مروری بر ۵ پیشرفت علمی و مهم اخیر در درمان بیماری کووید-۱۹

وقتی مردم در ماه مارس سال جاری میلادی به خاطر ابتلا به ویروس کرونا سر از آی‌سی‌یو‌ها درآوردند، پزشکان نمی‌دانستند باید چه کنند. درحالی که بیماران با مشکلات تنفسی و آسیب‌های مرگبار به اعضای مختلف بدن دست و پنجه نرم می‌کردند، فعالان حوزه سلامت تنها یک گزینه پیش روی خود می‌دیدند: آنقدر از بیماران مراقبت کرده و به آن‌ها احساس راحتی بدهند تا یا بالاخره ریکاور شوند یا جان ببازند.

دکتر پاناگیس گالیاتساتوس، فیزیک‌دان مرکز درمانی جان هاپکینز بِی‌ویو می‌گوید: «ما هیچ درمانی برای بیماری نداشتیم. عملا هیچ‌چیز به جز درمان حمایتی نداشتیم که شامل اکسیژن رساندن به آن‌ها در صورتی که اکسیژن خون‌شان پایین بود، استفاده از دستگاه‌های تنفسی در صورتی که مشکلات تنفسی داشتند و رساندن مایعات به بدن آن‌ها می‌شد. همین.»

اما به گفته او اکنون که روش‌های درمانی تاییده شده‌ای برای موارد وخیم داریم، درمان آن بیماران آسان‌تر شده است.

برای بیمارترین مبتلایان، اکنون دگزامتازون تجویز می‌شود: یک استروئید ارزان‌قیمت و در دسترس که اثبات شده می‌تواند نرخ مرگ‌ومیر را در میان آن دسته از بیماران کووید-۱۹ که حالی وخیم دارند کاهش دهد. پژوهش‌های اخیر سازمان بهداشت جهانی هم نشان داده که کورتیکواستروئیدها هم به صورت کلی می‌توانند نرخ مرگ‌ومیر را میان این بیماران کاهش دهند.

پزشکان آمریکایی برای آن دسته از بیمارانی که نیازمند دستگاه تنفسی نیستند، دو گزینه پیش روی خود می‌بینند که هر دو توسط سازمان غذا و داروی این کشور تایید شده: یا استفاده از رمدسیویر که در واقع دارویی برای درمان ابولا بود یا انتقال خون افرادی که از بیماری احیا شده‌اند به بدن افرادی که کماکان بیمار هستند.

گالیاتساتوس می‌گوید پزشکان آمریکایی اکنون «در دانستن اینکه چه زمانی باید دست به استفاده از این تکنیک‌ها زد، حسابی ماهر شده‌اند».

محققان همچنان به پژوهش ادامه می‌دهند تا ابزارهای بیشتری در اختیار پزشکان قرار دهند، خصوصا زمانی که نوبت به درمان بیمارانی با وخامت کمتر می‌رسد. صدها روش درمانی مختلف برای کووید-۱۹ در حال پشت سر گذاشتن مراحل آزمون و خطا هستند. طی ماه جاری میلادی به صورت خاص در دو حوزه نتایجی نویدبخش به دست آمده: داروهای آنتی‌بادی جدید و و داروهای روماتیسم مفصلی که اکنون کارکردی جدید یافته‌اند.

یکی از داروهای آنتی‌بادی شرکت غول داروسازی، یعنی Eli Lilly توانسته احتمال نیاز مبتلایان کووید-۱۹ به بستری شدن در بیمارستان را کاهش دهد. یک داروی دیگر هم که توسط شرکت Regeneron ساخته شده، طی این هفته وارد فاز آزمایش بالینی می‌شود.

از سوی دیگر، داروهای رماتیسم مفصلی دو شرکت Eli Lilly و Roche (که در سوییس فعالیت دارد) هم مورد توجه فراوان قرار گرفته‌اند. داروی Eli Lilly می‌تواند در ترکیب با رمدسیویر، مدت زمان ریکاوری بیماران کووید-۱۹ را کاهش دهد. داروی Roche هم ظاهرا نیاز به ونتیلاتورها را کاهش داده است.

اما برخی از این اطلاعات هنوز نیازمند پژوهش بیشتر از سوی متخصصین مستقل هستند و داروهایی مانند آستمرا (ساخته Roche) قبلا هنگام آزمایش روی بیماران بستری شده کووید-۱۹ شکست خورده است. بنابراین قبل از اینکه شرکت‌ها به صورت فوری خواستار جواز سازمان غذا و داروی آمریکا شوند، باید تحقیقات بیشتری انجام شود. اما بیایید به مرور برخی از تازه‌ترین دستاوردها در زمینه درمان کووید-۱۹ بپردازیم.

