مروری بر تاریخچه تلویزیون در ایران و جهان

تلویزیون ها که سال ها است خانه های سراسر جهان را به تسخیر خود در آورده اند از مدل های مکانیکی تا الکترونیکی، راه درازی را پیموده اند. در سال 1947 بود که این جعبه جادو راه خود را به خانه های هزاران آمریکایی باز کرد اما آغاز تاریخچه تلویزیون را باید در نزدیک به یک قرن پیش جستجو کرد.

تلویزیون های مکانیکی قرن بیستم

قبل از اینکه تلویزیون های الکتریکی از راه برسند، تلویزیون های مکانیکی در اوایل قرن بیستم عرضه شده بودند. نحوه کار آنها به این صورت بود که به صورت مکانیکی تصاویر را اسکن کرده و سپس به نمایشگر می فرستادند. با این حال در مقایسه با مدل های امروزی نحوه کارشان بسیار ابتدایی به نظر می رسید.

یکی از اولین تلویزیون های مکانیکی اولیه از دیسکی چرخنده با سوراخ هایی که به صورت مارپیچی در آن تعبیه شد بود تشکیل می شد. این دستگاه توسط دو مخترع جداگانه ساخته شد: «جان لوگی بِرد» در بریتانیا و «چارلز فرانسیس جِنکینز» در آن سوی دنیا در ایالات متحده. هر دو این دستگاه ها در اوایل دهه 1920 میلادی اختراع شده بودند.

اما پیش از این دو، «پائول گوتلیب نیپکو» مخترع آلمانی اولین تلویزیون مکانیکی را توسعه داده بود. تلویزیون نیپکو تصاویر از طریق سیم ها و با استفاده از یک دیسک فلزی چرخان ارسال می کرد و رزولوشنی 18 خطی داشت. البته نیپکو به جای تلویزیون، نام «تلسکوپ الکتریکی» را برایش انتخاب کرده بود.

در سال 1907 دو مخترع، «بوریس روزینگ» روسی و «آلن آرچیبالد کمپبل سویینتُن» یک لامپ کاتدی را با سیستم اسکن مکانیکی ترکیب کردند و سیستم تلویزیون کاملاً جدید را پدید آوردند. در نهایت تلاش های اولیه این دو، دنیا را به سمت ساخت اولین تلویزیون های الکتریکی در سال های بعد هدایت کرد.

تلویزیون های مکانیکی چگونه کار می کردند؟

تلویزیون های مکانیکی از دیسک های چرخان در هر دو سمت فرستنده و گیرنده بهره می بردند. دیسک ها دارای سوراخ هایی بودند که به صورت مارپیچ قرار گرفته بودند.

برای ارسال تصاویر با استفاده از این سیستم باید دوربین در فضای کاملاً تاریکی قرار می گرفت و در پشت دیسک هم از یک منبع نوری به شدت قوی استفاده می شد. دیسک با استفاده از یک موتور می چرخید و هر یک بار چرخش آن یک فریم تصویر تلویزیونی را شکل می داد.

تلویزیون مکانیکی اولیه جان لوگی برد دارای 30 سوراخ بود و دیسک آن با سرعت 12.5 بار در هر ثانیه می چرخید. در جلوی دیسک هم لنزهایی برای متمرکز کردن نور روی سوژه تعبیه شده بود. هنگامی که نور به سوژه برخورد می کرد به سلول فوتوالکتریک بازتاب داده می شد که انرژی نوری را به پالس های الکتریکی تبدیل می کرد. این پالس ها به صورت امواج الکتریکی از طریق هوا به گیرنده ارسال می شد.

در سمت گیرنده یک دیسک چرخان با سرعت مشابه با دیسک فرستنده در حال چرخش بود. به این منظور باید موتورهای دیسک ها در دو طرف فرستنده و گیرنده با یکدیگر هماهنگ می شدند تا تصویر به درستی نمایش داده شود.

بخش گیرنده به یک دریافت کننده رادیویی مجهز شده بود که با دریافت امواج آنها را به یک لامپ نئونی قرار گرفته در پشت دیسک گیرنده ارسال می کرد. هنگامی که لامپ روشن می شد و شروع به پخش کردن نور بر اساس سیگنال دریافت شده می کرد، چرخش دیسک هم آغاز می شد. در نهایت در سمت گیرنده، نمایش تصویری که در سمت فرستنده در حال ثبت بود، ممکن می شد.

