روایت بیماران کووید-۱۹ از فقدان حس بویایی و چشایی؛ اختلالی که شاید ماندگار باشد

تا همین اواخر کارشناسان از تب و سرفه به عنوان علائم ابتلای به کرونا سخن به میان می‌آورند غافل از اینکه بسیاری از بیماران فاقد این نشانه‌ها هستند. Holly Bourne یکی از این افراد است که شب سالم به تختخواب رفت اما روز بعد بدون حس چشایی و بویایی از خواب بیدار شد. اثری از تب و سرفه در Bourne نبود و حتی فکر کرونا هم به سرش نزد اما زمانی که به خاطر سر درد شدید با پزشک تماس گرفت، تشخیص کووید-۱۹ بود که درست هم از آب درآمد.

هرچند هنوز به تحقیقات مفصلی درباره ارتباط بین ویروس کرونا و از دست دادن حس بویایی و چشایی نیاز است اما پزشکان فقدان این حس‌ها را نیز جزو علایم احتمالی کووید-۱۹ دسته بندی کرده‌اند. میزان شیوع و ماندگاری این علائم اما هنوز مشخص نیست.

تصور کنید دیگر قادر به استشمام رایحه‌های مطبوع گل ها، غذای مورد علاقه‌تان، عطری که همیشه دوستش داشتید و حتی عزیزانتان نیستید. زندگی چقدر بی روح و خاکستری به نظر می‌رسد؟ این علائم شاید در ابتدا زیاد مهم به نظر نرسد اما از دست دادن حس بویایی یا آنوسمی (Anosmia) نه تنها اثرات روانی روی بیماران داشته و لذت خوردن و نوشیدن را از آنها می‌گیرد، بلکه می‌تواند دردسرساز و خطرناک هم باشد.

برای مثال Bourne توضیح می‌دهد که اصلا متوجه ذوب شدن جعبه پلاستیکی روی اجاق نشده چرا که سرگرم درست کردن ساندویچ بوده و بوی ناشی از ذوب شدن را استشمام نکرده است. علاوه بر این ممکن است غذاهای فاسد را هم به خاطر ظاهر سالم مصرف کنید.

بازیابی حس بویایی و چشایی چه مدت طول می‌کشد؟

Sian Griffiths که اداره مهمانسرای کوچکی را بر عهده دارد، موقع درست کردن خورش کاری از بی طعم بودن غذا متعجب شد اما پس از خوردن یک غلاف هل دریافت که مشکل جای دیگری است. او هم مثل خیلی‌های دیگر سردرد یا تب نداشت و به همین خاطر بر اساس دستورالعمل‌‌ها برای آزمایش کرونا به مراکز درمانی مراجعه نکرد. چند روز بعد و با بدتر شدن شرایط حس بویایی را هم از دست داد:

«دماغم را در بطری قهوه و شیشه نوشیدنی فرو کردم اما هیچ رایحه‌ای در کار نبود. از خوردن مواد غذایی نه لذت می‌بردم و نه حس ناخوشایندی داشتم. حتی شک داشتم این چیزی که می‌خورم غذاست یا نه.»

او بعد از ۱۲ روز از گذشت بیماری تازه حدود ۱۰ درصد از رایحه‌ها را استشمام می‌کند.

پاسخ به این سوال که بیماران دچار فقدان حس بویایی یا چشایی شده‌اند به استفاده علمی یا محاوره ای واژه مزه برمی گردد. Munger در اینباره می‌گوید:

«وقتی دانشمندان از مزه سخن می‌گویند، منظورشان آن چیزی است که در دهان شناسایی شده و حس تلخی، شوری، شیرینی یا ترشی به شما می‌دهد. اما مغز با همگرا کردن مزه و بو حس طعم را ایجاد می‌کند.»

Amy Walker سی ساله مدیر مالی و ساکن لندن است که پس از ارتباط با فردی که تست کرونایش مثبت شده بود به بیماری خود مشکوک شده و با خدمات سلامت عمومی تماس گرفت اما آنها به خاطر فقدان علائم در سیستم تنفسی او را آلوده تشخیص ندادند. وی به یاد دارد که پس از بیدار شدن از خواب شدیدا ضعیف شده بود:

«آنقدر بیحال بودم که مسیر بین تخت تا توالت برایم مثل یک ماراتن بود. حس‌های چشایی و بویایی را از دست داده بودم. نیمی از عمرم از اختلال تغذیه ای رنج می‌بردم و از بین رفتن حس چشایی از نظر روانی فشار زیادی به من وارد می‌کند. این مشکل خیلی زود باعث شد احساس درماندگی کنم. دوباره ترس از غذا بر من مستولی شد و با خودم فکر می‌کردم وقتی طعم‌ را درک نمی‌کنم خوردن غذا چه فایده ای دارد؟ در حالی که خسته و درمانده بستری شده بودم رعب و وحشت ناشی از ویروس همه جا را گرفته بود.»