داروی آنتی‌بادی Eli Lilly و کاهش ریسک بستری شدن

تولید آنتی‌بادی، واکنش طبیعی بدن ما به ورود پاتوژن‌های بیگانه است. آنتونی فاچی، مدیر انستیتوی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا، آنتی‌بادی را «استاندارد طلایی محافظت در برابر عفونت‌های ویروسی» خوانده است. برای اینکه آنتی‌بادی شکلی درمانی به خود بگیرد، محققان باید در میان گستره وسیعی از آنتی‌بادی‌ها بگردند، موارد مناسب را انتخاب کنند و بعد به بازتولید همان آنتی‌بادی‌ها در ابعاد وسیع بپردازند.

شرکت Eli Lilly در ماه ژوئن امسال شروع به آزمایش داروی آنتی‌بادی LY-CoV555 روی بیماران کرد. در همان ماه، این دارو وارد فاز دوم آزمایش‌های بالینی شد و این بار موارد آزمایش، آن دسته از مبتلایان کووید-۱۹ بودند که علائمی خفیف تا متوسط داشتند.

کمپانی مورد اشاره، نتایج آزمایش‌های خود را طی هفته پیش منتشر کرد: از میان ۴۵۰ بیماری که تازه ابتلایشان به کووید-۱۹ مشخص شده بود، تنها ۱.۷ درصد از افرادی که دارو را دریافت کردند روانه بیمارستان شدند. برای مقایسه، این رقم در میان افرادی که شبه‌ دارو دریافت کردند به ۶ درصد می‌رسد. این یعنی خطر بستری شدن در بیمارستان تا ۷۲ درصد کاهش یافته است.

«از آن‌جایی که این نخستین اطلاعات بالینی به دست آمده از آنتی‌بادی‌ها است، این نتایج را بسیار ترغیب‌کننده می‌دانم». این را اریک تپل، متخصص قلب در انستیتوی تحقیقاتی Scripps می‌گوید. «این نوع از داروهای آنتی‌بادی، بهترین شانس ما در آینده نزدیک هستند. حتی با اینکه تولیدشان در ابعاد گسترده دشوار است و هزینه بسیار زیادی هم به وجود می‌آورند».

اما هنوز دلایلی برای منفی‌نگری وجود دارد. نتایج آزمایش‌ها توسط محققان مستقل یا ژورنال‌های علمی مورد بررسی قرار نگرفته است. حتی خود Eli Lilly هم تایید نکرده که آیا دارویش از لحاظ آماری تفاوتی چشمگیر به وجود می‌آورد یا خیر. این احتمال وجود دارد که محققان صرفا خوش‌شانس بوده باشند. چرا که یک دوز از دارو -معادل ۲۸۰۰ میلی‌گرم- بعد از ۱۱ روز، حجم ویروس را در خون بیماران به شکل چشمگیری کاهش داده بود اما دوزی بالاتر -معادل ۷۰۰۰ میلی‌گرم- به وقوع چنین اتفاقی منجر نشد. Eli Lilly می‌گوید شاید به این خاطر بوده که اکثر بیماران در هر صورت تا روز یازدهم ویروس را از بین برده بودند.

فاز دوم آزمایش‌های بالینی داروی آنتی‌بادی Eli Lilly کماکان در جریان بوده و این شرکت امیدوار است در مجموع قادر به آزمایش روی ۸۰۰ داوطلب باشد.

داروی Regeneron وارد آزمایش‌های بالینی شد

شرکت Regeneron در ماه ژوئن آزمایش‌های بالینی داروی REGN-COV2 را شروع کرد که ترکیبی از دو آنتی‌بادی مختلف است. این کمپانی انتظار دارد تا پایان ماه جاری میلادی، نخستین اطلاعات مربوط به آزمایش‌ها را به دست آورد. اما نتایج اولیه نویدبخش به نظر می‌رسند: بعد از آزمایش روی ۳۰ داوطلب -که هم بیماران بستری شده و هم بستری نشده را شامل می‌شدند- داروی آن‌ها ظاهرا امن است. علاوه بر این، REGN-COV2 ظاهرا در جلوگیری از بیماری و همینطور درمان حیوانات مبتلا به کووید-۱۹ نیز موفق است.

این ترکیب آنتی‌بادی آنقدر پتانسیل از خود نشان داده که قرار است در بزرگ‌ترین آزمایش بالینی رندوم مبتلایان به کووید-۱۹ استفاده شود: آزمایش‌هایی تحت عنوان «Recovery» که توسط دانشگاه آکسفورد انجام می‌شوند. آزمایش Recovery به صورت خاص برای زمانی طراحی شده که وقتی داروهایی نویدبخش مانند REGN-COV2 از راه می‌رسند، با بیشترین سرعت ممکن مورد آزمایش قرار بگیرند.

