زمانی که همه‌چیز عوض شد؛ Motorola StarTAC، نخستین موبایل تاشو جهان را بشناسید

امروز که به آن نگاه می‌کنیم، شبیه به یک‌ جور اسباب‌بازی پلاستیکی برای کودکان به نظر می‌رسد. از بالا تا پایین، میزبان رنگین کمانی از رنگ‌هاست. همه‌چیز از بالا و با نوعی برآمدگی زرد رنگ آغاز می‌شود و هرچه پایین‌تر می‌آیید، رنگ‌های آبی، سبز و دوباره همان زرد شتری به چشم می‌خورند و در پشت و کناره‌ها نیز قرمز آجری. این موبایل سیم کارتی به اندازه کارت اعتباری‌تان دارد، آنتنی که به بیرون کشیده می‌شود و لولایی که اجازه می‌دهد دستگاه را تا کرده و درون جیب‌تان قرارش دهید.

به نظر بسیار وسوسه‌انگیز می‌رسد.

وقتی آن را در دست می‌گیرید، علاقه‌ای عجیب به این دستگاه دوست‌داشتنی و احمقانه پیدا می‌کنید. با بدنه‌ای کاملا پلاستیکی و نمایشگری ۱.۷۵ اینچی، مثل موبایلی بسیار لاکچری برای زمان خود به نظر می‌رسد و به راحتی به اندازه آیفونی که این روزها می‌شناسیم محبوبیت داشته.

وقتی در سال ۲۰۲۰ میلادی دوباره به آن نگاه می‌کنید، باورش سخت است که از کجا به کجا رسیده‌ایم.

مدل «رینبو - رنگین کمان» از موبایل StarTAC 70 که اکنون به سختی در eBay یافت می‌شود، مدلی نادر از Motorola StarTAC است؛ یکی از نخستین موبایل‌های جهان و نخستین موبایل تاشوی جهان.

ورژن رنگین کمانی موبایل StarTAC در سال ۱۹۹۸ میلادی از راه رسید، اما موتورولا -که از پیش به خاطر برقراری اولین تماس تلفنی با موبایل در سال ۱۹۷۳ به شهرتی افسانه‌ای رسید- علامت تجاری StarTAC را سه سال قبل به ثبت رسانده بود. این ماجرا مربوط به ۲۵ سال پیش و سال ۱۹۹۵ میلادی است. یک ربع قرن پیش.

موبایل پلاستیکی و مشکی رنگ موتورولا تا پیش از ششم ژانویه ۱۹۹۶ روانه بازار نشد، اما وقتی به دست مشتریان رسید، نتایجی شگفت‌آور رقم زد. نخستین StarTAC با استانداردهای آن دوران دستگاهی کوچک به حساب می‌آمد -اکثر موبایل‌های آن زمان ۵ الی ۷ اینچ ارتفاع داشتند- و همین باعث شد که موتورولا آن را یک «تلفن مخابراتی پوشیدنی» بنامد. صرفا برای اینکه بیشتر روی ابعاد دستگاه تاکید کرده باشد.

موبایل StarTAC به شکلی آنی طعم موفقیت را چشید. می‌توانستید بی‌شمار تبلیغ از آن را با حضور ستاره‌های دنیای هالیوود روی پرده نقره‌ای سینما مشاهده کنید. این دستگاه قرار بود آینده موبایل‌ها را نشان‌مان دهد، آینده‌ای که احتمالا آنقدرها جدی گرفته نمی‌شد.

و بهایی که باید بابتش می‌پرداختید واقعا گزاف بود. ۱۰۰۰ دلار در سال ۱۹۹۶ میلادی که امروز با ۱۶۸۲ دلار برابری می‌کند. حواس‌تان باشد که داریم درباره دورانی صحبت می‌کنیم که یک موبایل معمولی نوکیا یا AT&T می‌توانست ۱۰۰ دلار یا کمتر قیمت داشته باشد و تازه با قراردادهای دو ساله از راه می‌رسید.

در آن زمان کمتر کسی می‌توانست پیش‌بینی کند که این موبایل کوچک و پلاستیکی قرار است به تنهایی جهان را دگرگون کند. اما اگر حق را به آن‌ها بدهیم، هیچکس تا سال ۱۹۹۶ میلادی چیزی شبیه به StarTAC ندیده بود.

موبایل‌های ۱۹۹۵

دیوایس‌های مخابراتی در سال ۱۹۹۵ میلادی عمدتا سمبل ثروت و قدرت بودند. ایالات متحده تا پایان سال ۱۹۹۵ بالغ بر ۳۳.۸ میلیون مشترک وایرلس داشت که با ۱۲.۴ درصد از جمعیت این کشور برابری می‌کرد. اما این رقم صرفا شامل موبایل‌ها نبوده و پیجرها را هم شامل می‌شود: دستگاه‌هایی جیبی با اتصال مخابراتی و نمایشگری که صرفا می‌توانست چند شماره مشخص را به نمایش درآورد.

