اولین پرواز با هواپیمای موتوردار توسط چه کسی انجام شد؟

اکثر ما برادران رایت را به عنوان اولین انسان هایی می شناسیم که با هواپیما پرواز کرده اند، اما برخی هم می گویند این عنوان افتخار آمیز به دو نفر دیگر از پیشگامان صنعت هوانوردی تعلق دارد. در ادامه این موضوع را با جزئیات بیشتری بررسی می کنیم تا ببینیم بالاخره چه کسی برای اولین بار با هواپیمای موتوردار پرواز کرده است.

ماجرای آلبرتو سانتوس-دومون

ده ها میلیون نفر از سرتاسر جهان در جریان مراسم افتتاحیه بازی های المپیک تابستانی 2016 در شهر ریودوژانیرو برزیل برای اولین بار با آلبرتو سانتوس-دومون آشنا شدند. فردی با لباس مبدل و سبیل مصنوعی هم نقش این قهرمان هوانوردی را ایفا می کرد و هواپیمای دوباله قدیمی را به پرواز درآورده بود. بنا به گفته کمیته برگزاری المپیک ریو، آلبرتو سانتوس-دومون از برزیل را باید به عنوان مخترع اصلی هواپیمای موتوردار بشناسیم، ادعایی که افراد زیادی را شگفت زده کرد اما برای برزیلی ها کاملاً باورپذیر بود.

آلبرتو سانتوس-دومون که در دهه 1890 میلادی در شهر پاریس زندگی می کرد، تصمیم گرفت ثروت خانوادگی حاصل از کشت و عرضه قهوه را در حوزه آزمایشات مربوط به تجهیزات سبک تر از هوا مانند بالون های هوای گرم یا کشتی های هوایی موتوری صرف کند. «پل هافمن» در کتاب «بال های جنون: آلبرتو سانتوس-دومون و ابداع پرواز» می گوید این اشراف زاده خوش گذران و بلندپرواز حتی یک کشتی هوایی شخصی هم داشت که با استفاده از آن، از آپارتمانش در نزدیکی طاق پیروزی میدان شارل دوگل پاریس تا رستوران محبوبش سفر می کرد و در زمان صرف غذا، آن را به تیر چراغ برق می بست.

سانتوس-دومون پس از دریافت جایزه ویژه هوانوردی در سال 1901 به خاطر هدایت یک کشتی هوایی موتوردار در اطراف برج ایفل، به پرواز با تجهیزات سنگین تر از هوا روی آورد. در حالی که برادران رایت آزمایشات خود را مخفیانه و به دور از چشم عموم انجام می دادند، همگان دیدند که در تاریخ 23 اکتبر سال 1906 سانتوس-دومون با هواپیمای دوباله 14-بیس به پرواز درآمد. او توانست با پیمایش حدود 60 متر در ارتفاع 5 متری زمین در برابر چشمان جماعت پاریسی، اولین پرواز موتوردار جهان را به نام خودش ثبت کند. کمتر از سه هفته بعد، اولین رکورد جهانی فدراسیون بین المللی هوانوردی با پیمایش مسافت 220 متر توسط سانتوس-دومون به ثبت رسید.

طرفداران سانتوس-دومون می گویند نمایش عمومی او در سال 1906 اولین پرواز موتوردار جهان به شمار می رود، چون هواپیمای او بدون هیچ کمکی به پرواز درآمد، در حالی که هواپیمای رایت از روی خط آهن و به کمک بادهای شدید کیتی هاک (شهری در ایالت کارولینای شمالی آمریکا) از زمین بلند شد. «هنریک لین دباروش» فیزیکدان برزیلی که دو جلد کتاب در مورد سانتوس-دومون نوشته، در سال 2003 به خبرگزاری رویترز گفت که پرواز برادران رایت تمامی استانداردهای مورد نیاز را نداشته است؛ مواردی نظیر بلند شدن بدون کمک، پرواز عمومی با مسافت مشخص در برابر چشم کارشناسان، و فرود ایمن. او می گوید اگر این ضوابط را برای انتهای قرن نوزدهم در نظر بگیریم، برادران رایت هیچکدام از آنها را رعایت نکرده اند.

ماجرای گوستاو وایتهد

حدود دو سال قبل از پرواز برادران رایت بر فراز تپه های کیتی هاک، نگهبان یکی از کارخانه های محلی با استفاده از ماشین پرنده دست سازش در آسمان شهر صنعتی بریجپورت در ایالت کنتیکت آمریکا به پرواز درآمد. نشریه بریجپورت ساندی هرالد در تاریخ 18 اوت 1901 صفحه پنجم خودش را به طور کامل به این خبر و گوستاو وایتهد اختصاص داد. وایتهد یک مهاجر آلمانی بود که توانست مسافت 2.5 کیلومتری را در ارتفاع 45 متری از سطح زمین، بالای شهرهای بریجپورت و فرفیلد بپیماید. طرح ساده ای از وایتهد سوار بر وسیله خفاش مانندش به نام «شماره 21» یا Condor هم موجود است. وایتهد چندی بعد اعلام کرد که در تاریخ 17 ژانویه 1902 دوباره به آسمان برگشته و مسافت 11 کیلومتری را بر فراز لانگ آیلند سوند طی کرده است.

