رئیس سازمان فناوری: هزینه‌های واقعی قطع اینترنت باید برای تصمیم‌گیران آشکار شود

محدودیت‌های اینترنت که از شنبه ۲۵ آبان ماه آغاز شد و هنوز در بخش دیتای موبایل ادامه دارد تاثیر و هزینه‌های زیادی برای بخش خصوصی، اقتصاد کشور و البته شهروندانی که به شدت به این شبکه متکی شده‌اند، در پی داشته است. بررسی تاثیرات این محدودیت‌ها بر همه‌ی کسب‌وکارها، امروز (۵ آذر) محور جلسه‌ای در اتاق بازرگانی تهران با حضور «امیر ناظمی» رئیس سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات بود. او در این جلسه توضیحات مهمی در خصوص اتفاقات اخیر پیرامون محدودیت‌های اینترنت ارائه داد و از هزینه‌های ایجاد محدودیت در اینترنت گفت.

هزینه‌های مستقیم: روزانه ۵۰ الی ۶۰ میلیون دلار

به گزارش دیجیاتو، اعضای کمیسیون «اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال» در اتاق تهران اعلام کردند هزینه‌های وارد شده به کسب‌وکارها در سه بخش «هزینه‌های مستقیم»، «هزینه‌های غیرمستقیم» و «هزینه‌های پنهان» قرارا می‌گیرند. با این حال در این جلسه اعلام شد که صرفاً هزینه‌های مستقیم (مانند بیکاری پرسنل) قابل اندازه‌گیری هستند و برای یافتن سایر هزینه‌ها (مانند فرصت‌های از دست رفته در حوزه‌های مختلف یا از دست دادن انگیزه پرسنل و اخذ تصمیم برای مهاجرت) باید کار تحقیقاتی گسترده‌ای انجام شود.

نمایندگان بخش خصوصی اعلام کردند اگر GDP کشور ۴۵۰ الی ۵۰۰ میلیارد دلار در نظر گرفته شود و از سوی دیگر تعداد روزهای کاری نیز  ۳۰۰ روز در نظر گرفته شود، روزی ۱.۵ میلیارد دلار توان تولید ناخالص داخلی در کشور وجود دارد. از طرفی بر اساس اطلاعاتی که ایران در سال ۲۰۱۵ به ITU ارائه داده است، سهام اقتصاد اینترنتی یا اقتصاد ICT از کل GDP حدود ۱.۶ الی ۱.۷ درصد بوده است. (ناظمی در این جلسه تصحیح کرد که در پایان سال ۹۷، این درصد به ۲.۷ درصد رسیده است.)

آن‌ها اعلام کردند که تصور می‌شود اکنون با توجه به رشد صنعت ICT، این درصد به ۳ الی ۴ درصد رسیده باشد. قرار دادن همین درصد در کنار تولید ناخالص داخلی به این معناست که فقط زیان مستقیم روزانه قطع اینترنت بین ۵۰ الی ۶۰ میلیون دلار بوده است.

مسائل و مشکلات مختلف دیگری نیز از سوی اعضای کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال نیز مطرح شد. برای مثال بحث کاهش اعتبار برندهای فعال در حوزه فناوری در نتیجه‌ی بسته شدن فضای اینترنت، عادی سازی قطع اینترنت بین‌الملل با استفاده از شبکه ملی اطلاعات و البته مشکلات جدی در آینده برای جذب سرمایه خارجی، از سایر مسائلی بود که اعضای این کمیسیون مطرح کردند.

توضیح درباره قطع اینترنت

امیر ناظمی در این جلسه پس از شنیدن مسائل نمایندگان بخش خصوصی، توضیح داد که «به هر دلیلی»، ساعت ۱۹ روز شنبه ۲۵ آبان ماه اینترنت قطع شده و او نیز در همان زمان از قطعی اینترنت مطلع شده است. او در رابطه با تصمیماتی که پس از قطعی اینترنت گرفته شد، توضیح داد و گفت در این رابطه هیچ برنامه‌ریزی قبلی وجود نداشته است:

«سوال اینجا بود که حالا باید چکار کنیم. چند ماموریت برای خود تعریف کردیم. ماموریت اول مربوط به زمان قطع اینترنت بود. باید مراقب دو گروه «کسب‌وکارها» و «مردم» می‌بودیم. مردم نیاز داشتند تا امور روزمره خود را انجام دهند. یعنی بانک‌ها یا سایت‌های دولتی فعال باشند. این در حالی بود که یکشنبه صبح، دامنه‌های IR هم کار نمی‌کردند. DNSها تغییر کرد تا مشکل این سایت‌ها حل شود. ساعت ۲.۵ ظهر روز یکشنبه، همه دامنه‌های IR برگشت. در واقع ما هیچ برنامه‌ریزی قبلی نداشتیم و از صبح یکشنبه، چند گروه ضربت برای حل مشکلات تشکیل دادیم.»

