قیمت‌های توافقی؛ بازارهای خاکستری

حدود یک ماه است که قیمت‌ آگهی‌های فروش در دسته خودرو و املاک در پلتفرم‌های آنلاین آگهی به شکل توافقی نمایش داده می‌شود. در ابتدا تصور می‌شد که پس از انتشار گزارش‌های مختلف از فعالیت دلال‌ها در این سایت‌ها، به شکل موقت چنین تصمیمی از سوی نهادهای ناظر گرفته شده است. اما طولانی همین تصمیم باعث شده تا خریداران واقعی مسکن و خودرو، با مشکلات جدیدی روبه‌رو شوند و نتوانند قیمت‌های واقعی را به سادگی پیدا کنند.

تصور کنید در شرایط فعلی بخواهید یک خودرو بخرید. یا باید به سراغ نمایشگاه‌های خودرو بروید یا با تعداد زیادی آگهی تماس بگیرید و میانگین قیمت را شخصاً به دست بیاورید که در هر دو مورد، باید وقت بسیار زیادی را صرف یک خرید کنید. از سوی دیگر پیچیدگی این ماجرا زمانی بیشتر می‌شود که اتحادیه‌های مرتبط با خودرو و املاک از شرایط فعلی ناراضی نیستند. برای مثال رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو تهران، فضای مجازی و پلتفرم‌های اینترنتی را مقصر ایجاد شرایط کنونی می‌داند و در مصاحبه‌ای با ایسنا گفته است که لزومی برای درج قیمت‌ خودروها در سایت‌های خرید و فروش اینترنتی وجود ندارد.

واقعیت این است که سایت‌های آگهی، تا یک ماه قبل بستر مناسبی برای فعالیت هماهنگ دلال‌ها و دست‌کاری بازار بودند اما پس از انتشار گزارش‌هایی در این رابطه که از گزارش تحقیقی دیجیاتو آغاز شد، این سایت‌ها اقداماتی را به جز حذف قیمت‌ها -که دستوری بوده است- انجام داده‌اند که تا جای ممکن از فعالیت دلال‌ها جلوگیری می‌کند. با این حال محدودیت ادامه‌دار عدم درج قیمت‌ها، اکنون حاصلی جز آزار مصرف‌کننده و خریدار نهایی ندارد.

اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی: هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است

«رضا الفت نسب»، سخنگوی اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی در گفتگو با دیجیاتو عنوان می‌کند که محدودیت پلتفرم‌ها در درج قیمت‌ها ادامه دارد و همچنان جلسات مختلفی در حال برگزاری است تا راهکاری برای این مسئله پیدا شود. او در پاسخ به این سوال که این راهکار چیست و از کجا باید ارائه شود، گفت:

«هم به پلتفرم‌ها گفته شده که راهکار بدهند هم با حضور برخی اعضای شورای عالی فضای مجازی و دادستانی کل کشور جلسات مختلفی در حال برگزاری است. اما آنچه کاملا مشخص شده، این است که مشکل جای دیگری است و نبود قیمت در پلتفرم‌ها تاثیر چندانی نداشته است. خود پلتفرم‌ها هم در حال ارائه راهکارهایی هستند، مانند محدودیت‌هایی که روی تعداد آگهی‌ها در روز قرار داده‌اند. ما هم تلاش می‌کنیم تا سریع‌تر تمام پلتفرم‌ها بتوانند از سامانه شاهکار استفاده کنند. امیدواریم سازمان فناوری اطلاعات هم این وضعیت را تسهیل کند.»

«مشکل جای دیگری است و نبود قیمت در پلتفرم‌ها تاثیر چندانی نداشته است»

پیش از این در یکی از همین جلسات هماهنگی، مقرر شده بود تا اتحادیه صنف دارندگان نمایشگاه‌ها و فروشندگان خودرو، قیمت‌ها را در اختیار سایت‌های آگهی قرار دهد. حتی «سعید موتمنی»، رئیس اتحادیه صنف دارندگان نمایشگاه‌ها و فروشندگان خودرو در گفتگو با دیجیاتو، در مورد نحوه اعلام قیمت‌ خودروها به پلتفرم‌های اینترنتی توضیح داده بود که این اتحادیه نرخ کف بازار را اعلام می‌کند که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. اما در ادامه این اتحادیه قیمت‌ها را به سایت‌های آگهی نداد. الفت نسب اکنون در همین رابطه می‌گوید:

