«مدرنا» چگونه از استارتاپی کوچک به غول دنیای بیوتکنولوژی تبدیل شد؟

«مدرنا» یکی از شرکت‌هایی محسوب می‌شود که به علت توسعه واکسن کرونا و اثربخشی بالای آن در فاز سوم آزمایش‌های بالینی دوباره مورد توجه بسیاری قرار گرفته. در این مطلب قصد داریم شما را بیشتر با این شرکت بیوتک آشنا کنیم.

مدرنا در سال ۲۰۱۵ موفق به جذب ۴۵۰ میلیون دلار سرمایه شد که یک رکورد در دنیای بیوتکنولوژی بود. در سال ۲۰۱۶ این کمپانی موفق به جذب سرمایه بیشتری شد و در سال ۲۰۱۸ سهام آن به طور عمومی عرضه شد که بزرگترین عرضه اولیه سهام برای یک شرکت بیوتک بود.

حالا که نزدیک به یکسال از شیوع ویروس کرونا در بسیاری از نقاط جهان می‌گذرد، مدرنا در حال توسعه یک واکسن کرونا است که می‌تواند تاثیر زیادی روی رشد آن در آینده داشته باشد. این کمپانی در ماه مارس سال جاری میلادی شروع به تست انسانی واکسن کرونا خود کرد و حالا نتایج فاز سوم آزمایش‌های بالینی آن از اثربخشی بالایی خبر می‌دهد که حتی از واکسن کرونا فایزر نیز بالاتر است.

تا به امروز مدرنا موفق به کسب مجوز برای داروهای خود نشده و محصولی در بازار به فروش نمی‌رساند، اما به دنیا اعلام کرده که یک فناوری تایید نشده یعنی mRNA (آران‌ای پیام‌رسان) می‌تواند منجر به خلق کلاس جدیدی از داروها شود.

با وجود پیشرفت‌های زیاد در این زمینه و همچنین اثربخشی بالای واکسن کرونا آن در فاز سوم آزمایش‌های بالینی، همچنان سوالات بی‌شماری در این زمینه وجود دارد. با این حال با گذر زمان و انتشار رسمی نتایج و همچنین کسب مجوزهای لازم از مقامات برای عرضه واکسن، مدرنا می‌تواند به مهمترین استارتاپ در زمینه بیوتکنولوژی تبدیل شود.

در ادامه نگاهی به تاریخچه مدرنا و نحوه تبدیل شدن آن به یکی از مهمترین استارتاپ‌های تاریخ خواهیم داشت، با دیجیاتو همراه باشید.

سلول‌های بنیادی و نوع جدید داروها

در سال ۲۰۰۷ یک محقق ژاپنی به نام «شنایا یاماناکا» به یک دستاورد مهم در پژوهش‌های پزشکی دست پیدا کرد. این پژوهشگر توانست سلول‌های عادی پوست انسان را به سلول‌های بنیادی تبدیل کند که می‌تواند به طیف وسیعی از سلول‌ها تبدیل شود.

به اعتقاد یاماناکا، کار آن می‌تواند زمینه‌ساز درمان‌های انقلابی برای طیف وسیعی از بیماری‌ها از پارکینسون گرفته تا دیابت باشد. این محقق ژاپنی در سال ۲۰۱۲ توانست بخشی از جایزه نوبل پزشکی را دریافت کند.

در آن زمان یک محدودیت بزرگ وجود داشت که یاماناکا و تحقیقات درباره سلول‌های بنیادی را تحت تاثیر قرار می‌داد. روش برنامه‌ریزی مجدد سلول‌ها نیازمند استفاده از ویروسی بود که می‌توانست باعث جهش DNA شود.

در این میان دانشمندی به نام «دریک روسی» برای مشکل یاماناکا یک ایده داشت: دوری کامل از DNA. گروهی از محققان به همراه روسی در دانشگاه «هاروارد» به این موضوع پی بردند که mRNA می‌تواند این مشکل را برطرف کند و به سلول‌ها اجازه می‌دهد که بدون خطر جهش، تغییر کنند.