Walker پس از مدتی حدود نیمی از حس‌های خود را بازیافته اما مدتی است که روند بهبودی متوقف شده و نگران است که این حس‌ها در همین حد باقی بمانند.

فقدان داده‌های رسمی و معتبر درباره اثرات کرونا بر حس چشایی و بویایی باعث شد Bourne خود دست به کار شده و پس از مدتی تحقیق رشته توییتی را در صفحه توییترش منتشر کند. تعدادی از بیماران بهبود یافته در همین صفحه اعلام کرده اند که حس چشایی و بویایی خود را حتی پس از ۳ تا ۴ هفته هم بازنیافته اند.

پروفسور Steven Munger، مدیر «مرکز بویایی و چشایی دانشگاه فلوریدا» زمان بازیابی این حواس پس از بهبودی کووید-۱۹ را نامشخص می‌داند:

«ما مدتهاست که می‌دانیم عفونت ویروسی در دستگاه تنفس فوقانی مثل آنفولانزا یا سرماخوردگی یکی از علل اصل غیرفعال شدن حس بویایی است. این فقدان اغلب به صورت موقتی رخ می‌دهد اما در معدودی این اختلال دائمی خواهد بود.»

به گفته این متخصص بهبود آنوسمی یا هیوسمی (کاهش حس بویایی) ممکن است چند روز یا چند هفته طول بکشد اما در مواردی نادر از چند ماه تا چندین سال باقی مانده است. گاهی اوقات بهبودی به آهستگی رخ داده و در برخی موارد یکباره برمی‌گردد اما دلیل این تفاوت مشخص نیست.

Mark Driver پنجاه و پنج ساله که در کار ساخت نوشیدنی فعالیت دارد،  پس از سرفه‌های پیاپی، تب و گلودرد دریافت که توسط ویروس کرونا شکار شده است. حدود ۸ روز از بیماری سپری شده بود که قدرت بویایی را هم از دست داد:

«قدرت بویایی در شغل من بسیار مهم است و به همین خاطر نگران از دست دادن آن برای همیشه بودم.»

دکتر Claire Hopkins، متخصص گوش و حلق و بینی و رییس انجمن راینولوژی بریتانیا  یک نظرسنجی را از ۲۵۰۰ بیمار مبتلا به کرونا صورت داده که دچار آنوسمی شده اند. حدود نیمی از افراد بهبود نسبی حس بویایی و چشایی بعد از چند روز و دو سوم آنها بهبود آن بعد از یک هفته را گزارش کرده‌اند.

اهمیت شناسایی از بین رفتن حس‌ها به عنوان نشانه کرونا

دکتر Claire Hopkins برای شناسایی از دست دادن حس چشایی و بویایی به عنوان علائم کرونا تلاش زیادی را انجام داد. از نظر وی این دو نشانه حتی از تب و سرفه هم در تشخیص ابتلا به کرونا اهمیت بیشتری دارند.

دکتر Hopkins دانشگاه سلطنتی لندن را مجاب کرد که این دو علامت را هم در اپ ردیابی کرونا بگنجاند. حدود ۱۰ روز قبل این دانشگاه اعلام کرد که فقدان بویایی و چشایی نسبت به تب و عفونت بهتر به تشخیص کرونا کمک می‌کند. طی یک هفته پایانی مارس بیش از ۴۰۰ هزار بریتانیایی ابتلا به یکی از علائم را گزارش کرده بودند که از این میان سهم فقدان چشایی و بویایی ۱۸ و تب تنها ۱۰.۵ درصد بود.

همین عوامل باعث شد انجمن گوش و حلق و بینی بریتانیا از افراد دچار آنوسمی ناگهانی درخواست کند به خاطر احتمال ابتلا به کووید-۱۹ خود را قرنطینه کنند. پس از انتشار این بیانیه ۲۰ نفر از همکاران دکتر Hopkins با وی تماس گرفته و از ابتلای خود به همین علائم خبر دادند. یکی از آنها حتی آزمایش کووید-۱۹ را انجام داد که از مثبت بودن نتیجه حکایت داشت.

یکی از مسائلی که شناسایی دقیق تمام علائم کووید-۱۹ را حیاتی کرده، کمبود کیت‌های تست در اغلب کشورهای جهان است. این کمبود باعث شده مراکز درمانی تنها بیماران دارای چندین علامت همزمان به ویژه تب و سرفه را آزمایش کنند، در نتیجه بسیاری از بیماران فقدان این نشانه‌ها حتی خود هم از دچار شدن به کرونای مرگبار بی خبر بوده و به ناقلان پنهان این ویروس تبدیل می‌شوند.

توصیه‌هایی برای بیماران

سوالی که ذهن بیماران بهبود یافته را درگیر کرده این است که آیا برای بازیابی حس‌های چشایی و بویایی می‌توان کاری کرد؟ به گفته دکترMunger یکی از درمان‌هایی که گاهی اوقات متخصصان گوش و حلق بینی برای رفع آنوسمی ناشی از التهاب صورت می‌دهند استفاده از استروئیدهای بینی است. در این روش برای کاهش التهاب، استروئید به داخل بینی اسپری می‌شود.

