یادگیری در عصر اطلاعات؛ با قدرت حافظه بیشتر آشنا شویم

پیشرفت علم به موازات تکنولوژی باعث شده هوش‌های مصنوعی مثل گوگل، سیری و حتی الکسا از حافظه و دانشی مثل ما انسان‌ها برخوردار شوند. اما تا به حال برایتان سوال شده حافظه ما انسان‌ها چگونه کار می‌کند؟ اصلا اهمیت حافظه در زندگی روزمره ما چیست و اگر قدرت حافظه در وجودمان تعبیه نشده بود چه بر سر قدرت یادگیری‌مان می‌آمد؟ آیا خلاقیت ما انسان‌ها نیز تحت تاثیر حافظه و پردازش اطلاعات قرار می‌گرفت؟ ما در این یادداشت قرار است به زبانی بسیار ساده و قابل فهم، به این دسته از سوالات پر تکرار پاسخ دهیم.

حافظه به چه معناست؟

ریشه کلمه حافظه به واژه فرانسوی مُمُغ (Memor) برمی‌گردد که در طول چند نسل در نهایت در زبان «انگلیسی میانه» به واژه Memory تغییر یافت. حافظه یا مموری به بخشی از مغز یک موجود زنده گفته می‌شود که اطلاعات در آن بخش کدگذاری، ذخیره و بازیابی می‌شود. تنسی ویلیامز، نمایش‌نامه‌نویس معروف امریکایی درباره ماهیت و اهمیت حافظه می‌نویسد: «کل زندگی‌مان، مثل یک خاطره‌ می‌ماند؛ به جز آن لحظه از زندگی که به قدری سریع پیش می‌رود که شما قادر نیستید به آن چنگ بزنید». در حالت کلی حافظه انسان، رابطی است میان زمان حال و گذشته‌اش. انسان بدون قابلیت ذخیره تثبیت اطلاعات در حافظه‌اش، به هیچ عنوان توانایی یادگیری یا پیشرفت را در امور روزمره‌اش پیدا نمی‌کرد. حافظه، تنها دلیلی است که تجارب ما به واسطه آن اهمیت پیدا کرده و به تبع، آینده‌مان بر اساس خاطرات تلخ و شیرین‌مان تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

بخشی از علت تکامل انسان‌ها به قدرت حافظه ما برمی‌گردد

این مسئله کاملا واضح است تمام اطلاعات موجود در حافظه‌مان به یک اندازه ارزش ندارد. آن دسته از اطلاعاتی که به یادگیری و خلاقیت ارتباط دارد، ماندگاری و دوام بیشتری در ذهن‌مان دارند. همان دانشی که شما به صورت مستمر در طول روزمره آموزش می‌بینید و در زمان مورد نیاز، بخشی از این دانش را به صورت خودکار  به یاد می‌آورید. در حقیقت می‌توان یکی از دلایل قابل توجهِ تکامل انسان‌ها را در قدرت حافظه بشر بدانیم. چرا که ما یاد گرفتیم تجارب خودمان را که در حافظه به ثبت رسیده، با به خاطرآوردن‌شان، به نسل‌های بعد منتقل کنیم.

برخلاف آنچه فکر می‌کنید حافظه ما انسان‌ها تنها برای یادگیری مطالب جدید نیست، بلکه مغز ما در طول بیست و چهار ساعت از شبانه روز به صورت فعال در حال ثبت اطلاعات است.

برای اهمیت حافظه می‌توان مثال‌های زیادی زد. همینکه شما قادر هستید تجارب شخصی خودتان را به یاد بیاورید تا راندمان بهتری در شغل مورد علاقه‌تان داشته باشید، به شدت ارزش بالای ذخیره‌سازی اطلاعات را در حافظه نشان می‌دهد. با این تفاسیر، پروسه‌های مصنوعی جهت پردازش اطلاعات در حافظه موجب اختلال در نحوه یادگیری مسائل مختلف در مدارس و دانشگاه‌ها شده است. شب امتحانی درس خواندن با پردازش اطلاعات به صورت معمولی در تناقض است و فشار عصبی و استرس به موازات درس‌ خواندن‌ در شب‌های امتحان تنها به ضرر قدرت حافظه‌ دانشجویان تمام می‌شود. دانشجو فکر می‌کند اگر طی سه الی چهار ساعت یک کتاب ۳۰۰ صفحه‌ای را بخواند، مطالب کتاب درسی مورد نظر را یاد خواهد گرفت. غافل از اینکه حافظهِ انسان‌ها نهایت ۸ ساعت می‌تواند مختصر اطلاعات آموخته شده را به خاطر بیاورد. برخلاف آنچه فکر می‌کنید حافظه ما انسان‌ها تنها برای یادگیری مطالب جدید نیست، بلکه مغز انسان در طول بیست و چهار ساعت از شبانه روز، تمام اطلاعاتِ مهم و از آن سو بی‌اهمیت را دسته‌بندی کرده و در ذهن به ثبت می‌رساند.