روسی به دنبال انجام تحقیقات بیشتری بود و یکی دیگر از محققان دانشگاه هاروارد به نام «تیموتی اسپرینگر» به او توصیه کرد که با یکی از اساتید دانشگاه MIT به نام «رابرت لانگر» تماس بگیرد. لانگر به راه‌اندازی شمار بالایی استارتاپ بیوتک کمک کرده. یک افسانه در صنعت و به خصوص در دانشگاه «کمبریج» وجود دارد که طبق آن، دانشگاهیان برای اینکه در صنعت پیشرفت بزرگی داشته باشند باید با لانگر صحبت کنند.

روسی به دفتر لانگر رفت و پژوهش خود به همراه ایده‌‌ای که می‌توانست مهندسی بافت را دگرگون کند، ارائه کرد. لانگر به این موضوع اشاره کرد که تحقیقات باید گسترده‌تر باشد و پیشرفت کند. لانگر در مصاحبه‌ای اعلام کرد:

«آنچه شما می‌توانید انجام دهید، ایجاد یک روش کاملا جدید برای ساخت داروها، واکسن و تقریبا هرچیزی است.»

تاسیس مدرنا

روسی از لانگر برای تاسیس یک شرکت درخواست کمک می‌کند و البته این دانشمند جوان هاروارد کار خود را با یکی دیگر از اسطوره‌های دنیای بیوتکنولوژی به نام «نوبار آفیان» نیز به اشتراک می‌گذارد.

آفیان موسس و مدیر کمپانی سرمایه‌گذاری «Flagship Pioneering» است. این کمپانی در زمینه سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر تخصص دارد و به سراغ ایده‌های بسیار پیشرفته می‌رود که می‌تواند منجر به تولید نوع جدیدی از داروها شوند، البته اغلب این ایده‌ها شکست می‌خورند، اما زمانی که به نتیجه برسند، تاثیر بزرگی روی صنعت خواهند داشت.

آفیان از روزهای اولیه شکل‌گیری صنعت بیوتکنولوژی در دهه ۸۰ میلادی به تاسیس شرکت‌های بی‌شماری کمک کرده و به افراد زیادی مشاوره داده است. آفیان در مصاحبه‌‌ خود به این موضوع اشاره کرده که با لانگر درباره اینکه این یافته‌های می‌توانند در حیوانات و انسان‌ها عملی باشند، صحبت کرده‌ است. شرکت Flagship در سال ۲۰۱۰ شروع به توسعه یک طرح مفهومی کرد.

یکی از موانع اولیه، واکنش سیستم ایمنی بدن بود. بدن بطور معمول mRNA را به عنوان یک ویروس شناسایی می‌کند و با ارسال پروتئین‌ها به دنبال نابودی آن است. پس از چندین ماه تحقیق، پژوهشگران موفق به کشف راهی برای غلبه بر این مشکل شدند. در آن زمان آفیان به اعتماد بنفس کافی دست پیدا کرد و مدرنا در اواخر سال ۲۰۱۰ تاسیس شد.

مدرنا ابتدا با نام LS18 شناخته می‌شد که بخشی از شیوه نامگذاری Flagship است. Flagship برای شرکت‌ها از اعداد استفاده می‌کند تا زمانی که به یک موفقیت بزرگ دست پیدا کنند. به گفته آفیان، هم اکنون Flagship در حال کار روی کمپانی‌هایی با شماره ۷۴ و ۷۵ است.

برخلاف بسیاری از شرکت‌های بیوتکنولوژی، مدرنا یک طرح مفهومی را از آزمایشگاه نگرفت و آن را تبدیل به یک محصول مناسب انسان نکرد و هنوز هم در حال انجام تحقیقات و کارهای پایه است. به گفته آفیان، این شرکت از همان روز اول به دنبال توسعه یک پلتفرم برای تولید تعداد بی‌شماری دارو بود.

از همان روزهای اول لانگر به پتانسیل بالای مدرنا برای دنبال کردن غول‌های بیوتکنولوژی مانند «جننتک» پی برد. این غول بیوتکنولوژی کالیفرنیایی چندین داروی انقلابی سرطان توسعه داده و در نهایت در سال ۲۰۰۹ به کمپانی داروسازی سوئیسی «روش» با قیمت ۴۷ میلیارد دلار فروخته شد.