اختراع اولین تلویزیون های الکترونیکی

سازنده اولین تلویزیون الکترونیکی تا 14 سالگی در خانه ای بدون برق زندگی می کرد

اولین تلویزیون های الکترونیکی توسط مخترع 21 ساله، «فیلو تِیلور فارنسوورث» در 1927 ساخته شد. جالب اینکه فیلو در خانه ای زندگی می کرد که تا سن 14 سالگی او فاقد برق بود. از زمانی که در دبیرستان بود شروع به تفکر درباره سیستمی با امکان ثبت تصاویر متحرک کرد. او این گونه تصور کرده بود که تصاویر به کدهایی تبدیل شوند و پس از آن از طریق امواج رادیویی به دستگاه های دیگر ارسال شود. البته 16 سال پیش از اینکه فارنسوورث موفق شود، بوریس روزینگ، مخترع روسی آزمایش های ابتدایی برای ارسال تصاویر را انجام داده بود.

ایده های فارنسوورث کیلومترها با آنچه از تلویزیون های مکانیکی تا آن زمان مطرح شده بود، فاصله داشت. سیستم ارائه شده توسط او تصاویر متحرک را با استفاده از پرتوی از الکترون ها ثبت می کرد و اساساً می توان این سیستم را مشابه با یک دوربین اولیه در نظر گرفت.

اولین تصاویری که به تلویزیون ها ارسال شد یک خط ساده بود. بعدها فارنسوورث یک علامت دلار  را با استفاده از تلویزیون خود ارسال کرد. با این حال هنوز تا سقوط تلویزیون های مکانیکی سال ها فاصله بود. در بین سال های 1926 تا 1931 مخترعان تلویزیون های مکانیکی ساخته های خود را بهبود داده و آزمایش کردند البته ایده های آنها در مقابل تلویزیون های الکتریکی محکوم به فنا بود. بعدها در سال 1934 هم تمامی تلویزیون های مکانیکی با مدل های پیشرفته تر الکترونیکی جایگزین شدند.

در سال های اولیه تمامی تلویزیون ها تصاویر را سیاه و سفید پخش می کردند. ایده تلویزیون های رنگی اما برای اولین بار در سال 1904 مطرح شده بود با این حال دهه ها طول کشید تا روانه بازار شوند.

نحوه کارکرد تلویزین های الکترونیکی CRT

دلایل قانع کننده ای وجود داشت که موجب توقف استفاده از تلویزیون های مکانیکی شد. تلویزیون های الکترونیکی بر تکنولوژی لامپ پرتوی کاتُدی (CRT) در کنار 2 یا تعداد بیشتری آنُد مبتنی بودند. آند ترمینال های مثبت را تشکیل می دادند در حالی که کاتد ها ترمینال های منفی بودند.

لامپ پرتو کاتدی شامل محفظه ای شیشه ای، سر کاتدی و انتهای فسفری است. به واسطه جریان الکتریکی و با سر کاتدی سمت دیگر صفحه فسفری (بخش آند و سمت نمایشگر تلویزیون) بمباران الکترونی می شود و فسفر در برخورد الکترون تغییر رنگ می دهد. به این ترتیب پیکسل ها تصاویر رنگی را نمایش می دهند.

برای اینکه پرتاب های الکترون ها کنترل شود از دو سیم پیچ استفاده می شود. هر دو این سیم پیچ ها با نیروی مغناطیسی پرتوهای الکترونی را به بخش های مورد نظر در نمایشگر می فرستند. یکی از این سیم پیچ ها برای پرتاب الکترون ها در جهت های بالا و پایین به کار می رود و دیگری برای پرتاب در جهات چپ و راست کاربرد دارد.