شاید شما نیز در اطرافیان‌تان فردی را می‌شناسید که به شدت در توجیه دیگران موفق است و برای هر عملکرد خود، سریع یک جواب در چنته دارد. این فرد را دست کم نگیرید چون ذهن وی به شدت فعال بوده و مغز این فرد در ذخیره‌سازی اطلاعات، مثل یک ساعت، حساب‌ شده و بی‌نقص عمل می‌کند. اما سوال اصلی اینجاست چرا برخی از افراد، فارغ از سن، جنس و محل سکونت حافظه قوی‌تری دارند؟ برای پاسخ به این سوال اجازه دهید با یک مثال ساده شروع کنم.

اگر شما هر روز به استخر رفته و به صورت حرفه‌ای هر روز تمرین کرال انجام بدهید، عضلات دو سر و سه سر بازویی‌تان قدرتمندتر می‌شود؛ چون هر روز از آن کار می‌کشید. سلول‌های مغزی نیز مثل سلو‌ل‌های عضلانی فعالیت می‌کنند. هر چقدر بیشتر از آنها کار بکشید، آنها قوی‌تر خواهند شد. به همین علت روی آوردن به انجام بازی‌های فکری مثل سودوکو یا حل کردن جدول می‌تواند تنها چند ورزش ساده برای سلول‌های مسئول ذخیره اطلاعات‌تان محسوب شوند. شما با تمرین‌های دیگری مثل تکنیک قصر حافظه (که پیش از این در دیجیاتو این تکنیک را آموزش دادیم) می‌توانید از ابتلا به بیماری‌هایی همچون آلزایمر در امان بمانید. چرا که پس از ۳۵ سالگی و به خصوص در مردان، سلول‌های عصبی موجود در مغز رفته رفته تخریب می‌شوند و اگر از قدرت حافظه‌تان به صورت مکرر استفاده نکنید، امراض مختلفی همچون زوال عقل (دمانس) گریبان‌گیر شما خواهند شد.

چگونه اطلاعات مختلف در حافظه ذخیره می‌شود؟

شاید به نظرتان این مسئله یک ضعف به نظر برسد اما مغز انسان به گونه‌ای طراحی شده تا بخشی از اطلاعات تثبیت شده را به اجبار فراموش می‌کند. به همین سبب اگر روش حفظ کردن به اندازه کافی مثمر ثمر نباشد، دانشی را که تلاش کردید کسب کنید، بخشی از آن را پس از مدتی فراموش خواهید کرد. در تحقیقات ثابت متعددی ثابت شده ما قریب به ۸۶ درصد از آموخته‌هایمان را در طی ۲۴ ساعت فراموش می‌کنیم. به همین علت هر از گاهی در رسانه‌های مختلف ورک‌شاپ‌های فراوانی را شاهد هستیم که روش درست یاد گرفتن مطالب را قرار است به ما آموزش دهند. مردم هم غافل از اینکه این دسته از فراموشی‌ها، طبیعت ما انسان‌هاست و بدون هیچ تحقیقی اعتماد به نفس‌شان کم و کمتر می‌شود و سودجویان با برگزاری چند کلاس و ارائه چند جزوه به‌ درد نخور تلاش می‌کنند به شما راه و رسم درست حفظ کردن را بیاموزند.

حافظه انسان بی‌نقص عمل می‌کند. اینکه ما بالغ بر پنجاه درصد از آموخته‌هایمان را به صورت روزمره فراموش می‌کنیم یک نقص نیست. بلکه حافظه‌مان به ما کمک می‌کند از جهان پیرامون خود یک مدل کامل در ناخودآگاهمان داشته باشیم، آینده را پیش‌بینی کنیم و برای حل مسائل مختلف چاره‌ای بیاندیشیم. قوه حافظه در من و شما همین الان هم که در حال مطالعه این یادداشت هستید مشغول به کار است و به شدت تلاش می‌کند اطلاعات نامربوط را از خودآگاه شما پس بزند تا شما تنها به اطلاعات مفید دسترسی داشته باشید.