در آن زمان آفیان به دنبال جذب یک جوان فرانسوی برای مدیریت این کمپانی بود که البته شکست خورد. در این میان فردی به نام «استفان بانسل» چندین سال پیش به عنوان یکی از اعضای هیئت مدیره یکی از شرکت‌های آزمایشی Flagship مشغول به فعالیت شده بود که آفیان به خلاقیتش پی برد.

بانسل قبول کرد به شرکت مدرنا بپیوندد و یکی از اعضای هیئت مدیره آن شود، البته در سال ۲۰۱۱ اولین مدیرعامل این کمپانی بیوتکنولوژی شد. تیم اولیه تشکیل شد و مدرنا بالاترین رده‌ها در حوزه بیوتک را هدف قرار داد: خلق دسته جدیدی از داروها که می‌تواند به درمان بیماری‌هایی که درمانی برای آن‌ها وجود ندارد، کمک کند.

امروز که نزدیک به یک دهه از شروع به کار مدرنا می‌گذرد، بانسل همچنان به عنوان مدیرعامل مشغول به فعالیت است، آفیان رئیس هیئت مدیره است و لانگر نیز یکی از اعضای هیئت مدیره محسوب می‌شود. در این میان روسی شرکت را برای راه‌اندازی دیگر استارتاپ‌های بیوتکنولوژی ترک کرد. روسی در مصاحبه‌ای در ۲۰۱۴ گفته بود:

«من مطمئن هستم که روش‌های درمانی mRNA برای درمان شمار بالایی از بیماری‌ها در آینده استفاده خواهد شد. یک دهه بعد، چندین داروی mRNA از راه می‌رسد و پس از دو دهه، با ده‌ها دارو روبه‌رو خواهیم شد.»

مدرنا ۱.۰ در سال‌های اولیه فعالیت

در چندین سال ابتدایی، بانسل برای این شرکت نام «مدرنا ۱.۰» را انتخاب کرده بود. «دیمین گارد» از سایت «STAT» در سال ۲۰۱۶ در گزارشی عنوان کرد که بانسل به عنوان یک مدیرعامل، انتظارات زیادی از علوم اولیه دارد، جایی که شکست‌ها امری طبیعی محسوب می‌شود.

فعالیت‌های مدرنا در سال‌های ابتدایی تاسیس محرمانه بود که همین موضوع موجب ایجاد حس خاصی شده بود، اما سرمایه‌گذاران با پول نقد خود به رشد تهاجمی این کمپانی کمک کردند، رشدی که هنوز و به خصوص پس از اعلام اثربخشی بالای واکسن کرونا آن، ادامه دارد.

آفیان و لانگر درباره ویژگی پنهان‌کاری مدرنا در محیط کار اختلاف نظر دارند. آفیان به این موضوع اشاره دارد که مدرنا به علت جاه‌طلبی‌های بزرگ خود یک هدف آسان بود که همین موضوع باعث شده بود که پنهان‌کاری به اشتباه به عنوان کمبود دانش برداشت شود. در مقابل لانگر حسادت را دلیل بسیاری از انتقادها می‌داند. طبق نظرسنجی سالانه‌ای که توسط نشریه «Science» صورت می‌گیرد، مدرنا یکی از شرکت‌های برتر بیوتک است.

در سال ۲۰۱۳، مدرنا همچنان در حال تست فناوری خود در آزمایشگاه‌ها و نه روی مردم بود. «آسترازنکا»، یکی از بزرگترین سازندگان دارو در جهان موافقت کرد ۴۲۰ میلیون دلار در این شرکت سرمایه‌گذاری کند که یک تایید اعتبار عمومی مهم و حیاتی برای این شرکت بیوتک جوان بود.

مدرنا توانست در همان سال‌های اولیه فعالیت خود سرمایه‌گذاران زیادی را جذب کند و در سال ۲۰۱۳ به ۱۱۰ میلیون دلار، در سال ۲۰۱۵ به ۴۵۰ میلیون دلار و در سال ۲۰۱۶ نیز به ۴۷۴ میلیون دلار سرمایه دست پیدا کرد. در سرمایه‌گذاری‌های بعدی این شرکت توانست سرمایه‌گذارانی مانند «Fidelity» و «Viking» را جذب کند.

