی با توجه به در اختیار داشتن بازار به صورت انحصاری چندان نیازی نمی‌ بینند تا مانند شرکت ‌های بین‌ المللی، از ابزار پیش فروش خودرو برای ساماندهی برنامه تولید خود استفاده کنند.
نگاه متفاوت به مقوله پیش‌ فروش
پیش‌ فروش خودرو در فضای بین‌ المللی، به تولید «ناب» تعبیر می‌ شود. این نوع از فروش به سیستم کششی معروف است. حسن کریمی‌سنجری، کارشناس خودرو، با اشاره به نگاهی که در فضای بین ‌المللی به مساله پیش‌ فروش وجود دارد، در مصاحبه با یکی از خبرگزاری ها عنوان کرد که در فضای بین ‌المللی شرکت ‌های خودروساز به‌ دنبال این هستند که از پیش فروش خودرو برای ساماندهی برنامه تولیدی خود استفاده کنند.کریمی‌ سنجری می‌ گوید: این نوع فروش، در واقع یک سیستم کششی است؛ به این معنا که به جای اینکه خودروساز بعد از تولید به‌دنبال خریدار برای محصولات خود بگردد، این مشتریان و مصرف‌ کنندگان هستند که به‌ دنبال پیش‌ خرید کردن محصولات این شرکت‌ ها هستند. در واقع سیستم کششی در مقابل سیستم فشار قرار می‌ گیرد. این کارشناس با اشاره به برخی شرکت‌ های بین ‌المللی اضافه می‌ کند: به عنوان مثال، تولید محصولات مرسدس بنز تا حدود زیادی از سیستم کششی پیروی می‌ کنند. هنگامی که در خطوط تولید محصولی تولید می‌ شود، مشخص است که خریدار این محصول کیست.
در واقع این نوع فروش که کریمی‌ سنجری به آن اشاره می‌ کند، این امکان را برای خودروساز به‌ وجود می‌ آورد تا در هنگام تامین قطعات و تولید محصول در خطوط تولید، بخشی از هزینه‌ های خود را از مصرف‌ کننده دریافت کند.
بنابراین خودروسازان به واسطه پیش‌ فروش این امکان را پیدا می‌ کنند تا برنامه‌ های آتی خود را ساماندهی کنند. کریمی‌ سنجری معتقد است شرکت‌ های خودروساز داخلی با توجه به امکان استفاده از بازار انحصاری در ارتباط با پیش فروش خودرو ، از فرمول رایج در فضای بین‌ المللی تبعیت نمی‌ کند.
کریمی‌ سنجری با اشاره به تفاوت بین نگاه داخلی و بی ن‌المللی به مساله پیش‌ فروش می‌ گوید: هدف تولید ناب ارتقای کیفیت نیست بلکه آنچه در فرآیند پیش فروش خودرو یا همان تولید ناب مد نظر است، جلوگیری از هدر رفت منابع شرکت‌ های خودروساز است. شرکت‌ های خودروساز بین ‌المللی به‌ دنبال کاهش هزینه‌ های خود در ارتباط با تامین و انبارداری قطعات هستند. زیرا در این نوع از فروش، قطعات همزمان با تولید به خطوط تولید عرضه می‌ شود و هزینه انبارداری به حداقل می‌ رسد. این در شرایطی است که سیاست ‌گذاران بخش خودرو تنها هدفی که مد نظر دارند ایجاد آرامش، ولو به صورت مقطعی، در بازار است و خودروسازان داخلی به‌ دنبال جذب نقدینگی هستند. البته این پیش ‌فروش‌ ها آفت‌ هایی هم می‌ تواند در پی داشته باشد.این کارشناس خودرو درباره  آفت‌ هایی که از ناحیه پیش‌ فروش، شرکت‌ های خودروساز را تهدید می‌ کند، می‌ گوید: در حال حاضر زنجیره تامین خودروسازان با مشکلات متعددی رو به‌ رو است که بخش قابل توجهی از این مشکلات به ‌دلیل بدهی‌ هایی است که از ناحیه شرکت‌ های خودروساز به آنها تحمیل شده است. اشاره این کارشناس به مشکلات موجود در زنجیره تامین می‌ تواند سبب تاخیر در تولید و به‌ دنبال آن تحویل خودروهای پیش‌ فروش‌ شده به مشتریان شود.  البته کریمی‌ سنجری به مساله تحریم‌ ها هم اشاره می‌ کند و معتقد است که تحریم‌ ها هم سبب ایجاد مشکل در روند تولید و تحویل محصولات پیش‌ فروش شده، خواهد شد. این کارشناس به بحث پرداخت سود مشارکت و جریمه تاخیر در تحویل خودروهای پیش‌ فروش‌ شده هم اشاره می‌ کند و می‌ گوید: پرداخت سود مشارکت به مبالغ دریافت شده از ثبت‌ نام‌ کنندگان، مساله‌ ای است که تنها در بازار ایران وجود دارد. در حالی که این مساله در جاهای دیگر دیده نمی ‌شود. کریمی‌ سنجری دلیل این مساله را در هزینه بالای تامین پول در کشور می‌ داند.
