سرمایه، استعداد و نوآوری؛ درد مشترک استارتاپ‌‌های خاورمیانه و اروپا

کنفرانس Slush بزرگترین رویداد استارتاپی اروپا است که در هلسینکی فنلاند و با شرکت ۲۵ هزار نفر از کشورهای مختلف برگزار می شود. پایتخت فنلاند به شلوغی عادت ندارد اما مهمانان این رویداد از ۴ هزار استارتاپ و ۲۰۰۰ سرمایه گذار، خلوت این شهر را به هم زده اند تا درباره چالش های پیش روی استارتاپ ها و راهکارهای تقویت این اکوسیستم با هم بحث و گفتگو کنند

در کنفرانس Slush فعلان استارتاپی، رهبران اتحادیه اروپا و کارآفرینان از نزدیک درباره موضوعات مختلفی از سرمایه گذاری در فناوری گرفته تا قوانین و مقررات و برابری جنسیتی باهم بحث می کنند. Slush بر خلاف رویدادهای استارتاپی خاورمیانه، بیشتر شبیه یک کلوب شبانه است اما خارج از این گردهمایی اکوسیستم استارتاپی خاورمیانه و اروپا شباهت های بسیاری به هم دارند که در ادامه به آنها پرداخته ایم.

فقدان سرمایه گذاری

اروپا علی رغم اقتصاد قدرتمند و با ثباتی که دارد، از نظر تامین مالی به روش سرمایه‌گذاری خطرپذیر  (VC) با اختلاف زیادی از آمریکا و آسیا (به جز خاورمیانه) جامانده است. استارتاپ های اروپایی در سال جاری میلادی ۳۴.۳ میلیارد دلار سرمایه جمع کرده اند که نسبت به سال قبل ۴۰ درصد بیشتر شده اما هنوز هم تقریبا نصف سرمایه ۶۳ میلیارد دلاری است که استارتاپ های آسیایی موفق به جذب آن شده اند. «هلن کوپمن»، معاون بخش نوآوری دیجیتال کمیسیون اروپا در این باره می گوید:

استارتاپ های اروپایی به ویژه در فاز رشد به منابع مالی دسترسی ندارند. بدون تردید ما در این زمینه مشکل داریم چون استارتاپ های موفق بعد از رسیدن به یک مرحله خاص از رشد برای دسترسی آسانتر به سرمایه اینجا را به مقصد آمریکا یا شرق آسیا ترک می کنند.

استارتاپ های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا هم در سال جاری یک میلیارد دلار سرمایه جذب کرده اند که نشانگر مشکلات عدیده آنها در تامین مالی است. در این بین سیاست هایی مثل قطع یک هفته ای اینترنت اوضاع سرمایه گذاری خطر پذیر در ایران را حتی از رقبای خاورمیانه ای هم بدتر کرده است.

بازار از هم گسیخته

وجود زبان ها، فرهنگ ها و قوانین منطقه ای مختلف در اروپا چالش هایی را برای استارتاپ های بزرگ ایجاد کرده است. این موارد در کنار تفاوت های چشمگیر در زیرساخت، سرانه تولید ناخالص داخلی و ظرفیت های رشد باعث شده استارتاپ ها قید فعالیت سراسری در اروپا را زده و محدوده تمرکز خود را به یک کشور و حداکثر همسایگان آن محدود کنند.

همین مساله در مورد خاورمیانه هم صدق می کند. در این گوشه دنیا علی رغم مشترک بودن زبان عربی میان اکثر کشورها بازارها تا حد زیادی از هم گسیخته اند. هرچند عربستان و امارات گام هایی را برای تسهیل داد و ستد میان خود برداشته اند اما چنین سیاست هایی بسیار نادرند. این چندپارگی اخیرا نمود بیشتری پیدا کرده و امارات، بحرین، عمان، و حتی اردن در حال تلاش برای تبدیل شدن به قطب فناوری منطقه هستند.

وجود قطب های سرمایه گذاری که هر یک در زمینه خاصی فعالیت داشته و در عین حال با هم دیالوگ و ارتباط برقرار می کنند، به مراتب از وجود مراکز متعدد و رقیب بهتر است و می تواند به توسعه اکوسیستم کارآفرینی خاورمیانه کمک کند.

فقدان نیروی کار مستعد

کشورهای اروپایی رفت و آمد شهروندان به خاک یکدیگر را تا حد زیادی تسهیل کرده اند با این حال استارتاپ های این منطقه همیشه از فقدان نیروی کار مستعد گلایه کرده و به استخدام مهندسان زبردست از کشورهایی نظیر هند، چین و مصر تمایل دارند. این سیاست باعث شکل گیری استارتاپ هایی با فرهنگ سازمانی متنوع شده است.

مشابه همین مساله را می توان در دبی دید که ساکنان بومی اش مهارت های فنی کافی را ندارند و میزبان متخصصانی با بیش از ۲۰۰ ملیت مختلف است. دبی برای جذب استارتاپ ها و نیروهای ماهر خارجی ناچار به تسهیل قوانین صدور ویزا و اقامت شده. بحرین هم اخیرا طرح هایی را برای تشویق استارتاپ ها به فعالیت در این کشور راه اندازی کرده است.

کپی برداری از نمونه‌های مشابه

بسیاری از استارتاپ های موفق ایرانی کپی نمونه های خارجی هستند و حتی برخی از آنها زحمت بومی سازی فرایندها را به خود نداده اند. این مشکل محدود به ایران نیست و خاورمیانه بارها به فقدان نوآوری و تقلید از مدل های بیزینس خارجی متهم شده است.

استارتاپ های اروپایی هم در این زمینه دستی بر آتش دارند و بارها بابت کپی برداری از استارتاپ های موفق آمریکایی و چینی سرزنش شده اند. فقدان سرمایه گذار کافی در هر دو منطقه باعث شده سرمایه گذاران کمتر به تامین ایده های جدید تمایل نشان داده و سرمایه را در اختیار آن دسته از مدل های تجاری قرار دهند که قبلا در کشورهای دیگر با استقبال مواجه شده است.

هرچند اکوسیستم های استارتاپی خاورمیانه و اروپا از مشکلات مشابهی رنج می برند اما چشم آبی ها در مسیر رفع این چالش ها به مراتب جلوتر از ما قرار دارند. کسب و کارهای خاورمیانه ای برای رفع این چالش ها چاره ای جز تقویت حجم سرمایه گذاری، تربیت نیروی کار ماهر، همکاری گسترده تر میان ذی نفعان و تسهیل تجارت آزاد ندارند.