آغاز عصر برنامه های تلویزیونی

RCA شرکتی که در زمینه های مرتبط با رادیو در ایالات متحده فعالیت می کرد 50 میلیون دلار در زمینه توسعه تلویزیون های الکترونیکی سرمایه گذاری کرد. در اولین قدم ها، «دیوید سارنوف» مهندسی روسی به نام «ولادیمیر زورکین» به استخدام این شرکت در آمد. در 1939 شرکت RCA مراسم افتتاحیه نمایشگاه بین المللی نیویورک را از طریق تلویزیون پخش کرد. در این رویداد برای اولین بار یک رئیس جمهور (فرانکلین دلانو روزولت) در تلویزیون سخنرانی کرد.

در همان سال RCA هزینه استفاده از پتنت های فارنسوورث در ارتباط با تلویزیون را پرداخت کرد. پس از آن، شرکت شروع به فروش تلویزیون های خود با تیوپ های نمایشگری در ابعاد 12.7 در 25.4 سانتی متر کرد.

اولین برنامه های تلویزیونی البته بسیاری ابتدایی به نظر می رسیدند. بازی های بیسبال پخش شده از تلویزیون تنها با یک دوربین ضبط می شد. علاوه بر این بازیگران فیلم ها باید گرمای چراغ های پر نور صحنه ها را تحمل می کردند و به دلیل محدودیت ها، گریم هایی با رنگ سبز و رژ لب های سیاه روی آنها اعمال می شد، چرا که دوربین ها با رنگ های سفید مشکل داشتند.

آغاز عصر تلویزیون های رنگی

در حالی که تکنولوژی تلویزیون های رنگی از دهه 40 میلادی در دسترس بود اما به دلیل مشکلات ناشی از جنگ جهانی دوم فرصت توسعه محصول فراهم نشد. دلیل این موضوع را باید در کمبود مواد اولیه و نیاز به آلیاژهای متنوع در جنگ جستجو کرد. علاوه بر این کارخانه های متعددی در سراسر جهان درگیر ساخت سلاح بودند. از سال 1953 بود که تلویزیون های رنگی از راه رسیدند.

اولین برنامه رنگی در 1954 از شبکه NBC پخش شد. با این حال به دلیل قیمت بالای این تلویزیون ها و کمبود برنامه های رنگی به دلیل هزینه تولید بالا، تا سال 1965 عرضه گسترده این محصول به بازار رخ نداد. در این سال شبکه های مهم با هم به توافق کردند که از آن به بعد نیمی از برنامه هایشان را رنگی پخش کنند. یک سال پس از آن اولین شبکه تمام رنگی آغاز به کار کرد و در 1972 تمامی شبکه های آمریکایی برنامه های خود را به صورت رنگی پخش کردند.

اولین ایستگاه تلویزیونی در آمریکا

اولین ایستگاه تلویزیون آمریکا در اواخر دهه 1920 و اوایل 1930 میلادی آغاز به کار کردند. اولین ایستگاه تلویزیون مکانیکی که W3XK نامیده می شد توسط جان لوگی برد از مخترعین سیستم تلویزیون مکانیکی ساخته شد. این ایستگاه اولین پخش خود را در 2 جولای سال 1928 آعاز کرد.

اولین تلویزیون در ایران

در دهه 30 هجری شمسی بود که زمزمه های تأسیس ایستگاه تلویزیون در ایران شنیده شد. «حبیب الله ثابت پاسال» پیشنهاد تأسیس را داد و در سال 1337 مجلس شورای ملی اجازه ایجاد فرستنده تلویزیونی تحت پوشش وزارت پست و تلگراف و تلفن در تهران را  صادر کرد.

بر اساس گزارش همشهری آنلاین اولین برنامه تلویزیونی در ساعت 5 بعد از ظهر جمعه یازدهم مهر ماه سال 1337 پخش شد. این فرستنده «تلویزیون ایران» نام داشت و در شروع کار هر ورز ساعت 6 بعد از ظهر تا 10 شب به پخش برنامه می پرداخت. تلویزیون ایران به صورت خصوصی اداره می شد و درآمدهای خود را از آگهی‌های تجاری و تبلیغاتی کسب می کرد. گفته شده که تنها یک سال پس از تأسیس، تعداد گیرنده ها به بیش از 30 هزار عدد رسید. بر اساس گزارش باشگاه خبرنگاران جوان در دهمین سال فعالیت تلویزیون در ایران تنها 7.8 درصد از جمعیت کشور تحت پوشش تلویزیونی قرار داشتند و این میزان معادل با 22 درصد جامعه شهری کشور بود.