مدرنا پس از معامله با آسترازنکا شروع به توسعه واکسن کرد و پیش از آن تنها روی درمان بیماری‌ها تمرکز کرده بود. مدرنا اولین کاندیداهای واکسن خود شامل واکسن آنفولانزا و «زیکا» را در ژانویه ۲۰۱۷ در کنفرانس خدمات درمانی «جی.پی. مورگان» معرفی کرد. چندین ماه بعد، این شرکت اولین دیتای انسانی پلتفرم خود را منتشر کرد.

مدرنا روزبه‌روز سرمایه بیشتری جذب می‌کرد و در اوایل سال ۲۰۱۸ توانست به ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه دست پیدا کند. در همان سال مدیران اجرایی تصمیم گرفتند که سهام آن را به صورت عمومی عرضه کنند. تا آن زمان این شرکت بیش از ۲.۵ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده بود و موردتوجه بازیگران اصلی صنعت داروسازی قرار داشت و قراردادهایی با آن‌ها امضا کرده بود.

عرضه اولیه سهام (IPO) در دسامبر ۲۰۱۸ صورت گرفت و به بزرگترین IPO در دنیای بیوتکنولوژی تبدیل شد. این شرکت به سرمایه ۵۶۳ میلیون دلاری دست پیدا کرد و نزدیک به ۷.۵ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد. در کمتر از یک دهه، مدرنا از یک استارتاپ کوچک به یک شرکت بیوتکنولوژی عظیم تبدیل شد که البته شیوع ویروس کرونا آن را بزرگتر و ارزشمندتر از گذشته کرده است.

تست فناوری مدرنا به لطف شیوع کرونا

در ابتدای سال ۲۰۲۰ بانسل از تمرکز این شرکت روی توسعه واکسن برای «سیتومگالوویروس» یا «CMW» خبر داد که یکی از رایج‌ترین ویروس‌ها در جهان محسوب می‌شود. بانسل در آن زمان به عرضه اولین آن‌ها در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد و همچنین در نامه‌ای به سهامداران این موضوع را اعلام کرد.

در تاریخ ‍۱۶ دی سال گذشته و زمانی که بانسل در جنوب فرانسه همراه با خانواده خود در تعطیلات بود، روی آیپد خود به یک مقاله با این تیتر روبه‌رو شد: مقامات بهداشتی برای حل راز شیوع ویروس در چین تلاش می‌کنند. در این مقاله به ابتلا ۵۹ نفر به این ویروس در چین اشاره شده بود. همین مقاله باعث شد مدرنا به سمت توسعه واکسن کرونا حرکت کند.

پس از چندین هفته، نزدیک به ۱۰۰ کارمند مدرنا به همراه موسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) یک کاندیدا واکسن توسعه دادند که در اواسط مارس آزمایش انسانی آن آغاز شد. در اولین دور این مسابقه ماراتن، مدرنا برتری داشت. همکاری آن با مقامات بهداشتی آمریکا به آن کمک کرد که سریعتر از رقبا حرکت کند و علاوه بر این، روی نوع دیگری از ویروس کرونا که باعث بروز بیماری «مرس» در خاورمیانه شده بود نیز کار کرده بود.

واکسن mRNA دستورالعمل‌های ژنتیکی را به سلول‌های انسانی می‌رساند و یک طرح اولیه از پروتئین‌های حیاتی موردنیاز بدن را در اختیار آن قرار می‌گیرد. برای واکسن کرونا، مدرنا شاخک‌های پروتئینی این ویروس را هدف قرار داد چرا که باعث ویروس کووید-۱۹ به سلول و آلوده شدن بدن می‌شود. واکسن کرونا مدرنا به بدن دستور می‌دهد که این پروتئین را تولید کند و برای مقابله با ویروس و جلوگیری از عفونت، از خود واکنش نشان دهد.