حالا این رقم را با میزان مشترکین وایرلس تا پایان ۲۰۱۹ مقایسه کنید. در پایان سال گذشته میلادی، ۹۸ درصد از بزرگ‌سالان آمریکایی صاحب موبایل بوده و ۸۱ درصد از آن‌ها از موبایل‌های هوشمند استفاده کرده‌اند.

شلدون هوشایزر، تاریخ‌شناس سازمانی AT&T می‌گوید: «ما در شرف تغییر بودیم. در سال ۱۹۹۵، اصلی‌ترین و محتمل‌ترین راه مکالمه ما از طریق تلفن‌های ثابت بود». هوشایزر که برای ۲۱ سال در AT&T مشغول به کار بوده، مدرک دکترای خود در زمینه تاریخ علوم و تکنولوژی را از دانشگاه ویسکانسین-مدیسون دریافت کرده است.

این مرد ۶۹ ساله، گنجینه‌ای از دانش راجع به نخستین روزهای شبکه‌های وایرلس است که سابقه‌شان به سال ۱۸۷۶ و زمانی که الکساندر گراهام بل نخستین پتنت تلفن را ثبت کرد بازمی‌گردد. آنطور که هوشایزر به یاد می‌آورد، در سال ۱۹۹۵ میلادی تنها سه نوع موبایل «حقیقی» وجود داشت:

تلفن پرتابل: شبیه به یک پاره آجر بود و وزن چندانی نداشت. نوکیا ۹۰۹ که در ماه نوامبر ۱۹۹۵ عرضه شد یکی از مثال‌های آن است.

تلفن کیفی: این دستگاه‌ها در نوعی کیف مانند کیف رودوشی از راه می‌رسیدند و پک باتری خودشان را داشتند. وزن‌شان هم کمابیش زیاد بود. از این تلفن‌ها مثلا زمانی استفاده می‌شد که می‌خواستید در مناطق دورافتاده آمریکا به اسب‌سواری بپردازید و نیازمند تلفنی قدرتمند با برد زیاد بودید.

تلفن قابل حمل: از طریق سوکت پاور موقتا به اتومبیل متصل می‌شود. بیشتر به درد افرادی می‌خورد که فروشنده بودند و بیشتر اوقات روز را در اتومبیل سپری می‌کردند.

گذشته از این‌ها «سیستم ارتباطی شخصی» Zonephone را هم داشتیم که در سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ در بریتانیا به محبوبیت رسیده بود. با استفاده از شبکه ترانسیور محلی ۸۰۰ مگاهرتزی به عنوان جایگزینی ارزان برای ارتباط مخابراتی، Zonephone حدودا ۴۰ ساعت در حالت استندبای باقی می‌ماند و شارژ کاملش هم ۴ ساعت طول می‌کشید. اگر Zonephone شما به سرقت می‌رفت، می‌توانستید آن را از راه دور نیز غیر فعال کنید.

تغییرات شگرف در طراحی تلفن‌ها به نظر آنقدرها دور نبود و درحالی که موبایل‌های متصل به شبکه‌های مخابراتی کوچک‌تر می‌شدند، مردم هم به استفاده از آن‌ها تمایل نشان می‌دادند. بعد از عرضه StarTAC، فروش موبایل‌ها سر به فلک کشید. تا پایان سال ۱۹۹۶ میلادی، ۴۴ میلیون مشترک وایرلس در آمریکا از موبایل‌ها و پیجرها استفاده می‌کردند که معادل ۱۶ درصد از جمعیت کشور بود.

یک موبایل ۱۰۰۰ دلاری در ۱۹۹۶، چیزی نبود که فکرش را می‌کنید

آیا تا به حال یک موبایل تاشو را به عنوان دیوایسی شیک و پوشیدنی در نظر گرفته‌اید؟ در سال ۱۹۹۶، موتورولا چنین نقطه نظری داشت.

رابرت ان. وایسشاپل، نایب رییس اجرایی موتورولا در آن سال طی یک کنفرانس خبری راجع به StarTAC گفت: «موبایل StarTAC برای نخستین بار دسته‌بندی هیجان‌انگیز و جدید پوشیدنی را ایجاد می‌کند که به نظرمان مورد استقبال مشتریان قرار خواهد گرفت. این موبایل را می‌توانید به عنوان یک اکسسوری در فشن استفاده کنید».

بنابراین در سال ۱۹۹۵ با پرداخت ۱۰۰۰ دلار بابت یک موبایل، در واقع چه چیزی گیرتان می‌آمد؟ آنطور که نشریه Popular Communications در ماه ژوئن سال ۱۹۹۶ نوشته، ظاهرا خیلی چیزها.

