گفتگو با مدیرکل حقوقی سازمان فناوری؛ آیا اپل در برابر ایران ایستاده است؟

بیشتر کسب‌وکارهای ایرانی در روزهای اخیر دسترسی مستقیم خود به کاربران آیفون را از دست داده‌اند و فعلا به راه‌کارهای موقت مانند وب‌اپلیکیشن روی آورده‌اند. علت این مسئله، استفاده استارت‌آپ‌ها و بانک‌های ایرانی از روش دانلود مستقیم اپلیکیشن، در قالب گواهی سازمانی بوده است؛ نوعی از گواهی که اپل در روزهای اخیر رسماً اعلام کرده بود تخلف‌ها در آن را بررسی می‌کند. با این حال «محمدجعفر نعناکار»، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران، عقیده دارد که این تمام ماجرا نیست.

نعناکار که اخیراً در توییتر اعلام کرده است این اقدام اپل شروع یک جنگ تجاری مبتنی بر فضای سایبری است، اکنون در گفتگو با دیجیاتو مسئله‌ی حذف گواهی سازمانی اپ‌های ایرانی را اتفاقی فراتر از آنچه در سطح جهانی رخ داده می‌داند و در همین رابطه می‌گوید:‌ «اتفاقی که برای گواهی‌های درون نهادی افتاده است، فقط برای ایران نبوده است و حتی پای گوگل و فیسبوک یا کشورهای دیگر نیز به این مسئله باز شده است. اما آنچه این اتفاق را برای ایران متمایز می‌کند، محدودیت اپ‌استور برای ایرانی‌هاست. پس تمام اپ‌هایی که در ایران توسعه داده می‌شود از همین گواهی‌های موقت درون نهادی استفاده می‌کنند.»

مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران توضیح می‌دهد که بخشی از اقدام اپل مربوط به گزارشی است که یک شخص «ضد ایرانی» منتشر کرده است: «اتفاقی که اکنون افتاده این است که یک شخص ضد ایرانی، آمده و یک لیست تجمیع شده از گواهی‌های درون سازمانی که داخل ایران مورد استفاده است را تهیه و منتشر کرده؛ مخصوصاً در حوزه پرداخت و در واقع اپ‌هایی که مردم به شکل روزانه با آن تعامل دارند. این لیست به نهادهای مجری در داخل اپل داده شده و آنها هم گواهی‌ها را باطل کرده‌اند.»

نکته مهم اینجاست که گواهی‌های سازمانی اپل برای دانلود مستقیم اپلیکیشن‌ها بدون انتشار آنها در اپ‌استور، صرفاً برای استفاده داخلی سازمان‌هاست اما شرکت‌های ایرانی‌ به دلیل عدم دسترسی به اپ‌استور، مجبور بوده‌اند برای ارتباط با کاربران آیفون در ایران، از همین روش استفاده کرده و اپل را دور بزنند. با این حال مدیرکل حقوقی سازمان فناوری عقیده دارد که اپل پیش از این گزارش هم از این نوع استفاده آگاه بوده اما اقدام مستقیمی انجام نمی‌داد:

«من معتقدم قبل از این گزارش‌ هم اپل مطلع بوده که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. به این دلیل که مشخص است این گواهی چندبار استفاده شده و چند کاربر دارد. پس تمام اطلاعات از قبل هم وجود داشته، اما مسئله اینجاست که وقتی یک گزارش منتشر می‌شود، باید واکنشی هم به آن وجود داشته باشد. شاید در نگاه‌ اول گواهی‌های سازمانی سایر کشورها هم مشکل پیدا کرده‌اند، اما باتوجه به شرایط خاص ایران، به نظر می‌رسد این گزارش و لیستی که تهیه شده، کار خودش را کرده است.»

نعناکار همچنین در پاسخ به این سوال دیجیاتو که چرا ترکیبی از تمام این اتفاقات را «جنگ تجاری» تعبیر می‌کند، می‌گوید:

«در حال حاضر تقریباً ۷ میلیون دستگاه فعال مبتنی بر سیستم عامل iOS در ایران وجود دارد. اپل در ایران نمایندگی ندارد و گارانتی هم برای این محصولات از سوی سازنده وجود ندارد. از طرفی ارز قابل توجهی جهت تهیه همین محصولات یک کمپانی خارجی، از ایران خارج شده است تا مردم از این گوشی استفاده کنند. پس به نظر من این جنگ دولت آمریکا با دولت ایران نیست. در واقع دولت آمریکا آمده است و مردم ایران را تحت فشار قرار داده است.»