اشاره این کارشناس به پرداخت جریمه برای دیر کرد در تحویل محصولات در شرایط فعلی می‌ تواند تبدیل به پاشنه آشیل خودروسازان شود، زیرا سبب از دست رفتن بخشی از منابع آنها در قبال پرداخت این جریمه ‌ها می‌ شود.
سومین چالشی که از ناحیه پیش‌ فروش‌ ها مورد توجه کریمی‌ سنجری قرار گرفته است، ناتوانی خودروسازان در تحویل محصولات پیش‌ فروش شده و جایگزینی آنها با برخی دیگر از محصولات است. این مساله، سبب نارضایتی مشتریان و ایجاد حس بی‌ اعتمادی به شرکت‌ های خودروساز می‌ شود.

خطر انصراف ثبت‌ نام‌ کنندگان

جذب نقدینگی همان طور که اشاره شد، همواره یکی از اهداف خودروسازان برای انجام پیش فروش خودرو های تولیدی خود بوده است.
ایران‌خودرو برای اسفند ۹۸ خودروی No Name پیش فروش می‌ کند. خودرویی که نامش معلوم نیست! مشخص نیست مجوز این نوع عجیب پیش ‌فروش از کدام مرجع دریافت شده است.
وظیفه خودروسازان در تأمین نیاز روز بازار خودرو است. اینکه خودروسازان امروز از مردم پول بگیرند و خودرو را در مدت زمان طولانی به مردم تحویل دهند، دردی از آشفته بازار خودرو دوا نمی‌ کند.فربد زاوه، کارشناس خودرو، با توجه به علاقه خودروسازان به پیش‌ فروش به خبرنگار یکی از مجلات خبری توضیح داده است که خودروسازان همواره به‌دنبال افزایش نقدینگی هستند. برای این منظور همواره از مشتریان ثابت منابع بانکی هستند، در مواقعی که نتوانند نقدینگی خود را از طریق سیستم بانکی تامین کنند، سعی می‌ کنند به کمک پیش فروش خودرو های خود، میزان نقدینگی مورد نظر را جذب کنند.
اشاره این کارشناس به تامین نقدینگی در حالی است که در مواقعی مانند زمان تحریم که هزینه‌ های اضافی به خودروسازان تحمیل می‌ شود و خودروسازان برای جبران این هزینه‌ ها نیازمند سرمایه در گردش بیشتری هستند برای تامین این سرمایه در گردش به فکر استفاده از اهرم پیش فروش خودرو می ‌افتند.
این کارشناس با اشاره به هدف سیاست‌ گذاران بخش خودرو از پیش‌ فروش می‌ گوید: مسوولان وزارت صنعت به عنوان متولی سیاست‌ گذاری برای بخش خودرو به‌دنبال این هستند تا نوسانات بازار را کنترل کنند. برای این منظور از آنجا که آنها در مدیریت طرف تقاضا ابزار مشخصی در اختیار ندارند و در این شرایط حاضر نیستند با استفاده از ابزار افزایش قیمت، طرف تقاضا را مدیریت کنند، تلاش می‌ کنند با فشار به طرف عرضه بازار را متعادل کنند.
افراد سودجو و دلالان همیشه با وجود سخت‌ گیری‌ های صورت گرفته در ثبت نام خودرو، راهی برای دور زدن قوانین پیدا کرده ‌اند.
زاوه تاکید می ‌کند بی ‌انضباطی مالی در شرکت‌ های خودروساز تبدیل به بیماری مزمن شده است. این بیماری در زمان تحریم و همچنین نوسانات شدید بازار بیشتر خود را نشان می‌ دهد. بنابراین جذب نقدینگی از ناحیه پیش‌ فروش‌ های صورت‌ گرفته سبب می‌شود تا مدیران خودروساز دیرتر به فکر اجرای ریاضت اقتصادی در مجموعه‌ های تحت مدیریت خود بیفتند.اشاره این کارشناس به تاخیر در اجرای ریاضت اقتصادی، سبب ادامه بی‌ انضباطی مالی در شرکت‌ های خودروساز می‌ شود.
زاوه معتقد است در شرایطی که قیمت محصولات داخلی همچنان مبهم است و هر روز خبری در ارتباط با افزایش قیمت‌ ها به گوش می‌ رسد، چنانچه این اتفاق بیفتد و قیمت محصولات به میزان قابل توجهی افزایش یابد این خطر شرکت ‌های خودروساز را تهدید می‌ کند که با سونامی انصراف رو به‌ رو شده و مجبور شوند مبالغ دریافتی از ثبت ‌نام‌کنندگان را به همراه سود مشارکت به آنها برگردانند که حل این مساله از توان شرکت‌ های خودروساز خارج است.