«همکاری مناسبی از سوی این اتحادیه صورت نگرفت. نهایتاً دو روز قیمت‌ها را به شکل محدود ارسال کردند که اتفاقاً قیمت‌های درستی هم نبودند. زمانی که از آنها درخواست کردیم که قیمت خودروهای خارجی را بدهند، گفتند «نداریم». بعد از دو روز هم در مجموع گفتند ما وقت و نیروی چنین کاری را نداریم. البته در حال حاضر شورای رقابت به مسئله قیمت خودرو ورود کرده است. اگر شورای رقابت قیمت‌ها را اعلام کند، تکلیف روشن است.»

او همچنین اعلام می‌کند که در رابطه با قیمت مسکن نیز در همین جلسات با حضور بازیگران و تصمیم‌گیران مختلف، مقرر شده است از طریق سامانه‌ای در وزارت راه و شهرسازی، میانگین قیمت‌ اعلام شود. با این حال الفت نسب با اشاره به مشکلات این سامانه می‌گوید: «سایت‌های آگهی از این قیمت‌ها استفاده کردند اما اعداد زیاد درست نبود. فرآیند به این شکل بود که بازه قیمتی مشخص شود. اما گاهی دیده می‌شد که در یک منطقه از متری ۱۰ میلیون تا متری ۴۰ میلیون تومان خرید و فروش شده است. در نتیجه این سامانه هم چندان کارساز نبوده است.»

به گفته او، آخرین دستور این است که قیمت‌ها در بخش خودرو و مسکن برداشته شود تا مشخص شود که در آینده چه اتفاقی می‌افتد. با این حال او پیشبینی می‌کند که این روند نمی‌تواند به شکل طولانی مدت ادامه داشته باشد:

«اگر پلتفرم‌ها بتوانند بحث ورود دلال‌ها را محدود کنند، کار بزرگی انجام داده‌اند که البته دست‌تنها قابل انجام نیست و نیاز به دیتا دارد. مصاحبه‌هایی که برخی رییسان اتحادیه‌ها انجام می‌دهند و مشکل را به گردن پلتفرم‌های آنلاین می‌اندازند، نوعی آدرس اشتباه دادن است. برای مثال در حوزه املاک، ۹۰ درصد افرادی که مشغول آگهی دادن هستند، خود مشاورین املاک هستند. گزارش‌های مختلف هم نشان می‌دهد که قیمت ارائه شده از سوی مشاورین املاک از قیمت آگهی‌هایی که مردم منتشر می‌کنند بالاتر است. بنابراین برای ما روشن است افرادی که مصاحبه می‌کنند و مشکل اصلی را پلتفرم‌ها می‌دانند، به دنبال چه هستند. می‌خواهند فضای غیرشفاف وجود داشته باشد تا بتوانند از آب گل‌آلود ماهی خودشان را بگیرند.»

دیوار: اگر دیتا بدهند می‌توانیم دلال‌ها را حذف کنیم

ایمان مشعلچیان، مدیر محتوای سایت دیوار در گفتگو با دیجیاتو عنوان می‌کند که یکی از راه‌حل‌های اصلی برای توقف حضور دلال‌ها در پلتفرم‌های آنلاین، حل مشکل احراز هویت است: «این توانایی را داریم که احراز هویت را به دو شکل انجام دهیم. ابتدا از طریق سامانه شاهکار که شماره موبایل و کد ملی اعلامی از سوی آگهی‌دهنده را چک می‌کند. اگر کد ملی اعلامی با کد ملی صاحب شماره موبایل یکسان باشد، شخص اجازه اعلام قیمت دارد. راه دیگر احراز هویت، زمانی است که آگهی‌دهنده پرداختی را در سایت ما انجام می‌دهد. از طریق این پرداخت و کارت بانکی که پرداخت با آن صورت گرفته نیز می‌توانیم کاربر را احراز هویت کنیم.»