دانشمندان در جدیدترین تحقیقات خود فرضیه‌ای را ارائه دادند که سیستم عصبی در مغز انسان به صورت فعال تلاش می‌کند خاطرات قدیمی و ناکارآمد را حذف کند.

شاید به همین علت است که دیگر محققین در تلاش هستند تا با بهره جستن از تکنیک‌های مختلف از لحاظ علمی بتوانند دستکاری خاطرات را در انسان‌ها به مرحله اجرایی برسانند.

جالب است بدانید شما برای اینکه حافظه قدرتمندی داشته باشید، باید به مغز خود اجازه بدهید اطلاعاتی را که تازه به خوردش دادید، پس از مدتی فراموش کند. در عمل ثابت شده این فراموشی به شما کمک می‌کند اگر مجدد همان اطلاعات را در یک کتاب مشاهده کردید، سریع‌تر به خاطر بیاورید؛ چرا که فراموشی اطلاعات به منزله نابودی آموخته‌هایتان در مغز نیست. بلکه دانشِ شما تنها به زباله‌دانی همچنان نامشخص در ناخودآگاهتان منتقل می‌شود.

فراموشی اطلاعات به منزله نابودی آموخته‌هایتان در مغز نیست.

به طور مثال شیوه یادگیری «پیمزلر» در یادگیری زبان‌های متفرقه به شما کمک می‌کند تنها با ۳۰ دقیقه گوش فرا دادن به گوینده و تکرار عبارات مختلف همگام با وی یک زبان خارجه را نهایت طی ۵ ماه به صورت طوطی‌وار یاد بگیرید. پیمزلر از همین ترفند فراموشی طبیعی اطلاعات به نفع‌تان بهره می‌برد. مغز شما با فراموش کردن آموخته‌هایتان و بازیابی آنها پس از چند روز، یک بار برای همیشه لغات و عبارات متنوع را به خاطر می‌سپارد.

این انعطاف‌پذیری مغز انسان در یادگیری هم به ضرر ما تمام می‌شود و هم می‌توان از این بابت سود کرد. ضرر از این لحاظ که پروسه‌های مصنوعی برای تثبیت اطلاعاتی مثل زبان‌های خارجه در مغز، با پروسه یادگیری طبیعی که در وجودمان نهادینه شده در تضاد است. سودمند از این لحاظ که می‌توان به هر قیمتی شده حوزه اطلاعات و دانش خودمان را در هر زمینه‌ای بیشتر سازیم.

دنیای مجازی، چاقوی دو لبه برای تقویت حافظه

دنیای مجازی مثل یک چاقوی دو لبه عمل می‌کند. شما با استفاده از اپلیکیشن‌های مختلف می‌توانید از شر چالش‌های ذهنی تا حدودی خلاص شوید؛ به عنوان مثال به خاطر سپردن رمز عبور سایت‌های مختلف را به مرورگر خودتان واگذار کنید تا به صورت خودکار شما را در سایت‌های مورد علاقه‌تان لاگین کند. یا شماره حساب‌های بانکی خود را به جای حفظ کردن، در اپلکیشن‌های مختلف ثبت کنید تا وقت کمتری برای یادآوری اطلاعات خود صرف شود. این رویه رفته رفته موجب تنبلی ذهن‌تان می‌شود. حتی امکان دارد به درجه‌ای برسید شماره تلفن پدر و مادر خودتان را نیز فراموش کنید.

شما از طرفی دیگر می‌توانید از برنامه‌های متنوعی مثل Drops کمک بگیرید تا به صورت روزانه با واژه‌های جدیدی از زبان خارجی مورد علاقه‌تان آشنا شوید یا روش‌های صحیح حفظ مطالب را یاد بگیرید. همچنین بازی‌های زیادی طراحی شده‌اند و در مارکت‌ها فت و فراوان وجود دارند تا تنها قدرت‌های ذهنی شما را تقویت کنند. حال نوبت شماست.

آیا می‌خواهید حافظه قدرتمندی داشته باشید یا همین روند ملال‌آور و کسل‌کننده‌ زندگی روتین‌ خود را همچنان دنبال کنید؟