آستمرا نیاز به دستگاه‌های تنفسی را کاهش داد

محققان اکنون چند تئوری برای این دارند که چرا برخی از مبتلایان کووید-۱۹ به سرعت دچار وخامت بیماری می‌شوند. یکی از تئوری‌ها اینست که پاسخ سیستم ایمنی بدن باعث می‌شود که بدن به سلول‌های خودش حمله کند: چیزی که از آن تحت عنوان «طوفان سیتوکین» یاد می‌شود. سیتوکین‌ها پروتئین‌هایی کوچک هستند که می‌توانند منجر به فعالیت ایمنی و التهاب در بدن شوند.

داروی ضد التهاب Roche که آستمرا نام دارد، برخی از سیتوکین‌های کلیدی به نام interleukin-6 را هدف قرار می‌دهد. پژوهش‌ها حاکی از افزایش سطح interleukin-6 در بدن وخیم‌ترین مبتلایان به کووید-۱۹ بوده‌اند. آستمرا در فاز سوم آزمایش‌های بالینی که طی ماه ژوئن انجام شد، نتوانست نرخ مرگ‌ومیر را میان مبتلایان بستری شده کووید-۱۹ کاهش دهد. اما در روز جمعه اخیر، Roche اعلام کرد که دارو توانسته نیاز به دستگاه‌هایی تنفسی را کاهش دهد.

در یک برهه ۲۸ روزه، تنها ۱۲ درصد از بیمارانی که دارو را دریافت کردند نیازمند دستگاه تنفسی بودند. برای مقایسه، افرادی که شبه دارو مصرف کرده بودند تا ۱۹ درصد به دستگاه تنفسی نیاز پیدا کردند. ضمنا حدودا ۸۵ درصد از ۳۶۰ داوطلب در این پروژه سفیدپوست، سیاه‌پوست، بومی آمریکا یا از دیگر گروه‌های اقلیت نژادی بوده‌اند.

داروی رماتیسم مفصلی Eli Lilly اکنون کارکردی متفاوت یافته

داروی باریسیتینیب Eli Lilly -که به صورت تجاری تحت عنوان «الومیانت» شناخته می‌شود- پیشتر برای درمان بزرگسالانی که مبتلا به رماتیسم مفصلی هستند مورد تایید سازمان غذا و دارو قرار گرفته. این جزو دسته‌ای از داروهای ضد التهاب است که می‌توانند به کاهش طوفان‌های سیتوکین منجر شوند. این دارو که به صورت قرص مصرف می‌شود، در ترکیب با رمدسیویر توانسته در درمان کووید-۱۹ ثمربخش باشد.

ترکیب این دو دارو در ماه مه امسال وارد فاز سوم آزمایش‌های بالینی شد تا روی ۱۰۰۰ بیمار کووید-۱۹ بستری شده آزمایش شود. طی هفته گذشته، Eli Lilly اعلام کرد که الومیانت و رمدسیویر توانسته‌اند مدت‌زمان احیای بیماران را به صورت میانگین، یک روز نسبت به بیمارانی که تنها رمدسیویر را دریافت کرده‌اند کاهش دهند. این نتایج باعث شده کمپانی یک قدم به دریافت جواز اضطراری از سوی سازمان غذا و دارو نزدیک‌تر شده باشد.

سازمان بهداشت جهانی از کاهش نرخ مرگ‌ومیر به خاطر استروئیدها می‌گوید

در دستورالعمل درمانی کادر پزشکی آمریکا پیشنهاد شده که بیمارانی که به ونتیلاتور متصل شده‌اند یا نیازمند اکسیژن هستند، باید دگزامتازون کورتیکواستروئیدی دریافت کنند. در ماه ژوئن هم آزمایش‌های بالینی بریتانیا نشان داد که دگزامتازون می‌تواند نرخ مرگ‌ومیر را در میان افراد متصل به ونتیلاتور تا ۳۳ درصد و در میان بیمارانی که نیازمند اکسیژن اضافه بودند تا ۲۰ درصد کاهش دهد. همین اواخر هم برزیلی‌ها دریافتند که بیماران در صورت مصرف دگزامتازون، روزهای کمتری به ونتیلاتور متصل باقی می‌مانند.

یک کارگروه سازمان بهداشت جهانی به تحلیل عملکرد کورتیکوستروئید در ۷ آزمایش بالینی پرداخته که مجموعا روی ۱۷۰۰ متبلای وخیم به کووید-۱۹ انجام شده‌اند. این محققان دریافتند که افرادی که استروئید دریافت کرده‌اند در قیاس با افرادی که به صورت استاندارد از آن‌ها مراقبت شده تا شبه دارو دریافت کرده‌اند، به احتمال کمتری جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین سازمان بهداشت جهانی اکنون استفاده از استروئیدها را «قویا پیشنهاد» می‌کند.