این رویکرد ظاهرا جواب داده و اثربخشی نزدیک به ۹۵ درصدی واکسن کرونا مدرنا در فاز سوم نیز آن را تایید می‌کند. مدرنا امیدوار است تا پایان سال ده‌ها میلیون دوز از این واکسن را تولید کند و در یکسال میزان تولید آن به ۱ میلیارد دوز برسد.

الهام گرفتن از استراتژی شرکت‌های فناوری

مدرنا از همان ابتدا بجای اینکه خود را یک شرکت داروسازی استاندارد معرفی کند، بیشتر خود را به عنوان یک کمپانی نرم افزار درنظر می‌گرفت. روسی از همان ابتدا از mRNA به عنوان یک پلتفرم یاد می‌کرد و بانسل نیز این شرکت را مدرنا ۱.۰ نامگذاری کرده بود که شبیه به نامگذاری نسخه‌های اولیه یک نرم افزار بود.

چنین موضوعی چندان تعجب‌برانگیز نیست چرا که بانسل، آفیان و لانگر بیش از اینکه زیست‌شناس باشند، مهندس هستند. بانسل دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی است، آفیان مدرک دکترا در رشته مهندسی بیوشیمیایی دارد و لانگر نیز طبق اعلام «گوگل اسکولار»، پراستنادترین مهندس تاریخ است.

همانند بسیاری از غول‌های فناوری مانند فیسبوک، اوبر و آمازون، ایده اصلی مدرنا نیز کاملا جدید یا ناممکن نبود، چرا که در گذشته چندین شرکت بیوتک دیگر روی توسعه واکسن mRNA کار کرده بودند و حتی برخی از آن‌ها در مقایسه با مدرنا نیز سابقه طولانی‌تری در این زمینه داشتند. مدرنا مانند آمازون ترسی در هزینه‌های بالا برای پروژه‌های بزرگ خود ندارد و از کسری ۱.۶ میلیارد دلاری در مارس امسال پس از یک دهه تحقیق و توسعه خبر داد.

بسیاری از شرکت‌های بیوتکنولوژی روی یک پروژه کار می‌کنند و در صورتی که به نتیجه برسند، به سراغ پروژه‌های دیگر می‌روند و به همین روش جذب سرمایه می‌کنند، اما مدرنا برای گسترش فعالیت‌های خود صبر نکرد و از همان سال‌های اولیه فعالیت روی پروژه‌های بی‌شماری، شاید بیش از ۱۰۰ پروژه شروع به کار کرد که نه تنها مربوط به واکسن‌ها، بلکه مربوط به داروهای مربوط به سرطان و بیماری‌های دیگر نیز می‌شود.

علاوه بر این رویکرد، مدرنا با ایجاد یک مرکز پیشرفته تولید دارو در «ماساچوست» نیز فاصله‌اش با رقبا را افزایش داد. تجهیزات موجود در این مرکز برای پروژه‌های تحقیقاتی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همه این موارد باعث شده که مدرنا mRNA را به عنوان «نرم افزاری برای زندگی» معرفی کند.

رقابت با بزرگان دنیای واکسن

مدرنا در بازار باید با غول‌های سازنده واکسن بزرگی رقابت کند. بیش از ۸۰ درصد بازار ۳۵ میلیارد دلاری واکسن در سال ۲۰۱۹ در اختیار غول‌های داروسازی یعنی «گلاکسواسمیت‌کلاین»، «مرک»، «فایزر» و «سانوفی» قرار داشت.

مدرنا برای رقابت با این کمپانی‌ها و امکان تولید سریع میلیون‌ها دوز واکسن، در ماه‌های اولیه ۲۰۲۰ نزدیک به ۱.۸ میلیارد سهام خود را به فروش رساند و نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار از دولت آمریکا بودجه دریافت کرد.

ارزش سهام این کمپانی از اوایل سال جاری میلادی تا به امروز رشد چشمگیری را تجربه کرده. اگر واکسن کرونا این شرکت که امیدهای زیادی به آن وجود دارد به موفقیت دست پیدا کند و وارد بازار شود، ارزش سهام و در نتیجه ارزش بازار آن به احتمال زیاد رشد چشمگیری را تجربه خواهد کرد و بانسل به همراه لانگر به ثروت بالایی دست پیدا می‌کنند.