مدیر محتوای دیوار با اشاره به اینکه احتمالا فضای رایگان این پلتفرم فرصتی را برای سودجویان فراهم کرده بود، خبر می‌دهد که حالا برای حل این مشکل، در دو بخش خودرو و املاک نشر آگهی‌های رایگان محدود شده است: «با محدود کردن تعداد آگهی‌های رایگان روی دیوار تلاش کردیم دست دلالان را از این فضا کوتاه کنیم اما عموم کاربران دیوار می‌توانند همچنان از امکانات ما برای یکی دو آگهی ماهانه در دسته‌بندی‌های خودرو و ملک به شکل رایگان استفاده کنند.»

«دیتای شاسی هر خودرو باعث می‌شود تا دلال‌ها کاملا از پلتفرم‌های آنلاین حذف شوند»

مشعلچیان در پاسخ به این سوال که چه راه‌حل فناورانه‌ای به جز احراز هویت برای حل مشکل قیمت‌ها وجود دارد، می‌گوید: «پیشنهاد ما دسترسی به سامانه‌ای است که پلیس راهنمایی و رانندگی در اختیار دارد. در این سامانه شماره شاسی هر خودرو مشخص است و ما با دسترسی به آن، می‌توانیم تعداد آگهی برای هر خودرو را کاملا محدود کنیم به نحوی که هر خودرو تنها یک بار بتواند در یک پلتفرم آگهی داشته باشد. این فرآیند باعث می‌شود تا آگهی‌های غیرواقعی، دیگر جایی در پلتفرم‌های آنلاین نداشته باشند. به همین دلیل خودروها و مالکان آنها مشخص می‌شوند. با این روش ما و دیگر پلتفرم‌ها می‌توانیم جلوی قیمت‌سازی را بگیریم. البته عده‌ای از پلتفرم‌های آگهی انتظار دارند تا قیمت‌ها را با نرخ اواخر سال گذشته برگردانند، در حالی که کاهش قیمت‌ها وظیفه ما نیست. ما می‌توانیم با استفاده از راهکارهای فنی و علمی، دست دلالان را کوتاه و شفافیت ایجاد کنیم.»

مدیر محتوای سایت دیوار همچنین عنوان می‌کند که هنوز هیچ‌کجا لیست قیمتی از خودروها اعلام نکرده است و اگر یک نهاد چنین مسئولیتی را برعهده بگیرد، سایت‌های آگهی هم می‌توانند سقف آن را رعایت می‌کنند: «اتحادیه خودرو قرار بود لیست قیمت‌ها را روزانه اعلام کند که این کار را نکرد. اکنون به نظر می‌رسد مجلس می‌خواهد شورای رقابت را موظف به این کار کند. ما آماده هستیم تا بر اساس همین قیمت‌ها، اجازه انتشار به آگهی‌های قیمت‌دار بدهیم.»

کیلید:‌ میانگین قیمت مسکن قابل استخراج است

«علیرضا ذوالفقاری»، مدیرعامل کیلید به دیجیاتو می‌گوید که در جلسات مختلف با اعضای شورای عالی فضای مجازی و دادستانی کل کشور مقرر شده است تا سایت‌های آگهی از سامانه «سابا» استفاده کنند که از طریق کد رهگیری، میانگینی از قیمت خرید، فروش و اجاره را به شکل خام منتشر می‌کند. او در پاسخ به این سوال که همین سامانه تا چه حد قیمت‌های دقیقی را ارائه می‌دهد، گفت: «برای اجاره به شدت مشکل دارد اما برای خرید و فروش، حدوداً ۹۵ درصد درست است. در بعضی موارد قیمت‌های غیرواقعی و پایین اعلام شده که مشخص است برای بحث‌های مالیاتی بوده. اما در نهایت این داده‌ها به صورت اکسل در سایت خود وزارت راه هم منتشر می‌شود.»

مشکل این سامانه، ارائه داده‌ها به شکل خام است در حالی که اگر داده‌ها از طریق API ارائه می‌شد، قابلیت پردازش در لحظه نیز پیدا می‌کرد. اما آیا بدون وجود API می‌توان استفاده صحیحی از این داده‌ها داشت؟ ذوالفقاری می‌گوید: «تقریباً. ما البته فایل اکسل همین داده را از سایت وزارت راه دریافت می‌کنیم و آن را پردازش می‌کنیم. با استفاده از تکنولوژی که داریم، بر اساس قیمت‌های اعلامی برای واحدهایی که قیمت ندارند هم تخمین قیمت می‌زنیم.»