موبایل StarTAC یک «پسر بد» بود که «عشاق گجت‌ها» به استفاده از آن به عنوان یک اکسسوری فشن لذت می‌بردند. این دستگاه دو باتری قابل تعویض داشت، می‌توانستید تا ۴ ساعت با آن مکالمه کنید، از قابلیت ویبره برای اعلام تماس‌های دریافتی پشتیبانی می‌کرد و در حالت استندبای ۴۷ ساعت دوام می‌آورد. برجسته‌ترین قابلیتش؟ یک دکمه «هوشمند» که اجازه می‌داد با تنها یک دست از موبایل استفاده کنید.

نمایشگر سیاه و سفیدش ابعادی کمتر از ۲ اینچ داشت و وقتی StarTAC را می‌بستید، ارتفاع دستگاه همراه با آنتن جمع شده‌اش به ۴ اینچ می‌رسید. همین آنتن هنگام دریافت یا برقراری تماس، تا ۳.۳ اینچ به قامت دستگاه اضافه می‌کرد. ضمنا این سبک‌ترین و جمع‌وجورترین موبایلی بود که تا آن روز جهان به چشم دیده بود.

هوشایزر می‌گوید: «آنچه گیرتان می‌آمد دستگاهی بود که می‌توانستید از آن برای برقراری تماس‌های صوتی استفاده کنید. خبری از قابلیت‌های مرتبط با دیتا نبود. نمی‌توانست پیامک متنی بفرستد. اگر می‌خواستید پیامک بفرستید، باید یک پیجر می‌خریدید».

موبایل جاه‌طلبی که از Star Trek الهام گرفت

در داستان‌ها آمده که سریال تلویزیونی Star Trek اصلی‌ترین منبع الهام این موبایل بوده است. بعد از اینکه مارتین کوپر، مهندس موتورولا -و کسی که نخستین تماس موبایلی جهان را برقرار کرد- یک اپیزود از این سریال را دید و مجاب به ساخت موبایلی براساس آن شد.

او گفت که تماشای کاپیتان کرک در سریال تلویزیونی Star Trek، آن هم زمانی که به صورت از راه دور با خدمه‌اش مکالمه می‌کرد، ایده‌ای معرکه در ذهنش کاشت: ساخت یک تلفن موبایل و دستی.

دستگاه Tricoder که در تمام فرنچایز Star Trek دیده شده، بیشترین شباهت را به یکی از آن دستگاه‌های PDA (دستیار شخصی دیجیتالی) دارد: نوعی دستگاه همه‌کاره که کامپیوترهای کوچک را با شبکه‌های همیشه متصل پیوند می‌زند.

و چرا که نه؟ سری Star Trek همواره در پیش‌بینی تکنولوژی‌های آتی موفق بوده و حتی نوید ترجمه‌گرهای فراگیر را هم داده بود. در مورد موبایل‌های تاشوی کلاسیک هم هیچ دلیلی وجود ندارد که این داستان را باور نکنیم. نخستین سری Star Trek در سال ۱۹۶۶ در تلویزیون‌ها پخش شد و این یعنی ۳۰ سال قبل از اینکه موبایل StarTAC از راه برسد.

به عنوان نخستین موبایل تاشوی جهان، StarTAC الهام‌بخش نسل‌هایی متمادی از موبایل‌ها بوده، از جمله موبایل‌های Motorola Razr و Galaxy Z Flip که این روزها می‌شناسیم. این موتورولا است که به خاطر ساخت نخستین موبایل جهان، ایجاد حس رضایت‌بخش بستن یک موبایل تاشو و همینطور به محبوبیت رساندن قابلیت ویبره باید از آن تشکر کنیم.

StarTAC بدون تردید دیوایسی با میراث فراموش‌نشدنی است، اما در حین حال بدون موبایل‌هایی که قبل‌تر از راه رسیده بودند هیچوقت نمی‌توانست وجود خارجی داشته باشد. موبایل‌های Motorola MicroTAC و همینطور موبایل افسانه‌ای DynaTAC، هر دو پروتوتایپ‌هایی بودند که به ساخت StarTAC منجر شدند.

هوشایزر می‌گوید به نظرش همان موقع بود که ایده استفاده از موبایل‌ها به ذهن عموم مردم رسوخ کرد.

در نهایت مهم نیست ایده ساخت این موبایل از کجا آمده، یک چیز قطعی است. ابعاد جمع‌وجور StarTAC، قابلیت‌هایش و سهولت استفاده از آن باعث شد ذهن مردم به روی احتمالاتی باز شود که تنها با موبایل‌ها امکان‌پذیر بودند. و دیگر قرار نبود همه‌چیز در انحصار افراد ثروتمند و معروف باشد، قرار بود ما آدم‌های عادی هم سهمی از این گام بزرگ در تکنولوژی ارتباطات از راه دور داشته باشیم.