او همچنین اشاره کرد که با این اقدام، در انتهای روز یکشنبه به جز یک بانک، همه‌ی بانک‌ها به شبکه متصل شده بودند.

دوران پس از قطع اینترنت: شفافیت هزینه‌ها برای تصمیم‌گیرندگان

رئیس سازمان فناوری اعلام کرد که از روز سه‌شنبه هفته گذشته، تهیه گزارش‌ها برای ارائه به مراجع امنیتی آغاز شد. او گفت در این گزارش‌ها اعلام شده که دیگر فقط بحث استارتاپ‌ها و شرکت‌های فعال حوزه ICT مطرح نیست و بحث به مشکل خوردن کل کسب‌وکارها مطرح است. او اعلام کرد که حالا ۲ ماموریت‌ اصلی خودش را در اتصال کامل اینترنت و نشان دادن هزینه‌های قطع اینترنت به تصمیم‌گیران می‌داند. ناظمی گفت که چندین هزینه با قطع اینترنت قابل تصور است.

هزینه اول، هزینه‌های مستقیم به کسب‌وکارهای IT، مانند اپراتورها، FCPها، شرکت‌هایی مانند دیجی‌کالا یا اسنپ است. ناظمی توضیح داد که بر اساس آخرین آماری که متعلق به پایان سال ۹۷ است، این شرکت‌ها ۲.۷ درصد از GDP را در اختیار دارند: «رشد صنعت ما در سال گذشته منفی ۹.۶ درصد بود اما رشد حوزه IT معادل ۶.۴ درصد بوده است. در نتیجه سهم ICT از GDP معادل ۲.۷ درصد شده است.»

در مورد هزینه دوم، او اشاره می‌کند که سهم اقتصاد دیجیتالی بین ۵ تا ۳۰ درصد از اقتصاد کشورها را شامل می‌شود که در نگاه نخست، کسی به آن توجه نمی‌کند: «برای مثال تصور کنید که یک واردکننده اینترنت نداشته باشد، کسب‌وکارش با این شرایط تعطیل می‌شود. این مسائل در محاسبات مربوط به اقتصاد IT نمی‌آید. مثال ساده‌ترش یک راننده اسنپ است. زمانی که اینترنت قطع شود راننده هم کارش را از دست می‌دهد. این در اقتصاد IT نمی‌آید، بلکه در اقتصاد دیجیتالی می‌آید.»

رییس سازمان فناوری معتقد است که این هزینه‌ها باید برای تصمیم‌گیرنده شفاف شود و در زمان قطع اینترنت، دیگر تنها بحث استارتاپ‌ها یا شرکت‌هایی که مستقیماً در حوزه IT فعال هستند، مطرح نیست. از سوی دیگر حتی خود شرکت‌های IT هم با توقف کامل توسعه روبه‌رو بوده‌اند. ناظمی معتقد است همین موضوع می‌تواند در دراز مدت تاثیر بسیار بدی بر پیشرفت شرکت‌ها داشته باشد: «این یعنی اگر امروز اسنپ را داریم که خوب کار می‌کند، اگر اینترنت را قطع کنیم، دیگر یک سال آینده آن اسنپ را نداریم چون نتوانسته تکنولوژی‌هایش را توسعه دهد. پس این هزینه غیر مستقیم را هم باید حساب کنیم.»

هزینه سوم به گفته او، فرصت‌های از دست رفته است؛ یعنی کسب‌وکاری که می‌توانسته با استفاده از فناوری توسعه پیدا کند و پیشرفت داشته باشد: «بهترین شاخص در این باره، میزان رشد است. بخش فناوری در سال گذشته ۶ درصد رشد داشته و حالا این فرصت رشد به مدت یک هفته تا ۱۰ روز از شرکت گرفته شده است.»