با استفاده از فناوری AVM می‌توانیم قیمت هر واحد را تخمین بزنیم

کیلید در این میان با استفاده از API پست، این ویژگی را به وجود آورده است تا کاربر بتواند کد ۱۰ رقمی پستی را وارد کند و قیمت تخمینی یک واحد را ببیند. مدیرعامل کیلید در رابطه با همین رویکرد تکنولوژیک برای حل مشکل قیمت، می‌گوید: «با مجموعه پردازش دیتای کد پستی، آدرس‌ها، معاملات، و اینکه آیا در همان ساختمان واحدی خرید و فروش شده یا خیر، می‌توانیم تخمین بزنیم که سایر واحدهای یک ساختمان چه قیمتی دارند. این فناوری AVM یا Automated valuation model نام دارد. امروز در تهران برای ۸۰ درصد املاک ارزیابی هوشمند ارائه می‌دهیم.»

او همچنین خبر می‌دهد که در نشست‌ها با دادستانی، شورای عالی فضای مجازی و اتحادیه‌های مختلف این رویکرد فناورانه نمایش داده شده است: «این راه‌حل را در جلسات مختلف و حتی برای آقای جاویدنیا نمایش داده‌ایم. استقبال هم شده، و قرار است در این حوزه کار کنیم. از دادستانی کل کشور تا وزارت راه و شهرسازی از این راه‌حل استقبال کرده‌اند. حالا قرار است در آینده جلسه‌ای داشته باشیم تا درباره قیمت‌گذاری از طریق این روش صحبت کنیم.»

مدیرعامل کیلید به دیجیاتو می‌گوید که با این همه، هنوز تصمیمی نهایی در رابطه با نمایش قیمت‌ها در سایت‌ها گرفته نشده است: «به ما گفته می‌شد که اگر قیمت آگهی بالاتر از قیمت منطقه بود، اجازه انتشار ندهید. نظر ما این است که بازار خودش را اصلاح می‌کند و باید میانگین قیمت را ارائه دهیم تا افراد تصمیم هیجانی نگیرند.»

بازگشت به تکنولوژی

از تکنولوژی مثل هر ابزار دیگری می‌توان استفاده مناسب یا نامناسب کرد. استفاده دلال‌ها و واسطه‌ها از سایت‌های آگهی اتفاقی بود که ابتدا واقعاً رخ داد. اما امروز همین سامانه‌ها می‌گویند اگر امکانات و داده‌های خاصی را داشته باشند، می‌توانند به شکل کامل دلال‌ها را از پلتفرم‌های خود حذف کنند، هرچند که با احراز هویت در دو بخش خودرو و املاک همین اتفاق تا حد زیادی افتاده است.

اما وقتی به رویکرد‌های فناورانه موجود نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در بخش خودرو، دیوار یا هر سایت دیگری، جدا از احراز هویت کاربران می‌تواند با استفاده از داده‌های راهنمایی و رانندگی و شماره شاسی خودرو، به هر خودرو اجازه انتشار یک آگهی را بدهد. به این شکل آگهی‌های انبوهی که برای بازارسازی تولید می‌شوند دیگر قادر به انتشار نیستند. از سوی دیگر داده‌های حاصل از کد رهگیری یا سامانه «سابا» اگر به شکل API ارائه شود باز هم می‌تواند نرخ و میانگین معاملات انجام شده را نمایش دهد و مشکل عدم شفافیت در قیمت مسکن را حل کنند.

شفافیت و تکنولوژی همیشه با هم گره‌ خورده‌اند. آنچه باعث جدایی آنها می‌شود، گذاشتن داده‌های دولتی در گاوصندوق‌های قطور و استفاده نکردن از آنهاست. اکنون که راه‌حل فناورانه برای حل مشکل وجود دارد، باید دید چه زمان این اتفاق‌ها خواهند افتاد و قیمت‌ها نیز به سایت‌های آگهی بازخواهند گشت. شاید هم باید به دقت نظاره کرد که چه کسانی موافق حذف همیشگی قیمت‌ها از فضای مجازی هستند و از این کار به دنبال چه هستند.