نعناکار در همین رابطه اضافه کرد: «ما به عنوان یک سازمان دولتی هیچ نفع یا ضرری در استفاده [مردم] از این دستگاه‌ها نداریم. تنها مسئله‌ای که وجود دارد این است که ما می‌توانیم سطح رضایت‌مندی مردم را بالا یا پایین ببریم؛ برای مثال بگوییم این ابزارها در جهان وجود دارد و ما هم مشکلی نداریم تا کاربر ایرانی از آنها استفاده کند. اگر ایران می‌خواست واکنش تندی در سال گذشته و در ماجرای حذف اپلیکیشن‌ها از اپ استور نشان دهد، می‌توانست گوشی‌های آیفون را رجیستر نکند. اما به این دلیل که زندگی مردم با این مسائل دخیل است، احساس می‌شود که از نظر حقوقی جنگ را به سطحی آورده‌اند که دولت را در گوشه رینگ قرار دهند و سطح نارضایتی مردم را افزایش دهند. حالا عده‌ای می‌گویند چرا دولت کاری نمی‌کند، در حالی که اساساً دولت نباید کاری انجام دهد. کسی که هر وسیله‌ای را تهیه می‌کند، باید قواعد بازی‌اش را هم بپذیرد؛ حالا این یا مربوط به شرایط گارانتی است یا ریسک‌هایی که امروز می‌بینیم. پس تمام این موارد در کنار هم از نظر من یک جنگ تجاری است.»

مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران همچنین خبر می‌دهد که راه‌های حقوقی، چه از نظر قانونی و چه از نظر قضایی بررسی خواهد شد و اقدامات در مراجع یا سازمان‌های بین‌المللی پیگیری خواهد شد.

نکته قابل توجه اینجاست که حتی اگر بخواهیم روند تصمیمات اخیر اپل را غیرمرتبط با ایران، و در سطح جهانی ببینیم، نمی‌توانیم اتفاقات تابستان ۹۶ و حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ استور را فراموش کنیم؛ همان روندی که باعث شد تا در یک سال و نیم اخیر، کسب‌وکارهای ایرانی به استفاده از گواهی‌های درون سازمانی روی بیاورند. در همان زمان، «محمدجواد آذری جهرمی» که به تازگی به عنوان وزیر ارتباطات دولت دوازدهم انتخاب شده بود، خبر داد که این مسئله به شکل حقوقی پیگیری خواهد شد. اکنون مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران در رابطه با همین پیگیری به دیجیاتو می‌گوید:

«اساساً اقدامات حقوقی می‌تواند سه بخش داشته باشد. یا اقدامات حقوقی است، یا قضایی و یا قانونی. از سوی دیگر مبحثی وجود دارد به نام «تحریم‌های غیرقانونی». این مسئله وجود دارد که اساساً تحریم قانونی داریم یا خیر. حالا نکته‌ بسیار مهم این است که ما اساساً در جامعه بین‌المللی تحریم قانونی نداریم. به این مفهوم که سازمان ملل ایران را تحریمی نکرده است یا اگر کرده، به واسطه برجام، معلق شده است. پس تحریم غیرقانونی تحریمی است که یک کشور علیه یک کشور دیگر، تصویب و اجرا می‌کند. لذا تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تحریم‌های غیرقانونی است و خودش به تنهایی آنها را اعمال می‌کند. ماجرای سال گذشته اپل و اپ استور، مربوط به سیاست‌های تنگاتنگ اپل و کاخ سفید بود. در واقع این شرکت‌ تلاش می‌کند سیاست‌های تحریمی کشورش را در سیاست‌های خودش اعمال کند.»

نعناکار توضیح می‌دهد که اکنون یک فرد ایرانی نمی‌تواند اپلیکیشنی برای iOS توسعه دهد و برای انتشار آن از پلتفرم اپ‌ استور اپل استفاده کند؛ همین اتفاق سبب می‌شود تا کاربران ایرانی از بسیاری از جهات محدود شوند و این همان موضوعی بوده که وزیر ارتباطات نیز وعده پیگیری بین‌المللی‌اش را در سال ۹۶ داده بود:

«این پیگیری، نمی‌تواند دفعتاً پیگیری قضایی باشد. به این مفهوم که نمی‌شود به محکمه‌ای مراجعه کنیم و بگوییم اقدام قضایی انجام بده، دستور موقت بده یا سیاست یک شرکت خصوصی را لغو کن. پس می‌رسیم به اقدام حقوقی و قانونی. در این حالت، مسئله بسیار زمان‌بر است چون ابتدا باید ظرفیت‌های جامعه بین‌المللی شناسایی شود و ببینیم با کدام موسسات، سازمان‌ها، انجمن‌های غیردولتی مثل NPO یا NGOهای بین‌المللی می‌توانیم مکاتبه کنیم. در واقع باید به نوعی از پتانسیل و ظرفیت‌های حقوقی این سازمان‌ها استفاده کرد و فشارهایی را به اپل وارد کرد تا این شرکت مجبور شود خدماتی را به شما بدهد. مثال مرتبط، کیبورد فارسی iOS است چون اساساً نمی‌شد در موردش اقدام قضایی یا حقوقی انجام داد. اتفاقی که افتاد این بود که رایزنی‌هایی با ایرانی‌هایی که مقیم اپل و توسعه دهنده iOS بودند انجام شد. قرار شد اساساً ایران در نظر گرفته نشود، بلکه جامعه ۱۱۰ میلیونی فارسی‌زبانان در تاجیکستان، ارمنستان، آذربایجان، افغانستان و سایر کشورها در نظر گرفته شوند. با این سیاست کیبورد فارسی به iOS اضافه شد و حالا برای اپ استور هم باید اقدام مشابهی انجام شود. قولی که وزیر داده‌اند هم همچنان جاری است، اما با توجه به چالش‌های بین‌المللی، انتخاب بهترین راه زمان بر است.»