در سال 1340 فرستنده دیگری در آبادان و یک فرستنده تقویتی در اهواز نصب شد. به مرور حکومت وقت در تأسیس یک شبکه تلویزیونی جدی تر شد و در سال 1343 قرار بر این شد که یک گروه فرانسوی بررسی و طراحی یک مرکز تلویزیونی را بررسی کند. در نهایت پخش برنامه های «تلویزیون ملی ایران» به صورت آزمایشی در سال 1345 آغاز شد. در 17 مرداد 1347 اولین مرکز تلویزیون ملی در شهرستان در ارومیه افتتاح شد و مدتی پس از آن مرکز بندرعباس آغاز به کار کرد. پس از انقلاب، نام تلویزیون ملی ایران به «سیمای جمهوری اسلامی ایران» تغییر کرد و در قالب دو شبکه کار خود را ادامه داد.

می توان گفت در زمانی که در اواخر دهه 30 شمسی (اواخر دهه 1950 میلادی) تلویزیون به ایران راه یافت در بیشتر کشورهای آسیایی هنوز خبری از تلویزیون نبود. این دوران کمی بعد از دوران طلایی تلویزیون در سال های 1953 تا 1955 بود؛ دورانی که در ایالات متحده برنامه های تلویزیونی به مرور در حال فاصله گرفتن از فرمت رادیویی بودند.

از خاطره انگیز ترین برنامه هایی که در گذشته از تلویزیون در ایران پخش شده می توان به پخش مستقیم سفر سرنشینان آپولو 11 به ماه در سال 1348 هجری شمسی اشاره کرد. مسابقات مشت زنی محمد علی کلی هم از برنامه هایی بود که در گذشته ایرانیان را به پای تلویزیون ها می کشاند. حادثه 11 سپتامبر سال 2001 هم اتفاق دیگری بود که به طور گسترده از طریق تلویزیون در سراسر جهان مشاهده شد.

فناوری های جدید تکمیل کننده تلویزیون

در دهه 1980 میلادی بود که ضبط کننده های نواری ویدیویی به طور گسترده روانه بازار شدند که ضبط و مشاهده برنامه ها تلویزیونی را در دسترس عموم قرار دادند. اما مهمترین مزیت دستگاه ها امکان اجاره و مشاهده فیلم ها در منزل بود. بازی های ویدیویی هم در همین دهه به ویژه در بین جوانان رواج پیدا کرد. در همین دهه با پیشرفت فناوری های شبکه های کابلی و از راه رسیدن شبکه های ماهواره ای بیننده های شبکه ها در سطح بین المللی به شدت افزایش یافت. با این حال به مرور با افزایش تعداد شبکه های تلویزیونی در سطح جهان، بیننده های شبکه ها با ریزش شدیدی روبرو شد.

در ادمه در سال 2000 دیسک های DVD معرفی شدند و تنها 4 سال بعد فروش آنها از نوارهای ویدیوی VHS فراتر رفت. در 2004 تلویزیون های صفحه تخت و تلویزیون هایی با کیفیت HD معرفی شدند و تنها یک سال بعد به گزینه هایی به صرفه در مقابل تلویزیون های قدیمی با صفحه های محدب بدل شدند.

سونی در سال 2006 سونی دیسک های بلو-ری را معرفی کرد که امکان ثبت اطلاعات تا 27 گیگابایت روی دیسک های یک لایه را فراهم می کرد و البته ابعاد آن هم مشابه با دیسک های قدیمی DVD بود. تقریباً همزمان با نمایش فیلم سه بعدی آواتار، تلویزیون های 3 بعدی بازار را تحت سلطه خود در آوردند و البته به زودی با افت فروش مواجه شدند. در ادامه تلویزیون های با رزولوشن 4K از راه رسیدند و اکنون در تلاش برای به دست گرفتن سلطه بازار هستند. در ماه های اخیر تلویزیون های 8K متعددی معرفی شده اند و به نظر می رسد در سال های آینده جریان بازار جعبه های جادویی را به نفع خود تغییر دهند.