با این حال ادعای وایتهد فاقد مستندات کافی است. نشریه ساینتیفیک امریکن می گوید یک عکس نه چندان واضح از هواپیمای در حال پرواز وایتهد در سال 1906 و در جریان نمایشگاه صنعت هوانوردی نیویورک نمایش داده شده، ولی دیگر نشانه ای از آن دیده نشده است. تلاش برای مصاحبه با دو شاهد عینی این پرواز در دهه 1930 میلادی هم به نتیجه نرسید. یکی از آنها ناپدید شده و دیگری هم کل داستان را تخیلی توصیف کرد.

با این حال اُرویل رایت برای اینکه ادعای وایتهد را زیر سؤال ببرد، در سال 1945 مقاله ای انتقادی به نام «پرواز افسانه ای وایتهد» را در مجله صنعت هوایی آمریکا منتشر کرد. او در این مقاله گفت که وایتهد برای ساخت چنین موتوری، مهارت فنی و تجهیزات کافی در اختیار نداشته و داستان پرواز او کاملاً اغراق شده است.

ماجرا به همینجا ختم نشد. در سال 1987 برنامه خبری «60 دقیقه» در شبکه خبری CBS برنامه ای به نام «رایت اشتباه می کند؟» را پخش کرد و نشان داد هواپیمایی که از روی «شماره 21» ساخته شده، توانایی پرواز را دارد. در سال 2013 هم «جان براون» مورخ استرالیایی اعلام کرد که عکس گم شده در نمایشگاه هوانوردی نیویورک را پیدا کرده است.

تحقیقات براون سرانجام به نتیجه رسید و «پل جکسون» سردبیر نشریه مطرح Jane در یکصدمین سالگرد انتشار آن، ماجرای وایتهد را به عنوان نخستین پرواز در تاریخ معرفی کرد. پس از آن، قانونگذاران ایالت کنتیکت آمریکا هم توانستند ایالت خودشان را به عنوان میزبان نخستین پرواز جهان به ثبت برسانند.

ماجرای برادران رایت

صبح روز 17 دسامبر 1903 میلادی، اُرویل رایت کنترل هواپیمای سنگین تر از هوای فلایر (Flyer) را به دست گرفت و به برادرش یعنی ویلبر علامت داد. ویلبر به دنبال ماشین پرنده می دوید تا تعادلش را حفظ کند و نهایتاً فلایر با لغزیدن روی ریل کمکی توانست مسافتی 35 متری را پرواز کند. برادران رایت از شهر دیتون در ایالت اوهایو پس از این پرواز 12 ثانیه ای، سه پرواز موفق دیگر را روی سواحل کارولینای شمالی تجربه کردند. چند شاهد عینی در اولین پرواز حضور داشتند و یکی از کارکنان سازمان نجات آمریکا هم عکسی از پرواز فلایر را ثبت کرد.

برادران رایت مستندات کاملی از آزمایشات خود تهیه کرده بودند، اما تا زمان ثبت پتنت و عقد قرارداد برای ماشین پرنده، نهایت رازداری را هم به عمل آوردند. برخلاف سانتوس-دومون، آنها پروژه خودشان را به شکل پنهانی ادامه داده و نهایتاً در سال 1908 اولین پرواز عمومی را اجرا نمودند، یعنی دو سال بعد از هوانورد برزیلی.

بیشتر مورخین صنعت هوانوردی معتقدند برادران رایت تمام معیارهای مورد نیاز را دارند تا به عنوان مخترعین اولین هواپیمای تاریخ شناخته شوند: هواپیمای سنگین تر از هوا، سرنشین دار و موتوردار که از زمین بلند شده و فرود آمده است، ضمن اینکه توانایی کنترل در سه جهت را هم برای جلوگیری از برخورد با موانع داشته است. برخی هم معتقدند برادران رایت در سال 1905 یعنی یک سال قبل از سانتوس-دومون، پروازی به مدت 40 دقیقه را تجربه کرده اند.

دیوید مک کالو، نویسنده کتاب «برادران رایت» در مصاحبه ای در سال 2015 با شبکه رادیویی WNPR ادعای وایتهد را به کل رد می کند و می گوید:

هیچ مدرکی برای این ادعا وجود ندارد. آقای وایتهد هیچ وسیله ای را به پرواز در نیاورده و تلاش هایش در برابر چشمان مردم هم با شکست مواجه شده. حدود 35 مورخ برجسته صنعت هوانوردی بیانیه ای را امضا کرده و تأیید کرده اند که داستان جذاب آقای وایتهد قابل باور نیست.

منتقدین همچنین می گویند داستان اصلی روزنامه بریجپورت ساندی هرالد کاملاً اغراق آمیز نوشته شده و عکس مربوط به پرواز وایتهد هم به اندازه کافی واضح نیست تا بتوان از آن به عنوان مدرک استفاده کرد. در واقع به نظر آنها، مهاجر آلمانی هیچگاه پرواز نکرده است.

با اینکه افراد زیادی برادران رایت را پیشگام پرواز در تاریخ می دانند، اما دعوای داخلی بین آنها همچنان وجود دارد، دعوایی که هر روز در بزرگراه های آمریکا دیده می شود. ایالت های اوهایو و کارولینای شمالی، هرکدام مدعی میزبانی اولین پرواز هستند. پلاک های اوهایو با عبارت «محل تولد هوانوردی» مزین شده و روی پلاک های کارولینای شمالی هم عبارت «اولین پرواز» به چشم می خورد.