ضربه خوردن به برندهای حوزه فناوری و بدبین شدن جامعه ایران به آن‌ها در زمان قطع اینترنت، هزینه دیگری است که ناظمی به آن اشاره کرد. او در رابطه با هزینه‌های مختلفی که قطع اینترنت در پی دارد، گفت:

«همه این‌ها را می‌گویم تا اگر سیاست‌گذار ما بار دیگر بخواهد چنین تصمیمی بگیرد، بداند که هزینه این نیست که مردم یک روز ناراحت می‌شوند؛ بلکه هزینه‌اش این است که کسب‌وکارهای بسیار زیادی، که فراتر از شرکت‌های IT هستند، تحت تاثیر این تصمیم خواهند بود. این تصمیم، هزینه‌ی ناامیدی افرادی را در پی دارد که دیگر به کارآفرین شدن فکر نخواهند کرد. این هزینه‌ها باید واقعی دیده شود. من در جایگاهی نیستم که بگویم این تصمیم خوب بوده یا بد. وظیفه من این است که هزینه این تصمیم‌ها را برای تصمیم‌گیرنده شفاف کنم. آن‌ها باید تصمیم بگیرند که می‌خواهند چنین هزینه‌ای را بپردازند یا خیر. از سوی دیگر تلاش می‌کنم تا در همین وضعیت، آدم‌ها راحت‌تر زندگی کنند و کسب‌وکارها مشکل کمتری داشته باشند.»

ناظمی از اعضای اتاق تهران درخواست کرد تا هزینه‌های متحمل شده در زمان قطع اینترنت را واقعی و شفاف بیان کنند تا او نیز بتواند با استناد به همین گزارش‌ها، با تصمیم‌گیران صحبت کند.

نامه‌ی پرحاشیه؛ تکذیب تهیه لیست سفید

در روزهای اخیر نامه‌ای با امضای امیر ناظمی در توییتر منتشر شده است که از دستگاه‌های اجرایی کشور می‌خواهد وابستگی خود به شبکه‌های خارجی را مشخص کنند. کاربران زیادی در روزهای گذشته گفته‌اند که این کار، به مفهوم ایجاد یک لیست سفید برای اینترنت و تغییر ماهیت فیلترینگ است. شاید اگر همین نامه ملاک قضاوت قرار گیرد، همین نظریه یک احتمال قوی باشد. نظریه‌ای که اعضای اتاق تهران هم نگرانی خود را در این باره نشان دادند. با این حال ناظمی کاملاً ایده‌ی ایجاد لیست سفید را رد می‌کند. توضیح بدون کم و کاست او در همین رابطه، این است:

«روز چهارشنبه صبح یک نفر به من پیام داد که پدرم از بیمارستان مرخص شده و داروی خاصی را نیاز دارد، برای دریافت داروی خاص مراجعه کرده و جواب شنیده چون به اینترنت متصل نیستیم نمی‌توانیم این دارو را تهیه کنیم. شما اگر جای من باشید چه می‌کنید؟ قاعدتاً تمام هدف می‌تواند این باشد که همه کمکی که می‌توان به مردم کرد را انجام داد. قطعی اینترنت از یکشنبه تا چهارشنبه به این معناست که عده‌ای از مردم داروهای خود را نگرفته‌اند. همان موقع به کل دستگاه‌های اجرایی نامه زدیم و درخواست کردیم یک فردی را به ما معرفی کنند که ۲۴ ساعته پاسخ‌گو باشد. همچنین در این نامه خواستیم که اگر ادعا می‌شود سرویسی را از طریق API خارجی می‌گیرند، API را اعلام کنند که ما بتوانیم مجوز شورای امنیت را بگیریم، سرویس بدهیم تا چنین اتفاق‌هایی رخ ندهد. همین مسئله امروز برای من تبدیل به موضوعی حاشیه‌ای شده است.»

او اعلام کرد که به هیچ عنوان قرار نبوده تا لیست سفیدی تهیه شود که برای کاربران نهایی مورد استفاده قرار گیرد: «واقعیت این است که قرار نبوده لیست سفیدی تهیه شود. اگر به زمان نامه دقت کنید می‌بینید که متعلق به روز چهارشنبه است. در آن روز، من اصلا تهران نبودم اما چون شوک مربوط به نبود دارو و به مشکل خوردن مردم برای من سنگین بود، که گفتم نامه با امضای من منتشر شود. این حداقل کاری بوده که توانسته‌ام برای مردم بکنم.»