دکتر Hopkins هم به استفاده از قرص‌های استروئید در آنوسمی ناشی از ویروس اشاره می‌کند اما نباید فعلا از آن استفاده کرد چرا سازمان جهانی بهداشت درباره مصرف استروئید خوراکی توسط افراد مبتلا به کووید-۱۹ هشدار داده است. دلیل این مساله به احتمال افزایش عوارض تنفسی برمی گردد. وی در اینباره می‌گوید:

«تا زمانی که از بی ضرر بودن استروئید مطمئن نباشیم و به ویژه طی دو هفته اول بیماری کووید-۱۹ استفاده از این داروها را تجویز نمی‌کنیم. عوارض تنفسی معمولا بین روزهای هشتم و دوازدهم به اوج خود می‌رسند، از اینرو بعد از گذشت دو هفته ریسک استروئیدها کمتر خواهد بود اما هنوز در این باره مطمئن نیستیم.»

برای بهره بردن از این راهکارهای درمانی باید به متخصص مراجعه کنید اما روش دیگری وجود دارد که Hopkins و Munger انجام آن در خانه را توصیه می‌کنند. در این روش که «تمرین بویایی» نام دارد، باید چیزهایی که بوییدنشان بی ضرر است را استشمام کنید تا اپیتلیوم بویایی تحریک به واکنش شود. اپیتلیوم بافتی در بخش فوقانی حفره بینی و کنار جمجمه است که سیستم‌های حساس درون آن به رایحه‌ها واکنش نشان می‌دهند. این همان بخشی از بینی است که گمان می‌رود هدف حمله ویروس کرونا قرار می‌گیرد.

ویروس کرونا از طریق برجستگی‌های تاج مانند خود را به پروتئین گیرنده ای به نام ACE2 در برخی از سلول‌های بدن متصل کرده و آنها را عفونی می‌سازد. این گیرنده‌ها در پوشش درونی بینی به مقادیر زیادی یافت می‌شوند در نتیجه ویروس مهاجم به راحتی خود را به بینی متصل کرده و به اپیتلیوم آسیب می‌زنند. مشکل دیگری که می‌تواند حادتر باشد ورود بعضی ویروس‌ها به مغز از طریق اعصاب بویایی است که باعث عفونت می‌شود.

تمرین بویایی

FifthSense یکی از موسسات خیریه‌ای است که برای کمک به درمان اختلال بویایی و چشایی تاسیس شده است. آنطور که این موسسه می‌گوید برای اینکه این تمرین بیشترین کارایی را داشته باشد باید بیماران دستکم دو بار در روز (صبح و عصر) آنرا انجام دهند. اینکار باید با آرامش و به شکل طبیعی انجام شود و بیماران نباید طی آن به خود فشار آورده یا بیش از ۱۰ ثانیه چیزی را استشمام کنند.

استفاده از عطرهای گیاهی گزینه خوبی است اما به گفته دکتر Munger الزامی در استفاده از آنها نیست و می‌توان از دیگر اشیاء موجود در خانه مثل شامپو، ادویه‌ها یا آبلیمو هم استفاده کرد.

اینکار را بارها و بارها تکرار کرده و کاملا روی بویایی تمرکز کنید. آنرا مثل یادگیری پرتاب توپ، اسکیت یا زبان خارجی تصور کنید. باید از هر مقدار حس بویایی که باقیمانده برای تقویت آن استفاده کنید تا ذهن هم با قرار گرفتن مداوم در معرض اینکار فرایند را بهبود ببخشد.

وی درباره کارایی این روش محتاطانه حرف می‌زند و مطمئن نیست که بهبودی حاصل شده در سیستم بویایی بیماران ناشی از اجرای این تمرینات است یا بدن به صورت طبیعی آنرا بازیابی کرده است. فارغ از اینکه بهبودی به چه طریقی حاصل شده قطعا اجرای این تمرینات روی حس بویایی تاثیر مخربی نخواهد داشت.

هرچند هنوز متخصصان با اجرای تحقیقات کنترل شده شده به اطلاعات موثق و جامعی در مورد ارتباط بین آنوسمی و کووید-۱۹ دست نیافته‌اند اما به سختی در حالا تلاش در این راستا هستند. «کنسرسیوم جهانی محققان شیمی درمانی» (GCCR) که شامل بیش از ۳۰۰ پژوهشگر بین المللی در زمینه بویایی و چشایی است، در حال نظرسنجی از بیماران است.

دکتر Hopkins برای کسانی که دو هفته پس از بیماری هنوز حس چشایی و بویایی خود را بازنیافته‌اند این نوید را دارد که «اغلب افراد احتمالا بهبود پیدا خواهند کرد.»